Sena Jehova Ulaciindizya Muzintu Nzyayanda Kulindiswe?
“Taakwe cintu cimbi Jehova ncayanda kulinduwe, pele kucita bululami akuyanda luzyalo akweenda cakulibombya a-Leza wako.”—MIKA 6:8.
1. Ncinzi cinga caba nkekaambo bamwi ncobatamubelekeli Jehova?
KULI cintu cimwi ncayanda Jehova kubantu bakwe. Pele mwabala majwi aali atalaawa aazubululwa kuzwa mubusinsimi bwa Mika, mulazyiba kuti nzyayanda Leza zili buyo kabotu. Nokuba boobo, ibantu banji tabamubelekeli pe Mulengi wesu Mupati alimwi bamwi ibakali kumubelekela bakaleka. Nkaambo nzi? Nkaambo bayeeya kuti Leza ulaciindizya muzintu nzyayanda kulindiswe. Sena mbwabede obo? Naa ambweni ipenzi lili kuciimo camuntu mwini kujatikizya zintu Jehova nzyayanda? Imakani aakaindi ajisi twaambo tubotu mumakani aya.
2. Ino Naamani wakali ni, alimwi ino musinsimi wa Jehova wakamwaambila kuti acite nzi?
2 Silutwe wampi yabasikalumamba muna Aramu, Naamani wakali sicinsenda, pele wakalaililwa kuti ku Israyeli kwakali musinsimi wa Jehova iwakali kunga wamuponya. Elyo Naamani ababelesi bakwe bakeenda kuya ku Israyeli mane basika aŋanda ya Elisha imusinsimi wa Leza. Muciindi cakuzwida anze kuti aanzye mweenzu wakwe uulemenede, Elisha wakaide kutuma mulanda wakwe kuti aambile Naamani kuti: “Koya ukasambe ziindi zili musanu azibili mu-Jordano, elyo nyama yako iyoosanduka, uyoosalala.”—2 Bami 5:10.
3. Nkaambo nzi Naamani ncaakakaka kucita ceeco ncaakamwaambilide kuti acite Jehova kukusaanguna?
3 Ikuti Naamani naakaatobela malailile aakaambwaa musinsimi wa Leza, wakali kunooponesegwa kubulwazi obo busesemya. Aboobo, sena Jehova wakaciindizya muzintu nzyaakali kuyanda kulinguwe? Peepe. Pele Naamani tanaakalibambilide kucita ceeco ncaakali kuyanda Jehova. Wakakalala ulaamba: “Sa Abana a-Faripara, milonga yaku-Damasko, tiili kabotu kwiinda meenda oonse aa-Israyeli na? Sa nsikonzyi kusamba mulinjiyo akusalala?” Naakamana kwaamba boobo, Naamani wakapiluka wainka cabukali.—2 Bami 5:12.
4, 5. (a) Mbulumbu nzi mbwaakajana Naamani naakacita ncaakaambilwa, alimwi ino wakalimvwa buti naakabutambula? (b) Ncinzi ncotutiilange-lange ono?
4 Ino ndipenzi nzi ndyaakajisi Naamani mubwini? Teensi kuti eco ncaakali kuyandika kucita cakali kukatazya. Ibalanda ba Naamani cabusongo bakati: “Musinsimi naakakwaambila kuti ucite imwi milimo mipati, sa nowatakacita? Lino sa tokonzyi kucita eci ncaamba cakuti, Samba, usalale?” (2 Bami 5:13) Ipenzi lyakali ciimo ca Naamani. Wakalimvwa kuti tanaakalemekwa mbuli mbwayelede akuti wakaambilwa kucita cintu ncaakabona kuti tacikonzyi kugwasya alimwi icuusya nsoni. Pele Naamani wakalutobela lulayo lwabusongo lwabalanda bakwe elyo wakaakulinyika mu Mulonga wa Jordano ziindi zili ciloba. Amweezeezye mbwaakakkomana ‘nyama yakwe noyakasanduka, noyakaba mbuli nyama yamwana muniini, elyo naakasalazigwa’! Wakalumba kapati. Kunze lyaboobo, Naamani wakati kuzwa ciindi eco, kwiina leza uumbi ngwaakali kuyookomba ccita buyo Jehova.—2 Bami 5:14-17.
5 Mubukkale boonse bwabantu Jehova wali kuyanda kuti bantu batobele milawo yaandeene-andeene. Twamulomba kuti mwiilange-lange imwi yayeeyi. Nomucita boobo, amulibuzye mbomwakali kunoocita ikuti nomwakali ndinywe ngwaakaambilide Jehova kuti mucite zintu zili boobo. Mpoonya tulalanga-langa zyeezyo Jehova nzyayanda kuti tucite sunu.
Ncaakali Kuyanda Jehova Ikaindi
6. Ncinzi banabubili bakusaanguna ncobakaambilwa kuti bacite, alimwi ino nywebo mwakali kunooibona buti milawo eyo?
6 Jehova wakalailila banabubili bakusaanguna, ba Adamu a Eva kuti bakomezye bana akubombya nyika alimwi akweendelezya banyama boonse. Alimwi imwaalumi oyo amukaintu wakwe bakapegwa muunzi mupati uuyebeka uuli mbuli paaki. (Matalikilo 1:27, 28; 2:9-15) Pele kwakali mulawo umwi. Tiibakeelede kulya micelo yamusamu umwi, omwe akati kamisamu minji iizyala micelo mumuunda wa Edeni. (Matalikilo 2:16, 17) Sena oko kwakali kuciindizya? Sena nomwatakakkomana ikubeleka mulimo oyo kumwi kamulangila kupona kukabe kutamani kamujisi buumi bulondokede? Nokuba kuti sikusunka wakalibonya mumuunda, sena nomwatakaakaka makani aakwe? Alimwi sena tamuzumini kuti Jehova wakalijisi nguzu zyakubikka mulawo omwe buyo uutakatazyi?—Matalikilo 3:1-5.
7. (a) Mmulimo nzi ngwaakapegwa Nowa, alimwi ino wakakazigwa buti? (b) Ino muubona buti mulimo Jehova ngwaakayanda kuti Nowa aucite?
7 Kumbele, Jehova wakaambila Nowa kuti ayake bwaato bwakufwutukila kuciindi cazambangulwe lyanyika yoonse. Akaambo kakuti bwaato obo bwakali bupati cini-cini, imulimo oyo wakali muyumu alimwi wakacitwa akati kabantu bakali kumuseka alimwi ibalwani. Nokuba boobo, cakali coolwe cipati kaka kuli Nowa ikufwutula mukwasyi wakwe antoomwe abanyama banji! (Matalikilo 6:1-8, 14-16; Ba-Hebrayo 11:7; 2 Petro 2:5) Ikuti nomwali ndinywe nomwakapedwe mulimo uuli boobo, sena nomwakaubeleka acanguzu kutegwa muumanizye? Naa sena nomwakayeeya kuti Jehova waciindizya muzintu nzyayanda?
8. Ncinzi ncaakaambilwa kucita Abrahamu, alimwi ino ncinzi cakatondezyegwa akaambo kakulisungula kwakwe?
8 Leza wakaambila Abrahamu kuti acite cintu ciyumu kapati, wakati kulinguwe: “Tola mwanaako simuzyalwaalike ngoyandisya, nkokuti Izaka, ukainke kunyika ya-Moriya akumutuula mbuli cipaizyo.” (Matalikilo 22:2) Mbwaanga Jehova wakasyomezezye kuti Izaka iwatakaninga zyala mwana aciindi awa wakali kuyooba alunyungu, ilusyomo lwa Abrahamu kujatikizya nguzu zya Leza zyakubusya Izaka kubafwu lwakasunkwa. Abrahamu naakasola kutuula Izaka, Leza wakamuvwuna musankwa oyo. Eci cakacitika cakali kutondezya kuti Leza wakali kuyooaba Mwanaakwe kubantu akuti kumbele wakali kuyoomubusya kubafwu.—Matalikilo 17:19; 22:9-18; Johane 3:16; Incito 2:23, 24, 29-32; Ba-Hebrayo 11:17-19.
9. Nkaambo nzi ncokwatakali kuciindizya kuli Jehova muzintu nzyaakali kuyanda kuti Abrahamu acite?
9 Bamwi inga bayeeya kuti Jehova Leza wakaciindizya muzintu nzyaakali kuyanda kuli Abrahamu. Pele sena mbombubo? Sena ncobeni nkubula luyando kwa Mulengi wesu walo uukonzya kubusya bafwide ikutulomba kuti tumumvwide nokuba kuti eco inga caamba kuti toone kwakaindi kaniini mulufwu? Jesu Kristo alimwi abasikumutobela bakusaanguna tiibakayeeya boobo pe. Bakalilisungwide kuumwa, nokuba kufwa ikutegwa bacite kuyanda kwa Leza. (Johane 10:11, 17, 18; Incito 5:40-42; 21:13) Ikuti naa kwaba bukkale bumwi bumupa kuti mucite boobo, sena inga mwalisungula kucita mbubwenya? Amulange-lange zintu zimwi Jehova nzyaakayanda kuti bacite abo ibakazumina kuba bantu bakwe.
Imulawo wa Jehova Kubana Israyeli
10. Mbaani ibakasyomezya kuti bakali kuyoozicita zyoonse Jehova nzyaakabaambila kuti bacite, alimwi ino ncinzi ncaakabapa?
10 Ibaluzubo lwa Abrahamu kwiinda mumwanaakwe Izaka amuzyukulu wakwe Jakobo naa Israyeli bakavwula akuba cisi ca Israyeli. Jehova wakalubula bana Israyeli kuzwa mubuzike ku Egepita. (Matalikilo 32:28; 46:1-3; 2 Samuele 7:23, 24) Kwiinde buyo ciindi cisyoonto, bakasyomezya Jehova kuti bakali kuyoocita zyoonse Leza nzyaakali kuyoobaambila kuti bacite. Bakati: “Coonse buyo Jehova ncaamba tulacicita.” (Kulonga 19:8) Kweelana akulombozya kwabana Israyeli kuti beendelezyegwe anguwe, Jehova wakabapa milawo iyiinda ku 600, kubikkilizya a Milawo iili Kkumi. Muciindi, imilawo ya Leza eyi iyakapegwaa Musa yakazikwiitwa buyo kuti Mulawo.—Ezara 7:6; Luka 10:25-27; Johane 1:17.
11. Mmulimo nzi umwi Mulawo ngowakajisi, alimwi mmilawo-lawo nzi iimbi yakagwasya kuti uzwidilile?
11 Imulimo umwi wa Mulawo wakali wakukwabilila bana Israyeli kwiinda mukubapa malailile aagwasya aayendelezya makani aakoonana, makwebo alimwi akulela bana. (Kulonga 20:14; Levitiko 18:6-18, 22-24; 19:35, 36; Deuteronomo 6:6-9) Imilawo imbi yakapegwa kujatikizya mbobeelede kulanganizigwa bamwi antoomwe abanyama mbavwubide muntu. (Levitiko 19:18; Deuteronomo 22:4, 10) Imilawo yakali kujatikizya mapobwe aakali kucitwa mwaka amwaka alimwi ayakuswaangana kutegwa bakombe yakagwasya kukwabilila bantu munzila yakumuuya.—Levitiko 23:1-43; Deuteronomo 31:10-13.
12. Ncinzi cakali ngomulimo mupati wa Mulawo?
12 Imulimo mupati wa Mulawo wakaambwa amwaapostolo Paulo iwakalemba kuti: “Wakayungizizigwa nkaambo kansotoko, mane kusikila kuciindi nciyakasika eyo Imbuto [Kristo] iyakapegwa cisyomezyo.” (Ba-Galatiya 3:19) Mulawo wakayeezya bana Israyeli kuti bakali bantu batalondokede. Aboobo bakali kuyandika cituuzyo cilondokede cakali kuyoozimanizyila limwi zibi zyabo. (Ba-Hebrayo 10:1-4) Aboobo Mulawo wakapegwa kutegwa usololele mizeezo yabantu kuti bakazumine Jesu, iwakali ngo Mesiya naa Kristo. Paulo wakalemba kuti: “Mulao wakatubeda mbuli simalelo mane kusikila kuciindi ncati keze Kristo, kuti tululamikwe alusyomo.”—Ba-Galatiya 3:24.
Sena Mulawo wa Jehova Wakali Kuminya?
13. (a) Ino bantu batalondokede bakali kuulanga buti Mulawo, alimwi nkaambo nzi? (b) Sena ncobeni Mulawo wakali kuminya?
13 Nokuba kuti Mulawo wakali ‘kusalala alimwi wakali luleme,’ ibantu banji bakaubona kuti wakali kuminya. (Ba-Roma 7:12) Akaambo kakuti mulawo wakali londokede, ibana Israyeli bakakakilwa kutobela zyeelelo zyawo zisumpukide. (Intembauzyo 19:7) Nkakaambo kaako imwaapostolo Petro wakawiita kuti wakali “jokwe ansingo zyabasikwiiya, ndobatakali kukonzya kuyumuna bamatateesu notuba ndiswe.” (Incito 15:10) Ee, Mulawo wini tiiwakali kuminya pe alimwi ikuutobela kwakabagwasya bantu.
14. Nzikozyanyo nzi zisyoonto izitondezya kuti Mulawo wakajisi mulimo iwakabagwasya kapati bana Israyeli?
14 Mucikozyanyo, mu Mulawo imubbi tanaakali kwaangwa pe, pele wakali kubeleka mulimo kutegwa alunge ziindi zyobile naa kwiinda waawo ikubweedezya zintu nzyaakabba. Aboobo imuntu oyo wabbidwa kwiina naakasweekelwa pe alimwi kwiina mukuli iwakabikkilwa bantu babeleka canguzu kutegwa bagwasilizye bweende bwantolongo. (Kulonga 22:1, 3, 4, 7) Izyakulya zitali kabotu zyakali kukasigwa. Ikuti nyama yangulube tiiyajikwa kabotu ilakonzya kaijisi tuzunda tupa bulwazi bwakucisa kwamilambi (trichinosis), alimwi iyakasulwe ilakonzya kaijisi tuzunda tupa bulwazi bwakupya mubili (tularemia). (Levitiko 11:4-12) Mbubwenya buyo, Mulawo wakali kubakwabilila kwiinda mukubakasya kujata mitumba. Ikuti muntu waguma mutunta, wakeelede kusamba alimwi akucapa zyakusama zyakwe. (Levitiko 11:31-36; Myeelwe 19:11-22) Itubi twakeelede kuvwumbilwa ikukwabilila bantu kutuzunda tuleta malwazi calo icazyibwaa basayaansi mumyaanda yamyaka yaino awa.—Deuteronomo 23:13.
15. Ncinzi cakaba cintu ciminya kubana Israyeli?
15 Imulawo kwiina nowakaciindizya muzintu zyakeelede kucita bantu. Pele tacikozyenye pe acakacita baalumi ibakali kubeleka mulimo wakusandulula ncowaamba Mulawo. Kujatikizya milawo-lawo njibakabikka, ibbuku litegwa A Dictionary of the Bible, ilyakalembwaa James Hastings lyaamba kuti: “Imulawo amulawo wamu Bbaibbele wakajisi tulawo-lawo tumbi. . . . Aboobo kwakasolwa kujatikizya mulandu uuli woonse mu Mulawo alimwi akweendelezya bukkale bwamuntu boonse calunya kwiinda mukubelesya buyo maanu. . . . Imanjezeezya akalesegwa kubeleka; inguzu zya jwi lya Leza zyakasampulwa akudyaamininwaa milawo-lawo minji yakulipangila.”
16. Ncinzi Jesu ncaakaamba kujatikizya milawo atunsiyansiya tuminya twakabikkwaa basololi bazikombelo?
16 Jesu Kristo wakabasinsa basololi bazikombelo ibakavwuzya milawo-lawo naakati: “Balaanga mikuli milemu iiminya kunyampula, balaibika aziwezo zyabantu, pele balo beni tabayandi kwiisunzya noba munwe omwe.” (Matayo 23:2, 4) Wakatondezya kuti imilawo yabo iiminya yakulipangila atunsiyansiya kubikkilizyaa abulondo bwakuzwa munzila, ‘yakalobya ijwi lya-Leza.’ (Marko 7:1-13; Matayo 23:13, 24-26) Pele neciba ciindi Jesu katanasika anyika, bamayi bamuzikombelo mu Israyeli tiibakali kuziyiisya kabotu zintu Jehova nzyaakali kuyanda.
Icintu Cini-Cini Ncayanda Jehova
17. Nkaambo nzi Jehova ncaatakazikkomanina zituuzyo zyabana Israyeli banyina lusyomo?
17 Kwiinda mumusinsimi wakwe Isaya, Jehova wakati: “Ndizwide zituuzyo zyabagutu amafuta aabanyama baneneede. Nsiyandi bulowa bwabacende na bwatubelele na bwampongo.” (Isaya 1:10, 11) Nkaambo nzi Leza ncaakabijilwa azituuzyo nzyaakalailide mu Mulawo kuti zicitwe? (Levitiko 1:1–4:35) Nkaambo bantu tiibakamulemeka pe. Aboobo bakalaililwa kuti: “Amusambe, mulisalazye. Amugwisye bubi bwamilimo yanu kumeso aangu. Amuleke kucita bubi, amwiiye kucita kabotu. Amuyandaule imbeta ziluleme, amugwasye bapengede, amubeteke makani aabamusyaala, amukazizyanye bamukabafu.” (Isaya 1:16, 17) Sena eci tacitugwasyi kuzyiba eezyo Jehova nzyayanda kuti balanda bakwe bacite?
18. Ncinzi cini-cini Jehova ncaakali kuyanda kuti bana Israyeli bacite?
18 Jesu wakacitondezya cintu cini Leza ncayanda. Wakacita boobo naakabuzigwa mubuzyo wakuti: “Nguli mulazyo mupati wamu-Mulao?” Jesu wakaingula kuti: “Yanda Leza Jehova wako amoyo wako woonse, amoya wako woonse, amumiyeeyo yako yoonse. Ngooyu mulazyo mutaanzi mupati. Awabili ulikozyene awalo, ngooyu, Yanda mweenzinyoko mbuli mboliyanda omwini. Amilazyo eyi yobile mpaanzikidwe Mulao woonse abasinsimi.” (Matayo 22:36-40; Levitiko 19:18; Deuteronomo 6:4-6) Imusinsimi Musa awalo wakaamba kaambo komwe naakabuzya kuti: “Sa nkocili cintu cimwi Jehova Leza wanu ncayanda kulindinywe, pele kuyoowa Jehova Leza wanu, kweenda munzila zyakwe zyoonse, kumuyandisya, kumanina Jehova Leza wanu milimo camoyo woonse acamuuya woonse, akubamba milazyo ya-Jehova ambeta zyakwe?”—Deuteronomo 10:12, 13; 15:7, 8.
19. Ino bana Israyeli bakasola buti kulibonya kuti balisetekene, pele ino ncinzi Jehova ncaakabaambila?
19 Nokuba kuti bakalibisizye, ibana Israyeli bakali kuyanda kulibonya kuti balisetekene. Nokuba kuti Mulawo wakali kwaamba kuti kabaliimya buyo kulya mu Buzuba Bwakumanya Milandu bwamwaka amwaka, balo bakatalika kuliimya kulya ciindi aciindi. (Levitiko 16:30, 31) Pele Jehova wakabasinsa ulaamba: “Sa kuliimya nkunjanda mebo takweensi kwaangununa zyaanzyo zyabubi, kusungulula intambo zyajokwe, kulubula bapengede kuti beende, akutyolaula majokwe oonse? Sa takweensi kwaabila basinzala cilyo cako, kunjizya bapengede batandidwe muŋanda yako, kusamika simudukwa nomubona, akutayuba kumeso aabantunyokwe?”—Isaya 58:3-7.
20. Ino Jesu wakabasinsila nzi basizikombelo basikuupaupa ameso?
20 Aabo bana Israyeli ibakali kulyaamba kululama bakajisi penzi likozyenye alyabasizikombelo basikuupaupa ameso Jesu mbaakaambila kuti: “Mulapaizya cimanyakumi cazisyu zyacisyungwa abonko ampububu, pele makani mapati aa-Mulao mulaaleka, nkukuti lubeta aluzyalo alusyomo. Aya mwakeelede kwaacita akutaleka ayo.” (Matayo 23:23; Levitiko 27:30) Sena majwi aa Jesu taatugwasyi kuzyiba cini-cini ncayanda Jehova kulindiswe?
21. Mbuti musinsimi Mika mbwaakakosola makani kujatikizya zintu Jehova nzyayanda anzyatayandi kulindiswe?
21 Ikutegwa asalazye kaambo kujatikizya zintu Jehova nzyayanda anzyatayandi kulindiswe, musinsimi wa Leza, Mika wakabuzya kuti: “Nkaletelezyenzi kubusyu bwa-Jehova? Nkotame buti kunembo lya-Leza wakujulu? Sa mboole kubusyu bwakwe azipaizyo? Sa nkalete boombe bamwaka omwe? Sa Jehova ulabotelwa zyuulu zyabagutu bambelele, na zyuulu zyuulu zyamilonga yamafuta? Sa nkaabe mwanaangu mutaanzi nkaambo kamilandu yangu, micelo yamubili wangu nkaambo kazibi zyamoyo wangu? Wakutondezya, O muntu, cintu cibotu mbucibede. Taakwe cintu cimbi Jehova ncayanda kulinduwe, pele kucita bululami akuyanda luzyalo akweenda cakulibombya a-Leza wako.”—Mika 6:6-8.
22. Ncinzi cini Jehova ncaakali kuyanda kuli baabo ibakali kweendelezegwaa Mulawo?
22 Aboobo ncinzi cini Jehova ncaakali kuyanda kuli baabo ibakali kweendelezegwaa Mulawo? Bakeelede kumuyandisya Jehova Leza. Kunze lyaboobo, imwaapostolo Paulo wakati: “Mitwe yamakani ya-Milao yoonse ili mukati kajwi eli lyomwe lyakuti, Yanda mweenzinyoko mbubonya mboliyanda omwini.” (Ba-Galatiya 5:14) Mbubwenya buyo, Paulo wakaambila Banakristo baku Roma kuti: “Oyo uuyanda muntunyina ulilondwede mulao. . . . Luyandisyo mbululondola Mulao.”—Ba-Roma 13:8-10.
Takuli Kuciindizya pe
23, 24. (a) Nkaambo nzi ncociteelede kuba cintu ciminya ikucita ceeco Jehova ncayanda kuti tucite? (b) Ncinzi ncotutibandike ono?
23 Sena tatukkomene kuzyiba kuti Jehova Leza ngusiluyando, simaanu alimwi ngusilweetelelo? Imwaanaakwe Simuzyalwaalikke, Jesu Kristo wakaboola anyika kuti alutondezye munzila mpati luyando lwa Leza—ikuti azyibye bantu kujatikizya mbwabayanda kapati Jehova. Katondezya luyando lwa Leza, Jesu wakaamba boobu kujatikizya tutiiti tulibombya: “Taakwe nikaba komwe akati kantuto kawida ansi atazumina Usowanu.” Mpoonya wakamanizya ulaamba: “Nkaambo kaako mutayoowi, mulayandika kwiinda tuyuni tunji.” (Matayo 10:29-31) Masimpe tatweelede kulimvwa kuti ncintu ciminya ikucita kufwumbwa eco Leza siluyando oyu ncayanda kuti tucite!
24 Pele, ino sunu ncinzi Jehova ncayanda kulindiswe? Alimwi nkaambo nzi bamwi ncobalibonya mbuli kuti bayeeya kuti ulaciindizya Leza muzintu nzyayanda? Kwiinda mukulanga-langa mibuzyo eyi, tulakonzya kubona ncocili coolwe citaliboteli ikucita kufwumbwa eco Jehova ncatwaambila kuti tucite.
Sena Inga Mwaingula?
◻ Nkaambo nzi bamwi ncobatayandi kubelekela Jehova?
◻ Ino zintu nzyayanda Jehova zyacinca-cinca buti mukwiinda kwamyaaka?
◻ Mmilimo nzi yakabelekwaa Mulawo?
◻ Nkaambo nzi zintu Jehova nzyatwaambila kuti tucite ncozitaminyi?
[Cifwanikiso icili apeeji 8]
Milawo-lawo yakulipangila mbuli yabulondo bwakuzwa munzila, yapa kuti bukombi cibe cintu ciminya