LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • w23 November map. 14-19
  • Amusyome Kuti Jehova Unoomugwasya Muziindi Zyamapenzi

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Amusyome Kuti Jehova Unoomugwasya Muziindi Zyamapenzi
  • Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova (Yakwiiya)—2023
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • MAPENZI AKABATYOMPYA BA JUDA
  • AMUBIKKILE MAANO KUCITA KUYANDA KWA LEZA
  • MBOTUKONZYA KUMUSYOMA JEHOVA CAKUMANININA
  • AMUZUMANANE KUMUSYOMA JEHOVA KUSIKILA KUMAMANINO
  • Twaambo Tupati-pati Kuzwa Mubbuku lya Ezara
    Ngazi Yamulindizi—2006
  • Ezara Wakali Kuyiisya Mulawo wa Leza
    Ziiyo Nzyomukonzya Kwiiya Kuzwa mu Bbaibbele
  • “Ndi Anywebo”
    Ngazi Yamulindizi—2006
  • Bbuku Lyamu Bbaibbele Lyanamba 37—Hagai
    “Magwalo aya Oonse” Alasyomeka Alimwi Alagwasya, Volyumu 15
Amubone Azimwi
Ngazi Yamulindizi Yaambilizya Bwami bwa Jehova (Yakwiiya)—2023
w23 November map. 14-19

CIBALO CAKWIIYA 48

Amusyome Kuti Jehova Unoomugwasya Muziindi Zyamapenzi

“‘Amuyume, . . . nkaambo ndilaandinywe,’ mbwaamba Jehova wamakamu.”—HAG. 2:4.

LWIIMBO 118 “Kotuyungizyila Lusyomo”

IZILI MUCIBALOa

1-2. (a) Nkukozyanya nzi kuliko akati kabukkale bwesu alimwi abwaba Juda ibakapiluka ku Jerusalemu? (b) Mapenzi nzi ngobakajana ba Juda? (Amubone kabbokesi kakuti “Mumazuba aa Hagai, Zekariya alimwi a Ezara.”)

SENA zimwi ziindi inga mulalibilika kujatikizya buumi bwakumbele? Ambweni mwakamaninwa mulimo alimwi mulalibilika kujatikizya mbomukonzya kujana nzyouyandika mukwasyi wanu. Naa ambweni mulalibilika kujatikizya mbomukonzya kukwabilila mukwasyi wanu akaambo kamanyongwe aatwaambo twacisi, kupenzyegwa naa kukazyigwa kwamulimo wakukambauka. Sena kuli mapenzi ngomujisi akati kayaaya? Kuti kacili boobo, mulakulwaizyigwa kapati kwiinda mukulanga-langa Jehova mbwaakagwasya bana Israyeli ciindi nobakali mumapenzi aali boobu.

2 Ba Juda ibakali kukkala mu Babuloni kwaciindi cilamfwu, bakali kuyandika lusyomo luyumu kutegwa basiye buvwubi alimwi abuumi bubotu bwamumunzi ooyu akuunka kucisi ncobatakazyibide. Nobakasika, bakatalika kuba abuyumuyumu bwakujana nzyoiyandika mikwasyi yabo. Alimwi kwakali manyongwe mu Bulelo bwa Persia, kubikkilizya akukazyigwa amasi aakabazingulukide. Akaambo kaceeci, ibamwi cakabakatazya kubikkila maano kumulimo wakuyakulula tempele lya Jehova. Aboobo, kuma 520 B.C.E., Jehova wakatuma basinsimi bobilo, Hagai a Zekariya kuti bakakulwaizye bantu. (Hag. 1:1; Zek. 1:1) Mbubwenya mbotutiibone, kukulwaizya kwabasinsimi aaba kwakagwasya kapati. Pele nokwakainda myaka iitandila ku 50, ba Juda aaba bakatyompwa alimwi. Mpoonya Ezara sikukkopolola Mulawo uucibwene, wakaunka ku Jerusalemu kuzwa ku Babuloni kuyookulwaizya bantu ba Leza kubikkila maano kubukombi bwakasimpe.—Ezr. 7:​1, 6.

Mumazuba aa Hagai, Zekariya alimwi a Ezara

Mulongo wazintu izyakali kucitika mumazuba aa Hagai, Zekariya, alimwi a Ezara (madeeti woonse B.C.E.). 537: Ba Juda ibakali mubuzike bazwa ku Babuloni. 520: Musinsimi Hagai alimwi a Zekariya balabandika abana Israyeli mu Jerusalemu. 515: Tempele lyamu Jerusalemu. 484: Namalelo Esita wabonana a Mwami a Ahasuera. 468: Ezara uli mulweendo. 455: Bulambo bwa Jerusalemu.

MADEETI OONSE B.C.E.

  1. 537: Nkamu yakusaanguna yaba Juda ibakali mubuzike yapiluka ku Jerusalemu

  2. 520: Hagai a Zekariya balasinsima mu Jerusalemu

  3. 515: Tempele lyamana kuyakwa

  4. 484: Esita wabweza ntaamu ciindi Zekisesi I (Ahasuera) naalailila kuti ba Juda banyonyoonwe

  5. 468: Ezara ankamu yabili yaba Juda baya ku Jerusalemu

  6. 455: Bulambo bwa Jerusalemu bwamana kuyakwa

3. Ino mibuzyo nzi njotutiilange-lange? (Tusimpi 22:19)

3 Mbubwenya mbuli musinsimi Hagai a Zekariya mbobakagwasya bantu ba Leza kuzumanana kusyoma Jehova ciindi nobakali kukazyigwa, andiswe mazuba aano tulijisi lusyomo lwakuti Jehova ulakonzya kutugwasya mumapenzi aali woonse ngotujisi mubuumi. (Amubale Tusimpi 22:19.) Ciindi notulanga-langa mulumbe ngwaakaamba Hagai a Zekariya, kubikkilizya acikozyanyo ca Ezara, tulaingula mibuzyo eeyi: Ino ba Juda aaba bakajatikizyigwa buti abuyumuyumu oobu? Nkaambo nzi ncotweelede kubikkila maano kucita kuyanda kwa Leza ciindi notuli mumapenzi? Alimwi mbuti mbotukonzya kumusyoma cakumaninina Jehova muziindi zyamapenzi?

MAPENZI AKABATYOMPYA BA JUDA

4-5. Ncinzi cakapa kuti busungu bwaba Juda bwakuyakulula tempele bumane?

4 Ciindi ba Juda nobakapiluka ku Jerusalemu, bakajisi milimo minji yakucita. Mpoonya-mpoonya bakatalika kuyaka cipaililo alimwi antalisyo yatempele. (Ezr. 3:​1-3, 10) Nokuba boobo, bakajisi mapenzi manji cakuti busungu mbobakajisi bwakamana cakufwambaana. Kunze lyamulimo wakuyakulula tempele, ba Juda aaba bakeelede kuyaka amaanda aabo, kulima alimwi akusanina mikwasyi yabo. (Ezr. 2:​68, 70) Kuyungizya waawo, bakali kukazyigwa abasinkondonyina, aabo ibakakanzide kulesya mulimo wakuyakulula tempele.—Ezr. 4:​1-5

5 Kunze lyaboobo, ba Juda aaba bakajatikizyigwa apenzi lyamali alimwi amanyongwe aakali kuletwa abaabo ibakali kubeendelezya. Aciindi eeco, bakali kweendelezyegwa a Bulelo bwa Persia. Naakafwa Koresi Mwami wa Persia mu 530 B.C.E, simulyazina Cambyses II naa Ahasuera, wakali kuyanda kulwana cisi ca Egepita. Ciindi naakali kuunka ku Egepita, basikalumamba bakwe bakali kusinikizya bana Israyeli kuti babape zyakulya, maanzi alimwi akwakoona, calo cakapa kuti buumi bubayumine kapati. Naakatalika kweendelezya Dariyo wakusaanguna, kwakacili mapenzi manji, mbuli buzangi alimwi amanyongwe mu Bulelo bwa Persia. Zintu zyoonse eezyi, zyakapa kuti ba Juda aaba ibakazwa mubuzike batalike kulibilika kujatikizya mbobanoolanganya mikwasyi yabo. Aboobo akaambo kazintu eezyi, ba Juda bamwi bakatalika kulimvwa kuti tiicakaningasika ciindi cakuti tempele liyakululwe.—Hag. 1:2.

6. Kweelana a Zekariya 4:​6, 7, mbuyumuyumu nzi bumwi mbobakajana ba Juda? Ino Zekariya wakabasyomezya nzi?

6 Amubale Zekariya 4:​6, 7. Kunze buyo lyakuba apenzi lyamali amanyongwe aakali kuletwa abaabo ibakali kubeendelezya, ba Juda alimwi bakatalika kupenzyegwa. Aboobo mu 522 B.C.E., basinkondonyina bakazwidilila kuulesya mulimo wakuyakulula tempele lya Jehova. Pele Zekariya wakasyomezya ba Juda kuti Jehova wakali kuyoobagwasya amuuya wakwe ulaanguzu, kutegwa bazumanane kubeleka nokuba kuti bakajisi buyumuyumu. Mu 520 B.C.E., Mwami Dariyo wakabazumizya alimwi kuzumanana amulimo wabo wakuyakulula tempele, mane buya wakabapa amali aakubelesya. Kunze lyaboobo, wakalailila beendelezi bakubusena okuya kuti babagwasye.—Ezr. 6:​1, 6-10.

7. Ciindi ba Juda nobakabikkila maano kumulimo wa Leza, ino wakabagwasya buti?

7 Kwiinda mumusinsimi Hagai a Zekariya, Jehova wakasyomezya bantu bakwe kuti wakali kuyoobagwasya lilikke buyo kuti babikkila maano kumulimo wakuyakulula tempele. (Hag. 1:​8, 13, 14; Zek. 1:​3, 16) Akaambo kakukulwaizyigwa abasinsimi aaba, ba Juda bakazumanana amulimo wabo wakuyakulula tempele mu 520 B.C.E, mpoonya bakaumanizya mulimo ooyu mumyaka iitasiki kuli yosanwe. Mbwaanga ba Juda bakabikkila maano kumulimo wa Leza nokuba kuti bakalijisi mapenzi, Jehova wakabagwasya kwiinda mukubapa nzyobakali kuyandika kumubili akumuuya. Akaambo kaceeci, bakamubelekela Jehova calukkomano.—Ezr. 6:​14-16, 22.

AMUBIKKILE MAANO KUCITA KUYANDA KWA LEZA

8. Mbuti majwi aali kuli Hagai 2:4 mbwaakonzya kutugwasya kubikkila maano kucita kuyanda kwa Leza? (Amubone abupanduluzi buyungizyidwe.)

8 Akaambo kakuti mapenzi mapati alaafwaafwi, cilayandika kapati kuutobela mulawo wakutola lubazu mumulimo wakukambauka. (Mk. 13:10) Nokuba boobo, cilakonzya kutuyumina kuubikkila maano mulimo wakukambauka ikuti katujisi penzi lyakubula mali naa ciindi mulimo ooyu noukazyigwa. Pele ncinzi cikonzya kutugwasya kubikka zintu zyabwami mubusena bwakusaanguna? Tweelede kuba alusyomo lwakuti “Jehova wamakamu”b uli kulubazu lwesu. Unootugwasya ikuti twazumanana kubikka zintu zyakumuuya mubusena bwakusaanguna. Aboobo tatweelede kuyoowa.—Amubale Hagai 2:4.

9-10. Mbuti banabukwetene bamwi mbobakalibonena mbwaali aamasimpe majwi aa Jesu aali ku Matayo 6:33?

9 Amubone cikozyanyo cabapainiya banabukwetene ba Oleg aba Irina.c Nobakalonga kuunka kubusena bumwi kuyoogwasyilizya mbungano, bakatalika kuba apenzi lyakujana mali akaambo kakuyuma kwazintu mucisi. Nokuba kuti tiibakajisi mulimo uusitikide kwaciindi citandila kumwaka omwe, caluyando Jehova wakali kubagwasya ziindi zinji, mpoonya zimwi ziindi bakali kugwasyigwa abakwesu abacizyi. Ino bakaliyumya buti mubuyumuyumu oobu? Ba Oleg, balo kumatalikilo ibakatyompedwe bakaamba kuti: “Kujata bubi mumulimo wakukambauka kwakatugwasya kubikkila maano kucintu ciyandika kapati mubuumi.” Nokuba kuti banabukwetene aaba bakazumanana kuyandaula mulimo, tiibakacileka kujata bubi mumulimo wakukambauka.

10 Buzuba bumwi nobakakotoka mubukambausi, bakajana kuti mulongwe wabo wakeenda musinzo wamakkilomita aatandila ku 160 kutegwa abaletele zyakulya. Ba Oleg bakaamba kuti: “Buzuba obuya twakalibonena alimwi Jehova ambungano mbobatulanganya. Tulisinizyide kuti Jehova kunyina nabalekelezya babelesi bakwe, nokuba kuti zimwi ziindi balakonzya kulimvwa kubula bulangizi.”—Mt. 6:33.

11. Ncinzi ciyoocitika ikuti twabikkila maano kucita mulimo ngotupedwe?

11 Jehova uyanda kuti tubikkile maano kumulimo wakufwutula buumi bwabantu kwiinda mukuzumanana kubagwasya kuti babe basikwiiya. Kweelana ambokwaambwa mumuncali 7, Hagai wakakulwaizya bantu ba Jehova kuti bazumanane kuyakulula ntalisyo yatempele. Ikucita boobo kwakali kuyoopa kuti Jehova ‘abalongezye.’ (Hag. 2:​18, 19) Mbubwenya buyo andiswe, Jehova uyootulongezya kuti twabikkila maano kumulimo ngwatupede.

MBOTUKONZYA KUMUSYOMA JEHOVA CAKUMANININA

12. Nkaambo nzi Ezara abasilweendonyina ncobakali kuyandika lusyomo luyumu?

12 Mu 468 B.C.E., Ezara wakeenda ankamu yabili yaba Juda kuzwa ku Babuloni kuunka ku Jerusalemu. Ezara abasilweendonyina bakali kuyandika lusyomo luyumu mulweendo oolu, nkaambo bakali kunoyaabwiinda mumigwagwa iiyoosya kabanyamwide ngolida ansiliva inji iyakasangwa kuyoobelesya kuyaka tempele. Cakali cuubauba kubbidwa ababbi. (Ezr. 7:​12-16; 8:31) Alimwi buya, tiilyakalampa bakazyiba kuti munzi wa Jerusalemu tiiwakakwabilidwe. Kayi bantu mumunzi ooyu bakalitanteene kukkala alimwi bulambo amilyango yamunzi zyakeelede kubambululwa. Ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Ezara kujatikizya kusyoma Jehova cakumaninina?

13. Ncinzi cakagwasya Ezara kumusyoma Jehova cakumaninina? (Amubone abupanduluzi buyungizyidwe.)

13 Ezara wakalibonena Jehova mbwaakabagwasya bantu bakwe muziindi zyamapenzi. Myaka yamusyule, mu 484 B.C.E., ambweni Ezara wakali kukkala mu Babuloni ciindi Mwami Ahasuera naakalailila kuti ba Juda boonse ibakali kukkala mu Bulelo bwa Persia bajaigwe. (Es. 3:​7, 13-15) Eelo kaka buumi bwa Ezara abwaba Juda boonse bwakali muntenda! Aboobo ciindi nobakazyiba, lyakabaleka cakuti bakaliimya kulya alimwi akutalika kupaila kuli Jehova kumwi kabalila kutegwa abagwasye. (Es. 4:3) Eelo kaka Ezara aba Judanyina bakakkomana ciindi aabo ibakali kuyanda kubanyonyoona nobakajaigwa mbabo! (Es. 9:​1, 2) Izyakacitika aciindi eeco, zyakagwasya Ezara kuti alibambile kujatikizya mapenzi aakali kuyooboola kumbele alimwi zyakamupa kusyoma kuti Jehova ulakonzya kubakwabilila bantu bakwe.d

14. Nciiyo nzi ncaakaiya mucizyi umwi ciindi naakabona Jehova mbwaakamulanganya muziindi zyamapenzi?

14 Ciindi notubona Jehova mbwatulanganya notuli mubukkale bukatazya, cipa kuti tube alusyomo lwakuti uyootulanganya akumbele. Amubone cikozyanyo caba Anastasia, ibakkala ku Eastern Europe. Bakaleka mulimo kutegwa bazumanane kutatola lubazu mutwaambo twacisi. Bakaamba kuti: “Eeci nceciindi cakusaanguna nindakakkala kandinyina mali mubuumi bwangu.” Mpoonya bakayungizya kwaamba kuti: “Makani aaya ndakaasiya mumaanza aa Jehova alimwi ndakalibonena mbwaakandilanganya caluyando. Aboobo kuti naa ndaakumaninwa mulimo alimwi kumbele, kunyina nondiyoolibilika pe. Kuti naa Taata wakujulu kacikonzya kundilanganya sunu, nkokuti uyoondilanganya ajuunza.”

15. Ncinzi cakagwasya Ezara kuzumanana kusyoma Jehova? (Ezara 7:​27, 28)

15 Ezara wakalibonena janza lya Jehova mubuumi bwakwe. Ciindi Ezara naakali kuzinzibala kuyeeya Jehova mbwaakamulanganya muziindi zyamapenzi, cakamugwasya kuti azumanane kumusyoma cakumaninina. Amubone majwi aakuti “janza lya Jehova Leza wangu lyakali alindime.” (Amubale Ezara 7:​27, 28.) Ezara wakaabelesya majwi aaya ziindi zimbi zili cisambomwe mubbuku ndyaakalemba.—Ezr. 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31.

Muubukkale buli buti motukonzya kulibonena janza lya Leza mubuumi bwesu? (Amubone muncali 16)e

16. Muubukkale buli buti motukonzya kulibonena janza lya Leza mubuumi bwesu? (Amubone acifwanikiso.)

16 Jehova ulakonzya kutugwasya ciindi notuli mubukkale bukatazya. Mucikozyanyo, ciindi notulomba basikutulemba mulimo kuti tukajanike kumuswaangano wacooko naa kutuzumizya kuti katujanika kumiswaangano yoonse yambungano, tupa kuti tulibonene janza lya Jehova mubuumi bwesu. Alimwi tulakonzya kugambwa kubona zintu mbozikonzya kutweendela kabotu. Akaambo kaceeci, lusyomo lwesu muli Jehova lulakonzya kuyuma kapati.

Ezara abana Israyeli bamwi bali ku tempele, kumwi kabalila. Sekaniya ugwasyilizya Ezara kuti anyamuke.

Ezara ulalila alimwi akupaila kali kutempele, nkaambo uluuside akaambo kazibi zyabantu. Abalo bantu bali munkamu balalila. Aboobo Sekaniya wuumbulizya Ezara kwiinda mukumwaambila kuti: “Kucili bulangizi kubana Israyeli. . . . Swebo tuli ayebo.”​—Ezr. 10:​2, 4 (Amubone muncali 17)

17. Ino Ezara wakatondezya buti kuti ulalicesya ciindi naakali mubukkale bukatazya? (Amubone acifwanikiso.)

17 Cakulicesya Ezara wakapaila kuli Jehova kulomba lugwasyo. Kufwumbwa ciindi naakali kulibilika, Ezara wakali kupaila kuli Jehova. (Ezr. 8:​21-23; 9:​3-5) Akaambo kakuti wakali kusyoma Jehova, cakapa kuti bamwi bamugwasyilizye alimwi akwiiya lusyomo lwakwe. (Ezr. 10:​1-4) Aboobo ciindi notwalibilika kujatikizya zintu nzyotuyandika kumubili naa mbotukonzya kukwabilila mukwasyi wesu, tweelede kupaila kuli Jehova.

18. Ncinzi cikonzya kutugwasya kuyumya lusyomo lwesu muli Jehova?

18 Ikuti cakulicesya twamulomba Jehova kuti atugwasye alimwi akuzumina kugwasyigwa abasyomima, lusyomo lwesu mulinguwe luyooyuma. Mucikozyanyo, mucizyi Erika uujisi bana botatwe, wakazumanana kuba alusyomo lwakuti Jehova unoomulanganya noliba leelyo naakafwidwa bayandwa bakwe. Muciindi cisyoonto buyo, wakafwidwa mwanaakwe iwatakalinatumbukwa mpoonya abalo balumi bakwe bakafwa. Kujatikizya zintu zyoonse eezyi izyakamucitikila, wakaamba boobu: “Tokonzyi kuzyibila limwi Jehova mbwakonzya kukugwasya. Nkaambo ulakonzya kubelesya nzila nzyotayeeyeli. Ndabona kuti Jehova wakabelesya balongwe bangu kwiingula mipailo yangu minji, kwiinda muzintu nzyobakali kwaamba naa kucita. Ciindi nondakali kubaambila balongwe bangu izyakali kundicitikila mubuumi, bakali kundigwasya kakunyina kuwayawaya.”

AMUZUMANANE KUMUSYOMA JEHOVA KUSIKILA KUMAMANINO

19-20. Ino twiiya nzi kuba Juda aabo ibatakacikonzya kupiluka ku Jerusalemu?

19 Kuli ciiyo cibotu ncotukonzya kwiiya kuba Juda ibatakacikonzya kupiluka ku Jerusalemu. Ibamwi bakaalilwa kupiluka akaambo kakuciswa, kucembaala naa mikuli yamumukwasyi. Nokuba boobo, bakabagwasyilizya aabo ibakacikonzya kupiluka kwiinda mukusanga zintu zyakumubili. (Ezr. 1:​5, 6) Kulibonya kuti nokwakainda myaka iibalilwa ku 19 kuzwa ciindi nkamu yakusaanguna noyakasika ku Jerusalemu, aabo ibakacaala ku Babuloni bakacili kucitobela cilengwa cakutuma zipego ku Jerusalemu.—Zek. 6:10.

20 Nokuba kuti tatukonzyi kucita zyoonse nzyotuyanda mumulimo wa Leza, tweelede kusyoma kuti Jehova ulalumba kusolekesya nkotucita kutegwa tumukkomanisye. Ino tuzyi buti oobo? Mumazuba aa Zekariya, Jehova wakaambila musinsimi kupanga musini kwiinda mukubelesya ngolida ansiliva nzyobakatuma bazike ibakasyeede ku Babuloni. (Zek. 6:11) “Musini” ooyo wakali kuyooba “ciibalusyo” cabwaabi mbobakatondezya. (Zek. 6:14) Aboobo, tulakonzya kuba alusyomo lwakuti Jehova kunyina nayookuluba kusolekesya nkotucita notumubelekela muziindi zikatazya.—Heb. 6:10.

21. Ncinzi ciyootugwasya kuzumanana kumusyoma Jehova tacikwe makani azintu ziyootucitikila kumbele?

21 Tacidoonekwi buya kuti tuyoozumanana kujana mapenzi mumazuba aaya aamamanino, alimwi zintu zilalangilwa kwiindila buya kubija. (2Tim. 3:​1, 13) Nokuba boobo, tatweelede kuciindizya kulibilika. Amuyeeye majwi Jehova ngaakaambila bantu bakwe mumazuba aa Hagai aakuti: “Ndilaandinywe . . . Mutayoowi pe.” (Hag. 2:​4, 5) Andiswe tulakonzya kuba alusyomo lwakuti Jehova unooli andiswe kufwumbwa buyo kuti katusolekesya kucita kuyanda kwakwe kusikila mpotugolela. Aboobo, kwiinda mukubelesya ziiyo nzyotwaiya mubusinsimi bwa Hagai a Zekariya alimwi acikozyanyo ca Ezara, tuyoozumanana kumusyoma Jehova tacikwe makani amapenzi ngotuyoojana kumbele.

INO INGA MWAINGULA BUTI?

  • Ino mapenzi inga aujatikizya buti mulimo ngotubelekela Jehova?

  • Nkaambo nzi ncotweelede kubikkila maano kucita kuyanda kwa Leza nokuba kuti tujisi mapenzi?

  • Mbuti mbotukonzya kumusyoma cakumaninina Jehova ciindi notuli mubukkale bukatazya?

LWIIMBO 122 Amukakatile, Mutazungaani Pe!

a Cibalo eeci cibambilidwe kutugwasya kuyumya lusyomo lwesu muli Jehova ciindi notwaba apenzi lyamali, manyongwe aatwaambo twacisi, naa kukazyigwa kwamulimo wesu wakukambauka.

b Majwi aakuti “Jehova wamakamu,” alajanika ziindi zili 14 mubbuku lya Hagai. Eeci cakali kuyeezya ba Juda kuti Jehova ulijisi nguzu kapati alimwi akuti weendelezya makamu-makamu aabangelo.—Int. 103:​20, 21.

c Mazina aamwi acincwa.

d Mbwaanga Ezara wakali sikukkopolola Mulawo wa Leza uucibwene, wakaba alusyomo luyumu mubusinsimi mbwaakaamba Jehova noliba leelyo katanaunka ku Jerusalemu.—2Mak. 36:​22, 23; Ezr. 7:​6, 9, 10; Jer. 29:14.

e BUPANDULUZI BWAZIFWANIKISO: Mukwesu ulomba basikumulemba mulimo kuti akajanike kumuswaangano wacooko, pele bamukakila. Wapaila kulomba lugwasyo abusolozi ciindi nalibambila kuyoobalomba alimwi. Watondezya basikumulemba mulimo kapepa kakutamba bantu kumuswaangano wacooko, akubapandulwida Bbaibbele mbolitugwasya kuba bantu bali kabotu. Basikumulemba mulimo bagambwa akucinca mizeezo yabo.

    Chitonga Publications (1991-2024)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi