Ikusyoma Zisyomezyo Zya Leza
“Ndime Leza, taakwe ngutweelene awe. Ndime uulungulula makani aamamanino nikuba kuzwa kumatalikilo, uumulwiida makani naatana kuba.”—ISAYA 46:9, 10.
1, 2. Mizeezo nzi yiindene-indene yaamba mbwajatikizidwe Leza muzintu zicitika munyika?
INO LEZA ujatikizidwe buti muzintu zicitika munyika? Kuli mizeezo iyiindene-indene. Imuzeezo umwi ngwakuti tajatikizidwe naaceya. Mbwaakamana buyo kulenga zintu, tacisungweede pe naa kukonzya kutucitila cintu cili coonse. Mumuzeezo oyu, Leza uli mbuli Wisi uutansyika mwanaakwe musankwa ancinga mpya, wayiimika kabotu mpoonya waitonka kutegwa mwanaakwe musankwa oyo kayabuya mumugwagwa. Kuzwawaawo, wisi wazyuuluka waunka. Oyu mwana uli alikke; ulakonzya kuwa naa kuzumanana. Kufwumbwa cicitika, wisi tacijisi kaambo pe.
2 Muzeezo uumbi ngwakuti Leza uli mukweendelezya zyoonse zicitika mubukkale bwesu akuti ulijatikizidwe kapati kuli zyoonse zicitika kuzilenge zyakwe zyoonse. Nokuba boobo ikuti naa mboobo, bamwi inga bayeeya kuti Leza kwiina nacitya buyo zintu zibotu zilikke pele nguucitya amilandu amapenzi mapati aapenzya bantu. Ikuzyiba kasimpe kujatikizya mbwayendelezya zintu Leza inga catugwasya kuzyiba nzyotukonzya kulangila kuti inga wacita. Alimwi eco ciyooyumya lusyomo lwesu lwakuti zisyomezyo zyakwe ziyoozuzikizigwa ncobeni.—Ba-Hebrayo 11:1.
3. (a) Ino tuzi buti kuti Jehova ngu Leza simakanze? (b) Nkaambo nzi Jehova ncaambwa kuti ‘nguubikka’ makanze aakwe?
3 Ikaambo kapati mumakani aakujatikizigwa kwa Leza muzintu zicitika munyika nkakuti Jehova ngu Leza simakanze. Eci cilazyibwa kwiinda muzina lyakwe ndilyonya. Izina lyakuti “Jehova” lyaamba kuti “Uupa Kuti Kube.” Kwiinda mukucita zintu bucebuce, Jehova ulicita kuti abe Sikuzuzikizya zisyomezyo zyakwe zyoonse. Aboobo Jehova waambwa kuti ‘ulabikka’ makanze aakwe kujatikizya zintu nzyayoocita kumbele naa iziyoocitika. (2 Bami 19:25; Isaya 46:11) Ibbala eli lizwa kubbala lya Cihebrayo lyakuti ya·tsarʹ, ilikozyenye abbala lyakuti “mubumbi.” (Jeremiya 18:4) Mbubwenya mbuli mubumbi mbwanga wabumba kanongo kabotu kapati kuzwa kubulongo, Jehova ulakonzya kubumba naa kweendelezya zintu kutegwa azuzikizye kuyanda kwakwe.—Ba-Efeso 1:11.
4. Ino Leza wakaibamba buti nyika kutegwa yeelele kukkalwa bantu?
4 Mucikozyanyo, Leza waakanza kuti nyika kaili busena bukondelezya cini-cini ibukkedwe bantu balondokede, ibamvwa. (Isaya 45:18) Ikaindi katanalenga mwaalumi amwanakazi wakusaanguna, Jehova wakabacitila bubambe bubotu. Izyaandaano zyakusaanguna zyabbuku lya Matalikilo zilapandulula mbuli Jehova mbwaakatalisya masikati amasiku, nyika alwizi. Mpoonya wakalenga cisyumani abanyama. Ikubamba nyika oku nkwaakaibamba kutegwa yeelele kukkalwa abantunsi kwakatola zyuulu zyamyaka zinji. Imulimo oyo wakazwidilia. Imwaalumi amwanakazi wakusaanguna bakatalika kupona mu Edeni, iparadaiso iikondelezya yakajisi zyoonse nzyobakali kuyandika kuti batangale abuumi bubotu. (Matalikilo 1:31) Aboobo Jehova wakalijatikizidwe kapati muzintu zyakali kucitika anyika, bucebuce wakabikka milimo yakwe kweelanaa makanze aakwe aasumpukide. Sena kuvwula kwabantu kwakacitya kuti aleke kujatikizigwa?
Jehova Ulaampagolela Mukweendelezya Bantu
5, 6. Nkaambo nzi Leza ncali aampagolela mukweendelezya bantu?
5 Jehova tasololeli akweendelezya zintu zyoonse bantu nzyobacita nokuba kuti ulijisi nguzu zyakucita boobo. Kuli twaambo ncatacitili boobo. Ikaambo komwe nkakuti bantunsi bakalengwa mucinkozya ca Leza ibajisi nguzu zyakulisalila, ibaangulukide kucita ncobayanda. Jehova tatusinikizyi kucita ncayanda; naa kwiide kutobela kakunyina kuliyeeyela tobeni. (Deuteronomo 30:19, 20; Joshua 24:15) Nokuba kuti ulatupa mulandu kuzintu nzyotucita, icaluyando Leza watupa lwaanguluko luli mbolubede lwakulisalila mbotunga tweendelezya maumeesu.—Ba-Roma 14:12; Ba-Hebrayo 4:13.
6 Ikaambo kambi Leza ncateendelezezyi zyoonse izicitika kajatikizya kaambo Saatani nkaakatalisya mu Edeni. Saatani wakakazya bulelo bwa Leza. Wakasyomezya Eva cakali kulibonya kuti ncoolwe cakulyeendelezya—eco walo amulumaakwe Adamu ncobakazumina. (Matalikilo 3:1-6) Elyo Leza wazumizya bantu kuti balyeendelezye beni kwaciindi cili mbocibede kutegwa basinizye naa kaambo ka Saatani kaliluzi. Akaambo kaceeci, izintu zibyaabi bantu nzyobacita sunu tazikonzyi kwaambwa kuti ngu Leza uuzicitya. Kujatikizya bantu basikuzanga Musa wakalemba kuti: “Bamubisizya, tabacili bana ba [Leza] nkaambo katumpenda twabo.”—Deuteronomo 32:5.
7. Mmakanze nzi Jehova ngajisi kujatikizya nyika abantu?
7 Pele nokuba kuti walekela bantu kuti balisalile beni akucita kufwumbwa ncobayanda mukulyeendelezya kwabo, Jehova kwiina najisi muzeezo wabulekelezi kujatikizya zintu zicitika anyika, uunga wacitya kuti katutacisyomi kuti uyooazuzikizya makanze aakwe. Nokuba kuti ba Adamu a Eva bakazangila bulelo bwa Leza, Jehova kwiina naakaacinca makanze aakwe aaluyando kujatikizya nyika abantunsi. Kakunyina akwaalilwa uyoosandula nyika yoonse kuba paradaiso imunookkede bantu balondokede, ibamvwa alimwi bakkomene. (Luka 23:42, 43) Ibbaibbele kuzwa kubbuku lya Matalikilo kusikila ku Ciyubunuzyo lipandulula mbuli Jehova bucebuce mbwaali kubeleka kutegwa azuzikizye makanze ayo.
Leza Wabweza Ntaamu Kutegwa Azuzikizye Kuyanda Kwakwe
8. Ncinzi cakajatikizidwe mukutola bana Israyeli ku Nyika Yakasyomezyegwa?
8 Mubweendelezi mbwaakacitila musyobo wabana Israyeli, Leza wakatondezya kuti wakali kuyoozuzikizya makanze aakwe. Mucikozyanyo, Jehova wakasyomezya Musa kuti uyoobafwutula bana Israyeli kuzwa ku Egepita akubatola ku Nyika Yakasyomezyegwa, inyika yakali kukunka malili abuci. (Kulonga 3:8) Oku kwakali kwaambilizya ikuyandika kapati alimwi ikukkazika moyo. Kwakali kunoojatikizya kwaangulula bana Israyeli—abo kubikkilizyaa beenzinyina ibakali kubalilwa kutuulunzuma totatwe—kuzwa kucisi canguzu icatakali kuyanda kuti baunke. (Kulonga 3:19) Munyika nkobakali kuyootolwa mwakakkede zisi zilaanguzu izyatakali kuyoobazumizya kukkala oko. (Deuteronomo 7:1) Akati kwakali cimpayuma ibana Israyeli mobakali kuyooyandika cakulya amaanzi. Obu mbobukkale bwakapa kuti Jehova atondezye nguzu zyakwe ziteeli alimwi akuti ngu Leza wabo.—Levitiko 25:38.
9, 10. (a) Nkaambo nzi Joshua ncaakakonzya kwaamba kuti zisyomezyo zya Leza zilasyomeka? (b) Ino ciyandika kapati buti kubaa lusyomo lwakuti Leza ulakonzya kulumbula bantu bakwe basyomeka?
9 Leza wakasololela bana Israyeli kuzwa mu Egepita kwiinda mumaleele mapati aatobelene. Kusaanguna wakacitya zipenzyo zinyonyoona kapati izili kkumi mucisi ca Egepita. Mpoonya wakaanzaanya Lwizi Lusalala kuti bana Israyeli baloboke, pele impi yabana Egepita iyakali kubatandila musyule yakanyonyooka. (Intembauzyo 78:12, 13, 43-51) Mpoonya wakabalanganya bana Israyeli kwamyaka iili 40 mucimpayuma kabasanina mana akubapa maanzi mane akubona kwaamba kuti izyakusama zyabo tazizakali akuti matende aabo taazimbi. (Deuteronomo 8:3, 4) Ibana Israyeli nobakasika ku Nyika Yakasyomezyegwa, Jehova wakacitya kuti bazunde basinkondonyina. Joshua iwakajisi lusyomo lwini-lwini muzisyomezyo zya Jehova wakalibonena ameso zintu ezi zyoonse. Aboobo wakali kukonzya kwaamba majwi ngaakaambila bapati bakuciindi cakwe kuti: “Mulizi camyoyo yanu yoonse acamiyeeyo yanu yoonse kuti taakwe cintu niciba comwe icakawida ansi akati kazintu zibotu zyoonse Jehova Leza wanu nzyakaamba aandinywe. Zyoonse buyo zyakacitika, taakwe niciba comwe icakawida ansi.”—Joshua 23:14.
10 Mbubwena mbuli Joshua wakaindi, Banakristo sunu balisinizizye kuti Leza ulilisungwide alimwi ulakonzya kugwasya baabo ibamubelekela. Ikusinizya kuli boobo ncibeela ciyandika kapati calusyomo lwesu. Imwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Kuti kakwiina lusyomo tacikonzeki kukonda Leza, nkaambo woonse muntu uuswena kulinguwe uleelede kuzumina kuti Leza . . . nguupa cilumbo kulibaabo bamuyandaula.”—Ba-Hebrayo 11:6.
Leza Ulizizyi Zili Kumbele
11. Nzintu nzi izicitya kuti Leza azuzikizye makanze aakwe?
11 Kuzikusika waawa twabona kuti nokuba kuti Leza ulazumizya kulisalila alimwi abulelo bwabantunsi bwakulyeendelezya, ulijisi nguzu alimwi ulilisungwide kubweza ntaamu kuti azuzikizye makanze aakwe. Pele kuli acimbi icisinizya kuzuzikizigwa kwamakanze aa Leza. Jehova ulakonzya kuzyiba zintu ziyoocitika kumbele. (Isaya 42:9) Kwiinda mumusinsimi wakwe, Leza wakati: “Amwiingasile makani mataanzi aakalekale, nkaambo ndime Leza, taakwe umbi. Ndime Leza, taakwe ngutweelene awe. Ndime uulungulula makani aamamanino nikuba kuzwa kumatalikilo, uumulwiida makani naatana kuba. Ndati, Lulayo lwangu luyoozuzikizigwa, njoocita zyoonse nzinjanda.” (Isaya 46:9, 10) Mulimi haazibwene ulizyi ciindi cakubyala abusena bwakubyalila mbuto, pele inga kadooneka kujatikizya mboziya kuzumanana zintu. Pele, “Mwami mupati uutamani walyoonse” ulaaluzibo lwini-lwini lwakuzyibila limwi kabotu-kabotu nayelede kubweza ntaamu alimwi ankwayelede kwiibwezela kujatikizya makanze aakwe.—1 Timoteo 1:17.
12. Muunzila nzi Jehova mwaakabelesya luzibo lwakwe lwazintu zyakumbele kumazuba aa Nowa?
12 Amulange Leza mbwaakatondezya luzibo kujatikizya zintu zyakumbele kuciindi ca Nowa. Akaambo kabubi bwakamwaikide nyika yoonse mbwiibede, Leza wakakanza kunyonyoona bantu batamvwi boonse. Wakabikka ciindi naakali kuyoocita ceeci, imyaka iili 120 kumbele. (Matalikilo 6:3) Jehova naakabikka ciindi eco cigaminide tanaakabikkila buyo maanu kulunyonyooko lwababi, pele eco ncintu ncaakali kukonzya kucita ciindi cili coonse. Iciindi ca Jehova cakapa akuti baluleme bafwutuke. (Amweezyanisye Matalikilo 5:29.) Mubusongo bwakwe, Leza wakalicizi kale ciindi cakupa mulimo iwakali kuyoosololela kumamanino. Wakapa Nowa malailile oonse aazyulide. Nowa wakali kuyandika kuyaka bwaato “bwakufutusizya bana bakwe,” alimwi basizibi bakali kuyoonyonyoonwa azambangulwe lyanyika yoonse.—Ba-Hebrayo 11:7; Matalikilo 6:13, 14, 18, 19.
Imulimo Mupati Wakuyaka
13, 14. Nkaambo nzi ncowakali muyumu mulimo wakuyaka bwaato?
13 Amulange mulimo oyu kweelana ambwaakaubona Nowa. Akaambo kakuti Nowa wakali muntu wa Leza, wakalizi kuti Jehova inga wabanyonyoona batakombi. Pele eco kacitanacitika, kwakali mulimo wakali kuyandika kucitwa—imulimo wakali kuyandika lusyomo. Ikuyaka bwaato wakali mulimo mupati loko. Leza wakali bwaambide bupango-bupango boonse mbobwakeelede kuba. Mubulamfwu ibwaato obo bwakali kunooinda amabbuwaamwi musobaninwa bbola sunu, elyo kuya mujulu bwakali kunooinda ŋanda iijisi maandaa mujulu osanwe. (Matalikilo 6:15) Basikuyaka bakali kunooli bace kapati alimwi ibanyina luzibo lwakuyaka maato. Tiibakanoojisi zibelesyo zibotu amincini iibelesyegwa sunu. Kunze lyaboobo, mbwaanga tanaakajisi nguzu mbuli zya Jehova zyakuzibila limwi zintu zili kumbele, Nowa wakanyina nzila mbwaakali kunga waziba zintu zyakali kunoocitika mukuya kwamyaka zyalo izyakali kunoogwasya naa kunyonganya mulimo wakuyaka. Kulalangilwa kuti Nowa wakatelaika aamibuzyo minji. Ino ziyasyo zyakali kunoojanwa buti? Ino banyama wakali kunoobabunganya buti? Nzilyo nzi zyakali kuyandika alimwi izinji buti? Ndilili nolyakali kuyoocitika Zambangulwe lyakasinsimwa?
14 Mpoonya kwakali amakani aabukkale. Ibubi bwakaindila. Basinguzu Babbabbani—ibakazyalwa kubangelo babyaabi abanakazi—bakazuzya luuni munyika. (Matalikilo 6:1-4, 13) Kunze lyaboobo, ikuyaka bwaato tiiwakali mulimo wakali kunoocitwa cakusisikizya. Ibantu bakali kunoogambwa kujatikizya ncaakali kucita Nowa elyo wakeelede kubaambila. (2 Petro 2:5) Sena bakali kulangilwa kuti inga baazumina makani ayo? Peepe! Imyaka iili mbwiibede musyule, Enoki musyomesi wakaambilizide lunyonyooko lwabasizibi. Imulumbe wakwe tiiwakateelelwa pe cakuti Leza ‘wakamutola’ naa kufwiinsya buumi bwakwe, ambweni eci wakacicita ikukwabilila kuti atajaigwi abasinkondonyina Leza. (Matalikilo 5:24; Ba-Hebrayo 11:5; Juda 14, 15) Nowa tanaakali kuyookambauka buyo mulumbe watakali kuyooteelelwa pele wakali kuyooyaka abwaato. Mbobwakali kuyaabuyakwa bwaato obo, bwakali kuyooba ciibalusyo cipati cakusyomeka kwa Nowa muciinga cabantu babi Nowa mbaakali kukkala abalo!
15. Nkaambo nzi Nowa ncaakasyomede kuti wakali kukonzya kuucita mulimo wakwe?
15 Nowa wakalizi kuti mulimo oyo wakali kugwasilizigwa akulongezyegwaa Leza Singuzuzyoonse. Sena tanaakali Jehova lwakwe iwakamupede mulimo oyo? Jehova wakasyomezyede Nowa kuti walo amukwasyi wakwe bakali kuyoonjila mubwaato bumanide kuyakwa akuti bakali kuyoofwutuka Zambangulwe lyanyika yoonse. Mane Leza wakasinizya kuti eco cakali kuyoocitika ncobeni kwiinda mucizuminano cikonke ncaakacita. (Matalikilo 6:18, 19) Kulalangilwa kuti Nowa wakazyiba kuti Jehova wakaziyeeyela zyoonse zyakajatikizidwe alimwi wakalizizi kale katanalailila kuti mulimo oyo ucitwe. Kunze lyaboobo, Nowa wakalizi kuti Jehova wakalijisi nguzu zyakumugwasya nokwakali kuyandika kucita boobo. Aboobo lusyomo lwa Nowa lwakapa kuti aucite mulimo. Mbubwenya mbuli musazinyina Abrahamu, Nowa ‘wakasyomede kuti eco ncaakasyomezya Leza ulakonzya kucicita ncobeni.’—Ba-Roma 4:21.
16. Imulimo wakuyaka mbowakali kuyaabuya kumbele, mbuti lusyomo lwa Nowa mbolwakayumizigwa?
16 Imyaka mboyakali kuya bukwelana abwaato mbobwakali kuyaabumana, ilusyomo lwa Nowa lwakayumizigwa. Imapenzi aabuyake abuyumuyumu bumwi bwakamanizigwa. Wakazwidilila mumasunko oonse. Taakwe kukazya kwakali kunoowiimika mulimo. Imukwasyi wa Nowa wakalibonena lugwasyo alukwabililo kuzwa kuli Jehova. Mbwaakali kuya buzumanana Nowa, ‘kusukusigwa kwalusyomo lwakwe kwakamuletela lukakatilo.’ (Jakobo 1:2-4) Mpoonya ibwaato bwakamana, Zambangulwe lyakasika elyo Nowa amukwasyi wakwe bakafwutuka. Nowa wakalibonena kuzuzikizigwa kwazisyomezyo zya Leza, mbubwena bwakacita Joshua kumbele. Lusyomo lwa Nowa lwakalumbulwa.
Jehova Waugwasilizya Mulimo
17. Muunzila nzi ciindi cesu mocikozyenye amazubaa Nowa?
17 Jesu wakasinsima kuti mazubeesu anookozyenye aa Nowa. Leza wakanza kunyonyoona basizibi alimwi, elyo wabikka ciindi nayoocita boobo. (Matayo 24:36-39) Alimwi wacita bubambe bwakufwutula baluleme. Kakuli Nowa wakeelede kuyaka bwaato buya, ibabelesi ba Leza sunu beelede kwaambilizya makanze aa Jehova, ikuyiisya Jwi lyakwe akugwasya bamwi kuba basikwiiya.—Matayo 28:19.
18, 19. Ino tuzyi buti kuti ikukambauka makani mabotu kugwasilizigwaa Jehova?
18 Jehova naatakamugwasilizya Nowa, nobwatakayakwa ibwaato. (Amweezyanisye Intembauzyo 127:1.) Mbubwenya buyo, ikuti watagwasilizya Jehova, Bunakristo bwini-bwini tabukonzyi kuzumanana akuzwidilila. Eci wakalicizyi Gamaliyeli, imu Farisi alimwi imwiiyi wa Mulawo iwakali kulemekwa mumwaanda wamyaka wakusaanguna. Inkuta mpati yaba Juda noyakatijaye baapostolo, wakaicenjezya kuti: “Amuzwe kubantu aba, mubaleke, nkaambo kwiisya oku amulimo oyu anooli ngwabantu ulamwaika. Kwalo na nguwa-Leza, tamukookonzya kuumwaya.”—Incito 5:38, 39.
19 Ikuzwidilila kwamulimo wakukambauka mumwaanda wamyaka wakusaanguna asunu kwatondezya kuti tauli mulimo wabantu pe, pele nguwa Leza. Icibalo citobela ciyoobandika bukkale bumwi azintu zimwi zyacitika zyalo izyagwasya kucitya mulimo oyu kuzwidilila kapati.
Mutatyompwi Pe!
20. Mbaani ibatugwasilizya notukambauka makani mabotu?
20 Nokuba kuti tukkede ‘muziindi zikataazya,’ tulakonzya kusyoma kuti Jehova uli mukweendelezya. Uli mukugwasilizya bantu bakwe mbobaya bubeleka kumanizya mulimo wakukambauka makani mabotu iciindi ncabikkide Leza cakumanizya bweende obu bwazintu bubyaabi nocitanasika. (2 Timoteo 3:1; Matayo 24:14) Jehova watutamba kuti tube “basimilimonyina.” (1 Ba-Korinto 3:9) Alimwi tulisyomezyedwe kuti Kristo Jesu alimwi abangelo balatugwasya mumulimo oyu akutweendelezya.— Matayo 28:20; Ciyubunuzyo 14:6.
21. Muulusyomo nzi motuteelede kutyompwa?
21 Akaambo kakuti Nowa abamukwasyi wakwe bakasyoma zisyomezyo zya Jehova, bakaafwutuka maanzi aazambangulwe. Abo bajisi lusyomo luli boobo sunu bayoofwutulwa “kumapenzi ayo mapati” aali kumbele. (Ciyubunuzyo 7:14) Tukkede kuciindi cikatazya cini-cini. Kuli zintu zipati iziyoocitika kumbele! Onoono Leza uyoobweza ntaamu kuti alete ijulu ipya anyika impya imunooli bululami. (2 Petro 3:13) Mutatyompwi pe, mutatyompwi mulusyomo lwanu lwakuti kufwumbwa eco Leza ncaamba, ulakonzya kucicita ncobeni.—Ba-Roma 4:21.
Twaambo Twakuyeeya
◻ Nkaambo nzi Jehova ncateendelezezyi milimo yabantu yoonse?
◻ Ino inguzu zya Jehova zyakucita makanze aakwe zyakalibonya buti naakali kweendelezya bana Israyeli?
◻ Ino nguzu zya Jehova zyakubona zili kumbele zyakatondezyegwa buti kuciindi ca Nowa?
◻ Ndusyomo nzi ndotweelede kubaandulo muzisyomezyo zya Leza?