MAKANI AABUUMI
Twakalubona Luzyalo lwa Leza Munzila Zinji
BATAATA ba Arthur kabacili mwaalumi mwana-mwana uuyoowa Leza, bakali kuyanda kuba mupati-pati wamucikombelo ca Methodist. Nokuba boobo, nzyobakali kuyeeya zyakacinca ciindi nobakabala mabbuku aa Basikwiiya Bbaibbele aamba zyamu Bbaibbele alimwi bakatalika kuyanzana ambabo. Bakabbapatizyigwa mu 1914 kabajisi myaka yakuzyalwa iili 17. Aciindi eeco kwakali Nkondo Yakusaanguna Yanyika yoonse, aboobo bakabaita kuyakubeleka mulimo wabusikalumamba. Akaambo kakuti tiibakali kutola lubazu munkondo, bakaangwa kwamyezi iili 10 muntolongo ya Kingston ku Ontario, Canada. Nobakazwa muntolongo, bataata bakatalika kubeleka mulimo waciindi coonse kabali bapainiya.
Mu 1926, ba Arthur Guest bakakwata ba Hazel Wilkinson, ibakajisi banyina bakaiya kasimpe mu 1908. Ndakazyalwa mu April 24, 1931, ndili mwana wabili akati kabana babo bone. Mumukwasyi wesu twakali kubikkila maano kapati kukukomba Jehova, alimwi bulemu bataata mbobakajisi kujatikizya Bbaibbele bwakapa kuti andiswe mubuumi bwesu boonse katuliyanda kapati Jwi lya Leza. Lyoonse twakali kutola lubazu mubukambusi bwakuŋanda aŋanda toonse mumukwasyi.—Mil. 20:20.
KUTATOLA LUBAZU MUTWAAMBO TWACISI AKUCITA BUPAINIYA MBULI BATAATA
Nkondo Yabili Yanyika yoonse yakatalika mu 1939, alimwi mumwaka wakatobela mulimo wa Bakamboni ba Jehova wakakasyigwa mu Canada. Zikolo zyamfwulumende zyakali kusekelela mapobwe aacisi alo aakali kubikkilizya kusaliyuta ndembela alimwi akwiimba lwiimbo lwacisi. Mebo abacizyi bangu bapati, ba Dorothy, twakali kutandwa mukkilasi ciindi nobakali kucita zintu eezyi. Bumwi buzuba baiyi bangu bakandifwubazya kwiinda mukwaamba kuti ndili mukandu. Notwakakotoka kucikolo, basicikoloma banji bakanduuma akundiwisyila ansi. Pele kunduuma ooku kwakayumya makanze aangu ‘aakumvwida Leza mbwali mweendelezi kutali bantu.’—Mil. 5:29.
Mu July 1942, kandijisi myaka yakuzyalwa iili 11, ndakabbapatizyigwa mucitanki kufaamu. Ndakali kukkomana kucita bupainiya bwakugwasilizya ciindi zikolo nozyajalwa. Mwaka umwi ndakasangana bakwesu mukupa bumboni kubantu bakali kubeleka kugonka zisamu, mucilawo mwalo mwaatakapedwe sikumwaya uuli woonse kunyika adolopo lya Ontario.
Mu May 1, 1949, ndakaba mupainiya waciindi coonse. Mbwaanga mutabi wakali kucita mulimo wakuyaka, mu December 1 ndakatambwa kuti ndikagwasilizye kuyaka alimwi ndakaba umwi wamukwasyi wa Beteli waku Canada. Ndakali kubelekela kudipatimenti yakusimba mabbuku alimwi ndakaiya kubelesya muncini uusimba mabbuku. Kwansondo zinji ndakali kubeleka masiku, kusimba matulakiti aakali kwaamba kupenzyegwa kwabantu ba Jehova ku Canada.
Mukuya kwaciindi, kandibelekela ku Dipatimenti Yamulimo, ndakabuzya-buzya bapainiya bakasikide kuzooswaya kuofesi yamutabi nobakali kuunka kuyoobelekela ku Quebec, kwalo aciindi eeco mulimo wesu nkowakali kukazyigwa kapati. Akati kabeenzu aabo kwakali ba Mary Zazula ibakali kuzwa ku Edmonton, Alberta. Akaambo kakuti balo abapati babo ba Joe, bakakaka kucileka kwiiya Bbaibbele, bakabatanda aŋanda bazyali babo ibakali kukomba kucikombelo ca Orthodox. Mu June 1951, boonse bobilo bakabbapatizyigwa, mpoonya nokwakainda myezi iili cisambomwe, bakatalika bupainiya. Ciindi nondakali kubabuzya-buzya, ndakakkomana kapati ambobakali kuzibona zintu zyakumuuya ba Mary. Mumoyo ndakalyaambila kuti, ‘Ccita kuti kwacitika buyo cintu cimwi cibi, ooyu ulibonya kuti ngomukaintu ngondiyookwata.’ Twakakwatana nokwakainda myezi iili fwuka mu January 30, 1954. Nokwakainda nsondo yomwe, twakatambwa kuyakwiisyigwa mulimo wamubbazu, alimwi kwamyaka yobilo yakatobela, twakabeleka mubbazu lili mudolopo lya Ontario nkoili kunyika.
Mbowakali kuyaabuvwula mulimo wakukambauka nyika yoonse, kwakali kuyandika bamisyinali. Twakayeeya kuti, ikuti naa inga twacikonzya kupona ku Canada ciindi nokutontola kapati alimwi anokuli mansenya ciindi cacilimo, nkokuti inga twacikonzya kupona mubukkale bukatazya mumulimo uuli woonse ngotukonzya kupegwa. Twakamana Cikolo ca Gileadi canamba 27 mu July 1956, alimwi mu November twakalitalikide kale kubeleka mulimo ngotwakapegwa, ku Brazil.
KUCITA MULIMO WABUMISYINALI KU BRAZIL
Notwakasika kumutabi waku Brazil, twakajana kuti baambaula mwaambo waci Portuguese. Notwakamana kwiiya mbobaanzya alimwi akupeta mbokwaabilwa magazini, twakatambwa kutalika kutola lubazu mumulimo wamumuunda. Ikuti mukamwini ŋanda watondezya luyandisyisyo, kwakapegwa muzeezo wakuti katubala magwalo aapandulula buumi mbobunoobede mu Bwami bwa Leza. Notwakaunka mumuunda buzuba bwakusaanguna, mukaintu umwi wakali kuswiilila cakubikkila maano, aboobo ndakabala lugwalo lwa Ciyubunuzyo 21:3, 4 mpoonya ndakanetuka! Kwakali kupya kapati aboobo mubili wangu tiiwakaningazyibila alimwi oobu bwakali buyumu-yumu ibwakali kunoondikatazya lyoonse.
Kubusena nkotwakatumwa kuyoobeleka mulimo wesu wabumisyinali, kwakali kudolopo lya Campos, kwalo ikuli mbungano zili 15 lino. Notwakasika, kwakali buyo kabunga komwe mudolopo alimwi aŋanda iyakali kukkala bamisyinali bone ba Esther Tracy, ba Ramona Bauer, ba Luiza Schwarz, alimwi aba Lorraine Brookes (lino mbaa Wallen). Mulimo wangu waaŋanda wakali wakuwasya alimwi akutebba nkuni zyakujisya. Buzuba bumwi Mumuhulo masiku notwakamana kwiiya ciiyo ca Ngazi Yamulindizi, twakaswaigwa. Bakaintu bangu bakalilede acuuno kabapumuna ciindi notwakali kubandika buzuba mbobwabede. Ciindi nobakaimikizya mutwe wabo kutegwa babuke, kwakazwa nzoka kunsi aapilo yakapa kuti kube kuyobeka kapati mpoonya ndakaijaya!
Notwakamana kwiiya mwaambo waci Portuguese kwamwaka omwe, ndakaba mulangizi wabbazu. Twakali kupona buumi buuba-uba muminzi—munyina malaiti, koona amiseme, alimwi akweenda kubelesya zikkocci. Ciindi notwakali kubelekela mucilawo cimwi catakapedwe sikumwaya uli woonse, twakakkwela citima kuya kudolopo limwi lyakali mumalundu mpoonya okuya twakakkala muluumu yaleenti. Bakuofesi yamutabi bakatutumina mamagazini aali 800 kutegwa tubelesye mubukambausi. Twakaunka ku post office ziindi zinji kuyoobweza mabbokesi aakajisi mamagazini akwaatola nkotwakali kukkala.
Mu 1962, Cikolo Camulimo wa Bwami cakacitwa mu Brazil yoonse. Kwamyezi iili cisambomwe, ndakapegwa mulimo wakuyaabweendeenda kuyiisya muzikolo—pele ba Mary bakacaala. Ndakayiisya ku Manaus, Belém, Fortaleza, Recife, alimwi a Salvador. Ndakacitizya muswaangano wacooko muŋanda yakazyibidwe kapati iitegwa opera house mu Manaus. Mvwula mpati iyakawa yakapa kuti maanzi aakunywa abe adooti alimwi abusena bwakutambuda zyakulya kumuswaangano bwakabija. (Mazuba aayo kumuswaangano bantu bakali kujikilwa zyakulya.) Ndakaambaula abasikalumamba, mpoonya mupati-pati wabo uujisi lubomba wakabamba bubambe bwakutweetela maanzi lyamuswaangano woonse alimwi wakatuma basikalumamba kutegwa batuyakile matente obilo kuncikini alimwi aabusena bwakutambuda zyakulya.
Ciindi nondatakaliko, ba Mary bakali kukambauka mucooko mucitilwa makwebo oomo bantu banji mobakali kwaambaula mwaambo waci Portuguese, kwalo ooko bantu nkobakali kubikkila buyo maano kukupanga mali. Tiibakacikonzya kutalisya mubandi wamu Bbaibbele amuntu uli woonse, aboobo bakaambila bakwesu bakumutabi kuti, “Busena nkonditayandi kukkala mu Portugal.” Cigambya ncakuti, tiilyakalampa twakatambula lugwalo lwakali kwaamba kuti tukabelekele ku Portugal. Aciindi eeco, mulimo wesu wakukambauka tiiwakazumizyidwe mu Portugal, pele twakazumina kubelekela nkuko nokuba kuti ba Mary kumatalikilo tiibakali kuyanda kubelekela mucisi eeci.
MULIMO WESU KU PORTUGAL
Mu August 1964, twakasika ku Lisbon, Portugal. Bamapulisa baku Portugal (PIDE) bakali kuyandisya kapati kupenzya bakwesu. Akaambo kaceeci, twakasika kakunyina kutambulwa alimwi tiikwakali kuyandika kuyanzana a Bakamboni bamucisi. Twakakkala muŋanda yabeenzu ciindi notwakali kulindila kuzumizyigwa kukkala mucisi. Ciindi notwakabweza ma visa eesu, twakajana ŋanda yaleenti. Mu January 1965, twakabandika abakuofesi yamutabi. Eelo kaka bwakali buzuba bukkomanisya kapati ciindi notwakaswaangana ciindi cakusaanguna mumyezi yosanwe!
Twakazyi kuzyiba kuti bamapulisa bakali kusika-sika abuzuba mumaanda aabakwesu. Akaambo kakuti Maanda aa Bwami akali kujalwa, miswaangano yambungano yakali kucitilwa mumaanda aabakwesu. Bunji bwa Bakamboni bakali kutolwa kupolisi kuya kubukubuzyigwa-buzyigwa. Bakwesu bakali kutundululwa kutegwa babaambe aabo ibakali kusololela miswaangano. Akaambo kaceeci, bakaba acilengwa cakwiitana mazina aabo eeni, mbuli aakuti José naa Paulo ikutali masaanemu. Aboobo twakacita mbubwenya oobo.
Ikupa bakwesu cakulya cakumuuya ncecintu cakali kuyandika kapati. Mulimo waba Mary wakali wakutaipa zibalo zyakwiiya zyamu Ngazi Yamulindizi alimwi amabbuku aambi kubelesya muncini iwakali kwiitwa kuti mimeography.
KWIIMININA MAKANI MABOTU MUNKUTA
Mu June 1966, makani aagambya akabetekwa munkuta ku Lisbon. Mbungano yoonse ya Feijó iyakajisi bantu bali 49 yakatolwa kuyoobetekwa akaambo kakujanika kumuswaangano wakakasyidwe iwakacitikila kuŋanda yamukwesu. Ndakabagwasya kuti balibambile kwiinda mukubabuzya-buzya mibuzyo mbuli kuti ndili mubetesi munkuta. Twakalizyi kuti mulandu tuyakuuluza, pele alimwi twakalizyi kuti oobu bwakali kuyooba bumboni bupati. Loya wesu wakamanizya makani aakwe kwiinda mukuzubulula majwi aa Gamaliyeli wamumwaanda wamwaka wakusaanguna. (Mil. 5:33-39) Makani aaya akabasika basimubweza twaambo, alimwi bakwesu abacizyi ibali 49 bakaangwa bamwi kwamazuba aali 45 kumane bamwi kwamyezi iili 5 ansondo zyobilo. Tulikkomene kwaamba kuti loya wesu sicamba wakazumina kwiiya Bbaibbele alimwi wakali kujanika kumiswaangano katanafwa.
Mu December 1966, ndakasalwa kuba mulangizi wamutabi alimwi ndakali kubelekela kapati kudipatimenti yakali kulanganya makani aamulawo. Kwakabambwa mulawo wakuti Bakamboni ba Jehova bapegwe lwaanguluko lwakukomba cakuliiba. (Flp. 1:7) Aboobo mu December 18, 1974 mbunga yesu yakazyibwa mumulawo. Mukwesu Nathan Knorr alimwi amukwesu Frederick Franz, ikuzwa kumaofesi eesu mapati, bakatuswaya ku Portugal kutegwa tusekelele antoomwe kumuswaangano uutakalubwi iwakacitikila ku Oporto alimwi aku Lisbon ooko ikwakajanika bantu basika ku 46,870.
Jehova wakapa kuti kube kuyaambele kwamulimo wesu munsumbu zili mbozibede oomo imwaambaulwa mwaambo waci Portuguese, nsumbu eezyi zibikkilizya Azores, Cape Verde, Madeira, São Tomé alimwi a Príncipe. Mu 1988 bakayaka maofesi amutabi aambi akaambo kakuvwula kwabantu. Mu April 23 mumwaka ngomunya ooyo, Mukwesu Milton Henschel wakapa makani aakwaaba maofesi mapya kubantu bakkomene kapati ibakajanika ibali 45,522. Eelo kaka cakakkomanisya kubona bakwesu abacizyi ibali 20 ibakabeleka kabali bamisyinali mu Portugal kuboola kumuswaangano ooyo uutakalubwi.
TWAKAGWASYIGWA AZIKOZYANYO ZYABAKWESU BASYOMEKA
Kwamyaka iili mbwiibede yainda, twagwasyigwa kapati kwiinda mukuyanzana abakwesu ibasyomeka. Ndakaiya ciiyo cipati ciindi nondakali kugwasya Mukwesu Theodore Jaracz mumulimo wakuswaya mitabi. Mutabi ngotwakaswaya wakajisi penzi lipati, alimwi ibamu Kkomitti ya Mutabi bakacita zyoonse nzyobakali kukonzya kutegwa balanganye penzi eelyo. Mukwesu Jaracz wakabakkazyika myoyo kwiinda mukubaambila kuti: “Lino nciindi cakuti tulekele muuya uusalala kutegwa ubeleke.” Ciindi notwakaswaya ku Brooklyn myaka minji yainda, mebo abakaintu bangu ba Mary twakajana ciindi cakwiizya a Mukwesu Franz alimwi abakwesu bambi basyoonto. Ciindi naakalombwa kuti aambe majwi aamamanino mangolezya aayo kujatikizya myaka minji njaakabeleka mumulimo wa Jehova, Mukwesu Franz wakati: “Cintu ncondikonzya kumukulwaizya ncakuti: Ziyume zitete amuzumanane kuba mumbunga ya Jehova iilibonya. Eeyi nembunga ilikke iicita mulimo Jesu ngwaakalailila basikwiiya bakwe kucita, nkokuti kukambauka makani mabotu aa Bwami bwa Leza!”
Mebo abakaintu bangu tulakkomana kapati kucita boobo. Tulakkomana kapati twayeeya ziindi nzyotwakali kuswaya mitabi. Kuswaya ooku kwakatupa coolwe cakutondezya kulumba kumulimo ngobabeleka cakusyomeka bana-bana alimwi abapati alimwi akubakulwaizya kuti bazumanane mumulimo wabo waalubazu wakubelekela Jehova.
Myaka iyaabuya, alimwi toonse lino tujisi myaka yakuzyalwa iili kuma 80. Kuciswa-ciswa kulabakatazya ba Mary. (2Kor. 12:9) Masunko ayumya lusyomo lwesu alimwi amakanze eesu aakuzumanana kusyomeka. Twayeeya zintu nzyotwacita mubuumi bwesu, tulazumina kuti twalubona luzyalo lwa Leza munzila zinji kapati.a
a Cibalo eeci nocakali kubambwa kuti cimwaigwe, ba Douglas Guest bakafwa kabasyomeka kuli Jehova mu October 25, 2015.