MAKANI AAKULUULA
Mbondakaba Misyinali Nokuba Kuti Ndakali Aansoni
NONDAKALI mwana, ndakali aansoni alimwi ndakali kubayoowa bantu. Pele mukuya kwaciindi, Jehova wakandigwasya kubayanda bantu akuba misyinali. Mubuti? Cakusaanguna, wakacita oobo kwiinda mucikozyanyo cibotu cabataata balo ibakandiyiisya zintu zinji zibotu kujatikizya nguwe. Kumane, wakandigwasya kwiinda mucikozyanyo cibotu camucizyi iwakajisi myaka iili 16. Mpoonya camamanino, wakandigwasya kwiinda mumajwi aaluzyalo aabalumi bangu. Amuleke ndimwaambile kujatikizya buumi bwangu.
Ndakazyalwa mu 1951 ku Vienna, Austria alimwi bazyali bangu bakali Bakatolika. Ndakali aansoni, pele ndakali kusyoma muli Leza alimwi ndakali kupaila kulinguwe ziindi zinji. Ciindi nondakajisi myaka iili 9, bataata bakatalika kwiiya Bbaibbele a Bakamboni ba Jehova, kumane kumbele baama bakabasangana.
Kandili amwanookwesu musimbi Elisabeth (kulumwensyi)
Tiilyakalampa, twakatalika kuswaangana ambungano ya Döbling ku Vienna. Mbuli mukwasyi twakali kucitila zintu antoomwe. Mucikozyanyo, twakali kubala akwiiya Bbaibbele, kuunka kumiswaangano yambungano alimwi akubeleka katuli basikulisungula lyamiswaangano yabbazu. Mumyaka eeyo kandicili mwana, bataata bakandigwasya kutalika kumuyanda kapati Jehova. Lyoonse bakali kupailila kuti mebo amucizyi wangu tukabe bapainiya. Pele eeyo tiiyakali njembaakani yangu.
MBONDAKATALIKA MULIMO WACIINDI COONSE
Ndakabbapatizyigwa mu 1965, kandijisi myaka iili 14. Nokuba boobo, cakali kundiyumina kusikila bantu mbondatakazyi mumulimo wakukambauka. Alimwi ndakali kulimvwa kuba waansi kapati kwiinda bamusela wangu, pele ndakali kuyanda kuti kabandiyanda. Aboobo tiilyakalampa kuzwa nondakabbapatizyigwa, ndakatalika kuyanzana abantu ibatakali kumubelekela Jehova. Ndakali kukkomana kuyanzana ambabo, pele manjezyeezya aangu akali kundipenzya akaambo kakumvwana abantu ibatakali Bakamboni. Pele tiindakajisi busicamba bwakucileka kuyanzana ambabo. Ncinzi cakandigwasya?
Ndakaiya zinji kumucizyi Dorothée (kulumwensyi)
Aciindi eeco, mucizyi mukubusi wazina lya Dorothée iwakajisi myaka iili 16 wakasangana mbungano yesu. Busungu mbwaakajisi mumulimo wakukambauka kuŋanda aŋanda bwakandikkomanisya kapati. Masimpe kuti ndakali mupati kwiinda nguwe, pele tiindakali musungu kapati mumulimo wakukambauka. Aboobo ndakalyaambauzya kuti: ‘Bazyali bangu Mbaakamboni, pele mucizyi Dorothée ngo Kamboni alikke mumukwasyi alimwi ukkala abanyina baciswa. Nokuba boobo lyoonse uli mumulimo wakukambauka.’ Cikozyanyo cakwe cakandikulwaizya kuyanda kucita zinji mumulimo wa Jehova. Aboobo tiilyakalampa, mebo anguwe twakatalika kucita bupainiya antoomwe. Kusaanguna twakali kucita bupainiya bwakugwasyilizya mpoonya mukuya kwaciindi twakaba bapainiya baciindi coonse. Akaambo kakuti mucizyi Dorothée wakali kuukkomanina mulimo wakukambauka, andime ndakatalika kuukkomanina kapati. Amana buya, wakandigwasya kutalisya ciiyo ca Bbaibbele cakusaanguna. Mukuya kwaciindi, cakatalika kunduubila kubandika abantu mumulimo wakukambauka wakuŋanda aŋanda, bwamumugwagwa alimwi akumbi buyo.
Mumwaka wakusaanguna kandili painiya waciindi coonse, mukwesu uuzwa ku Austria wazina lya Heinz wakasangana mbungano yesu. Wakaiya kasimpe ciindi naakali kuswaya mwanookwabo Kamboni ku Canada. Aboobo, mukwesu Heinz wakatumwa kumbungano yesu ku Vienna kali painiya waalubazu. Ndakamukkomanina mbondakamubonena buyo. Nokuba kuti wakajisi makanze aakuba misyinali, pele mebo eeyo tiiyakali mbaakani yangu. Nkakaambo kaako kumatalikilo ndakamusisa mbondakali kulimvwa kujatikizya nguwe. Pele kumbele twakasyabana akukwatana, akutalika kubeleka antoomwe katuli bapainiya mu Austria.
MBONDAKABA AMAKANZE AAKUBA MISYINALI
Balumi bangu ba Heinz kanji-kanji bakali kubandika andime kujatikizya makanze aabo aakuba misyinali. Nokuba boobo, tiibakali kundisinikizya kuba misyinali. Pele bakali kundibuzya mibuzyo iyakali kupa kukkala aansi kuyeeya mbuli wakuti, “Mbwaanga tatujisi mwana, sena tatukonzyi kucita zinji mumulimo wa Jehova?” Akaambo kakuti ndakali muntu ulaansoni, ndakali kuyoowa kapati kuba misyinali. Masimpe kuti ndakali kucikonzya kucita bupainiya nokuba kuti ndakali aansoni, pele ndakabona kuti kuba misyinali cakali kuyooba cintu ciyumu kapati kulindime. Nokuba boobo, balumi bangu bakazumanana kundigwasya kuyeeya kujatikizya kuba misyinali. Kunze lyaboobo, bakandikulwaizya kubabikkila kapati maano bantu, muciindi cakulibikkila kapati maano ndemwini. Masimpe, lulayo lwabo lwakandigwasya kapati.
Balumi bangu ba Heinz kabasololela ciiyo ca Ngazi Yamulindizi kumbungano nsyoonto iyakali kubelesya mwaambo waci Serbo-Croatian ku Salzburg ku Austria mu 1974
Asyoonto syoonto, ndakatalika kuba aluyandisisyo lwakubeleka mbuli misyinali. Aboobo twakalembela kunjila Cikolo ca Gileadi. Nokuba boobo, mukwesu iwakali kubelekela a Beteli, wakandaambila kuti ndakeelede kusaanguna kwiiya kwaambaula kabotu Cikuwa. Aboobo ndakacita kweelana ambwaakandaambila akwiiya kwaambaula kabotu Cikuwa. Pele nokwakainda myaka yotatwe, mebo abalumi bangu ba Heinz twakatumwa kuyoobelekela kumbungano iyakali kubelesya mwaambo waci Serbo-Croatian ku Salzburg ku Austria. Kwamyaka iili 7 twakabeleka ambungano eeyo kubikkilizya amwaka omwe ngotwakabeleka mubbazu. Mwaambo waci Serbo-Croatian wakali kukatazya kapati. Nokuba boobo, twakajisi ziiyo zya Bbaibbele zinji.
Mu 1979, bakwesu ibakali kusololela bakatulomba kuti tuunke kwaciindi cisyoonto ku Bulgaria. Lino akaambo kakuti mulimo wakukambauka wakalilesyedwe, bakatulomba kuti tulicengeezye mbuli kuti twakali kuunka kuyooswaya. Bakatwaambila kuti tiitwakeelede kukambauka, pele cakusisikizya twakeelede kutolelezya mabbuku kubacizyi bali 5 ibakali kukkala mu Sofia, dolopo lipati lya Bulgaria. Kwaamba masimpe ndakaliyoowede, pele Jehova wakandigwasya. Ndakabona mbobakakkomene alimwi ambobakali basicamba bacizyi aabo nokuba kuti bakali kukonzya kwaangwa kufwumbwa ciindi. Cikozyanyo cabo cakandipa busicamba bwakucita kufwumbwa mbunga ya Jehova ncoyakali kukonzya kundilomba kucita.
Nokwakainda ciindi, twakalembela alimwi kunjila Cikolo ca Gileadi, kumane twakatambwa kucikolo eeci. Twakali kuyeeya kuti twakali kuyoonjila kkilasi ya Cikuwa ku United States. Pele mu November 1981, mbunga yakatalika kuba a Cikolo ca Gileadi amumwaambo waci German. Aboobo akaambo kakuti cikolo cakali mumwaambo waci German, cakali cuubauba kulindime kumvwa. Pele nkookuli nkotwakali kuyootumwa?
KUBELEKELA MUCISI IMWAKAZWIDE NKONDO
Twakatumwa kuyoobelekela ku Kenya. Nokuba boobo, mutabi wakucisi eeci wakatulomba naa twakali kukonzya kuunka kuyoobelekela kucisi icakali munsi-munsi ca Uganda. Myaka iili 10 yakaindide, mweendelezi wacisi eeci wakaatulwa asikalumamba wazina lya Idi Amin. Lyabulelo bwakwe, wakapa kuti bantu banji bapenge akujaigwa. Kumane mu 1979 basikumukazya awalo bakamwaatula. Aboobo mulakonzya kumvwisya kaambo ncondakayoowede kuunka kucisi cili boobu icakazwide nkondo. Pele Cikolo ca Gileadi cakatugwasya kusyoma muli Jehova. Aboobo twakazumina kuunka.
Buumi bwakali buyumu kapati mu Uganda. Mfwulumende tiiyakali kucikonzya kupa meenda, malaiti alimwi azintu zimwi ziyandika. Mafooni tanaakali kubeleka. Bantu bakali kwiile kudubulana alimwi akubba ikwaambisya ciindi camasiku. Ikuti kwasiya, boonse bakali kuba mumaanda aabo kabapailila kuti kutabi uubaswaya kutegwa ababbide naa kubajaya. Nokuba kuti kwakali buyumuyumu oobu, bakwesu bakazumanana kuyaambele kumuuya.
Katubamba cakulya aŋanda yaba Waiswa
Mu 1982, twakasika ku Kampala, dolopo lipati lya Uganda. Kwamyezi iili 5 njotwakakkala ooko, twakali kukkala muŋanda yaba Sam Waiswa abakaintu babo ba Christina balo ibakajisi bana bali 5 alimwi ibakali kulela bacibbululu bali 4. Mukwasyi ooyu kanji-kanji wakali kulya buyo ciindi comwe abuzuba. Pele wakalilisungwide kwaabana zintu zisyoonto nzyowakajisi andiswe. Kwaciindi coonse ncotwakakkala amukwasyi ooyu, twakaiya zintu zinji izyakatugwasya mumulimo wesu wabumisyinali. Mucikozyanyo, twakaiya mbokubelesyegwa maanzi masyoonto kusamba akubelesya maanzi ngamunya kutila mucimbuzi. Kumane mu 1983, twakajana ŋanda yesu iitugeme iyakakwabilidwe mubusena bumwi ku Kampala.
Twakaukkomanina kapati mulimo wakukambauka ku Kampala. Mucikozyanyo, mumwezi buyo omwe twakacikonzya kwaabila mamagazini aayinda ku 4,000! Pele cintu ciinda kukkomanisya, nkubona bantu mbobakali kukatambula kabotu kasimpe. Bakali kumulemeka Leza alimwi bakaliyandide kubandika makani aamu Bbaibbele. Mebo abalumi bangu twakalijisi basikwiiya Bbaibbele bali 10 kusika ku 15 alimwi twakaiya zinji kuzwa kuli mbabo. Mucikozyanyo, nokuba kuti nsondo ansondo bakeelede kweenda amaulu kuunka kumiswaangano, lyoonse bakalikkomene alimwi kunyina nobakali kutongooka pe.
Akati kamwaka wa 1985 a 1986, kwakacitika nkondo zyobilo mu Uganda. Kanji-kanji twakali kubona bana kabanyamude ntobolo zipati. Bakali kubelesyegwa kabali basikalumamba kweendelezya bantu ibakali kwiinda mumigwagwa. Kwamyaka yoonse eeyo, twakali kumulomba Jehova kutegwa atugwasye kucita zintu cabusongo alimwi akweeleba ntenda ciindi notwakali kukambauka alimwi akutugwasya kutayoowa. Jehova wakayiingula mipailo yesu. Nkaambo ziindi zinji twakali kuziluba zintu izyakali kutupa kuyoowa twajana muntu iwakali kuyanda kwiiya Bbaibbele.
Mebo abalumi bangu ba Heinz antoomwe amucizyi Tatjana (akati)
Twakakukkomanina kapati kukambaukila bamuzwakule. Mucikozyanyo, twakaswaangana akutalika kwiiya Bbaibbele aba Murat antoomwe aba Dilbar Ibatullin, banabukwetene ibakali kuzwa ku Tatarstan (Central Russia). Ba Murat bakali badokota. Banabukwetene aaba bakabbapatizyigwa akuzumanana kumubelekela Jehova cakusyomeka kusikila lino. Kumbele, ndakaswaanganya mukaintu wazina lya Tatjana Vileyska, uuzwa ku Ukraine walo iwakali kuyanda kulijaya. Naakamana kubbapatizyigwa, mukaintu ooyu wakapiluka ku Ukraine kwalo kumbele nkwaakatalika kubeleka kali musanduluzi wamabbuku eesu aamuci Ukrainian.a
KUPEGWA MULIMO UUMBI
Mu 1991 ciindi mebo abalumi bangu ba Heinz notwakaunkide kuyooswaya ku Austria, bakuofesi yamutabi bakatuzyibya mulimo mupya wakuyoobelekela ku Bulgaria. Kwamyaka minji, mulimo wakukambauka wakalilesyedwe muzisi zili mbozibede zyamu Europe. Pele aciindi eeci zintu zyakalicincide nkaambo Bakamboni ba Jehova bakazikuzumizyigwa kutalika alimwi kukambauka muzisi eezyi, kubikkilizya acisi ca Bulgaria. Mbubonya mbondaambide kale, mebo abalumi bangu twakali kutolelezya mabbuku kucisi eeci ciindi mulimo wesu nowakalesyedwe. Pele lino twakatumwa kuyoobelekela nkuko.
Twakalaililwa kuunka ku Bulgaria kakunyina kusaanguna kupiluka ku Uganda. Aboobo tiitwakapiluka ku Uganda kutegwa tukalongele zintu zyesu akulayana abakwesu abacizyi. Muciindi caboobo, twakaunka ku Beteli yaku Germany kuyoobweza moota akuunka ku Bulgaria. Okuya twakatumwa kudolopo lya Sofia, kwalo ikwakali kabunga kabasikumwaya babalilwa ku 20.
Kwakali buyumuyumu bunji mu Bulgaria. Kusaanguna, tiitwakauzyi mwaambo. Cabili, kwakali buyo zyakumwaya zyobilo izyakaliko mumwaambo ooyu, nkokuti bbuku lya The Truth That Leads to Eternal Life alimwi a Bbuku Lyangu Lya Makani Aamu Bbaibbele. Mpoonya catatu, cakali ciyumu kutalisya ziiyo zya Bbaibbele. Nokuba kuti kwakali buyumuyumu oobu, kabunga motwakabede kakazumanana kuyaambele. Pele bacikombelo ca Orthodox tiibakakkomana kuti twakali kukambauka. Aboobo bakatalika kutupenzya.
Mu 1994 Bakamboni ba Jehova ku Bulgaria bakatalika kubonwa kuti tiibakalembesyedwe mumulawo akuti kakali kakamu kabyaabi kabukombi cakuti bakwesu bamwi bakaangwa. Mumanyuzipepa alimwi amuma TV, bantu bakatalika kwaamba makani mabyaabi kujatikizya ndiswe. Bakali kwaamba kuti Bakamboni ba Jehova bakali kulekela kuti bana babo kabafwa akaambo kakuti tiibakali kubazumizya kubikkwa bulowa akuti bakali kukulwaizya bakombinyina kulijaya. Cakatuyumina kapati kukambauka, nkaambo notwakali mumulimo wakukambauka bantu bakali kutubwentela, kwiita bakapokola alimwi akutuwaala zintu. Tiicakali kukonzyeka kuleta zyakumwaya mucisi eeci alimwi cakali ciyumu kubbadelela masena aakucitila miswaangano yesu. Aciindi cimwi, bakapokola bakaunyonganya akuulesyela limwi muswaangano wacooko. Kwaamba masimpe, mebo abalumi bangu tiitwakakuzyibide kusulaikwa kwamusyobo ooyu. Bantu bamucisi eeci bakaliindene kapati abantu baku Uganda balo ibakalilibambilide kwiiya Bbaibbele. Aboobo ncinzi cakatugwasya kukuzyibila kucinca ooku?
Twakajana lukkomano kwiinda mukuyanzana abakwesu abacizyi bakubusena oobo. Bakalikkomene akaambo kakuti bakali mukasimpe alimwi bakali kulumba akaambo kalugwasyo ndotwakali kubapa. Toonse twakazumanana kugwasyanya umwi amweenzinyina. Mebo abalumi bangu ba Heinz, twakaiya kuti tulakonzya kuzumanana kukkomana amulimo uuli woonse ngotukonzya kupegwa kufwumbwa buyo kuti katubayanda bantu.
Katuli kumutabi waku Bulgaria, mu 2007
Mukuya kwaciindi zintu zyakaba kabotu. Nkaambo mu 1998 mfwulumende yaku Bulgaria yakatalika kubona Bakamboni kuti cakali cikombelo icakazumizyidwe amulawo alimwi zyakumwaya zinji zyakatalika kusandululwa mumwaambo waci Bulgarian. Kumane mu 2004 mayake aambi mapya aamutabi waku Bulgaria akaabwa. Mazuba aano, kuli mbungano zili 57 mu Bulgaria zyalo zijisi basikumwaya bali 2,953. Mumwaka wamulimo wainda, bantu bali 6,475 bakajanika ku Ciibalusyo. Nokuba kuti aciindi cimwi kwakali buyo bacizyi bali 5 mudolopo lya Sofia, sunu kuli mbungano zili 9. Masimpe twalibonena ‘muniini kaba cuulu.’—Is. 60:22.
KULIYUMYA KUMAPENZI AAKUCISWA
Mubuumi bwangu ndali kuciswa-ciswa. Kwaziindi zilimbozibede, badokota bakali kundijana azikoto kubikkilizya acikoto cimwi ncobakajana kubongo. Ndakatambula busilisi bucisa kapati kutegwa bacesye cikoto ncondakajisi. Alimwi ndakaunka ku India kwalo badokota nkobakatola mawoola aali 12 kundaandula kutegwa bagusye cikoto icakali kubongo. Mpoonya nondakamana kwaandulwa, twakakkala kumutabi waku India kwaciindi cili mbocibede kutegwa ndilimvwe kabotu. Kumane twakapiluka kumulimo wesu ku Bulgaria.
Mukuya kwaciindi, balumi bangu ba Heinz abalo bakatalika kuciswa bulwazi butajaniki-janiki ibwiitwa kuti Huntington. Bulwazi oobu bwakali kupa kuti kacibayumina kweenda, kwaambaula akupa kuti milambi kaitabeleki kabotu. Mbobwakali kuyaabwiindila bulwazi, ndakeelede kucita zinji kutegwa ndibagwasye calo icakali kundipa kukatala kapati alimwi akulibilika akaambo kakutazyiba zintu mbozyakali kuyooba. Nokuba boobo, mukwesu mukubusi wazina lya Bobi, kanji-kanji wakali kubatolelezya mumulimo wakukambauka. Mukwesu ooyu tanaakali kulibilika kujatikizya bantu ncobakali kukonzya kwaamba akaambo kabulema bwabalumi bangu. Lyoonse wakali kubagwasya. Nokuba kuti mebo abalumi bangu twakasala kutaba abana mubweende bwazintu oobu kutegwa tucite zinji mumulimo wa Jehova, twakalimvwa kuti Jehova wakatupa mukwesu Bobi kuba mwaneesu.—Mk. 10:29, 30.
Balumi bangu ba Heinz alimwi bakalijisi bulwazi bwakkansa. Cuusisya ncakuti bakafwa mu 2015. Ndilabayeeya kapati balumi bangu nkaambo lyoonse bakali kundigwasya kucesya kulibilika. Tiicali cuubauba kulindime kusyoma kuti tabaciko. Pele ndilabayeeya kapati alimwi inga ndilimvwa mbuli kuti bacipona. (Lk. 20:38) Kanji-kanji abuzuba, inga ndilaayeeya majwi aaluzyalo ngobakali kundaambila alimwi alulayo lubotu ndobakali kundipa. Ndilalumba kapati kuti twakamubelekela Jehova cakusyomeka antoomwe kwamyaka minji.
NDILAMULUMBA KAPATI JEHOVA AKAAMBO KAKUNDIGWASYA
Jehova wandigwasya kutegwa ndiliyumye kumapenzi aangu woonse. Alimwi wandigwasya kuba misyinali uubayanda kapati bantu nokuba kuti ndakali muntu uulaansoni. (2Tim. 1:7) Kunze lyaboobo, ndilamulumba kapati Jehova akaambo kakuti mebo amwanookwesu musimbi tuli mumulimo waciindi coonse. Mazuba aano, mwanookwesu antoomwe amulumaakwe babelekela mubbazu mobaswaya mbungano zibelesya mwaambo waci Serbian ku Europe. Masimpe Jehova wakawiingula mupailo wabataata walo ngobakali kupaila katucili bana.
Kubala akwiiya Bbaibbele kulandigwasya kuba aluumuno lwamumizeezo. Ndaiya “kupaila canguzu kapati” ciindi nondili muziindi zikatazya mbubonya Jesu mbwaakali kucita. (Lk. 22:44) Mipailo yangu ilaingulwa ciindi bakwesu abacizyi bamumbungano ya Nadezhda ku Sofia nobanditondezya luyando. Balanditamba kutegwa tuyanzane ambabo alimwi bunji bwaziindi inga balandilumba cacigaminina calo cindipa kukkomana kapati.
Kanji-kanji inga ndilazinzibala kuyeeya kujatikizya bubuke. Inga ndileezeezya bazyali besu kabaimvwi kumbele aaŋanda yesu kabalibonya kabotu mbubonya mbobakali kulibonya nobakakwatana. Kunze lyaboobo, inga ndileezeezya mwanookwesu musimbi kajika cakulya kumane balumi bangu ba Heinz kabaimvwi munsi aabbiza lyabo. Kuzinzibala kuyeeya zintu eezyi kundipa kukkomana kapati alimwi akundigwasya kuliyumya. Kunze lyaboobo, kundipa kumulumba kapati Jehova.
Ndayeeya zintu zibotu Jehova nzyaandicitila mubuumi bwangu alimwi azintu zibotu nzyayoondicitila kumbele, ndilimvwa mbuli Davida iwakaamba kuti: “Ino nindali kuli ikuti nindatalijisi lusyomo lwakuti ndiyoobubona bubotu bwa Jehova munyika yabaumi? Kolangila Jehova; koba sicamba alimwi moyo wako aube anguzu. Inzya, komulangila Jehova.”
a Amubone makani aakuluula aaba Tatjana Vileyska mu Sinsimuka! yamu Cikuwa ya December 22, 2000, pp. 20-24.