LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • ijwyp cibalo 12
  • Ino inga ndacita buti kuti muntu umwi kandicitila luta?

Kunyina vidiyo aawa mpomwasala.

Vidiyo yakaka kulila.

  • Ino inga ndacita buti kuti muntu umwi kandicitila luta?
  • Bakubusi Balabuzya
  • Tutwe Twamakani
  • Makani Aakozyenye
  • Ino luta ninzi?
  • Nkaambo nzi bantu bamwi ncobacitila luta?
  • Nguni uulangilwa kucitilwa luta?
  • Ncinzi ncomukonzya kucita kuti bamwi kabamucitila luta?
  • Ino Inga Ndacita Buti Kuti Kabandicitila Luta Kucikolo?
    Bwiinguzi Kumibuzyo Iili 10 Njobabuzya Bakubusi
  • Ino Mbuti Kuti Mwanaangu Kabamucitila Luta?
    Lugwasyo Kumukwasyi
  • Amusyome Jehova Ciindi Bamwi Nobamupenzya
    Buumi Amulimo Wesu wa Bunakriskusikila—Kabbuku Kamuswaangano—2023
  • Izili Mukati
    Sinsimuka!—2013
Amubone Azimwi
Bakubusi Balabuzya
ijwyp cibalo 12

BAKUBUSI BALABUZYA

Ino inga ndacita buti kuti muntu umwi kandicitila luta?

  • Ino luta ninzi?

  • Nkaambo nzi bantu bamwi ncobacitila luta?

  • Nguni uulangilwa kucitilwa luta?

  • Ncinzi ncomukonzya kucita kuti bamwi kabamucitila luta?

Amwiiye kuzwa kutwaambo ntobakaamba bakubusinyoko alimwi amwiiyi umwi kujatikizya kucita luta, alimwi amwiingule mibuzyo yesu iijatikizya kucita luta.

Makani aajatikizya luta ayelede kubikkilwa maano. Kweelana akwaambilizya ikwakacitwa mulisikapepele, buvwuntauzi bwaku cisi ca Britain bwakatondezya kuti 40 pesenti yabakubusi ibalijaya, balalijaya akaambo kakucitilwa luta.

Ino luta ninzi?

Ikucita luta tacaambi buyo kuuma muntu, pele cilabikkilizya azyintu eezyi zitobela.

  • Kwaambila muntu majwi mabi. Celine, musimbi uujisi myaka yakuzyalwa iili 20 wakaamba kuti: “Basimbi balakonzya kubelesya majwi mabi. Tandikalubi mazyina ngobakali kundiita naa zyintu nzyobakali kundaamba. Bakandipa kulimvwa kubula mpindu, kutayandika, alimwi akuti ndili muntu wabuyo. Nicakabota buyo kuumwa.”

  • Kutantamukwa abeenzinyoko. Haley uujisi myaka yakuzyalwa iili 18 wakaamba kuti: “Basicikoloma bakatalika kunditantamuka. Bakali kucita zyintu zyakali kutondezya mbuli kuti tiikwakali busena bwakuti ndikkale akulya ambabo cakulya camasyikati. Mwaka woonse ndakali kulya endikke alimwi ndakali kulila.”

  • Kucita luta kwiinda mukubelesya Intaneti. Daniel uujisi myaka yakuzyalwa iili 14 wakaamba kuti: “Kwiinda mukulemba buyo majwi masyoonto akkompyuta, ulakonzya kunyonyoona mpuwo yamuntu naa buumi bwakwe. Cilimvwisya mbuli kuti nkubeja pesi cilakonzya kucitika!” Kucita luta kwiinda mukubelesya nzila eeyi kulabikkilizya akutuma zifwanikiso zibyaabi naa tugwalo tubyaabi kwiinda mukubelesya fooni.

Nkaambo nzi bantu bamwi ncobacitila luta?

Ntootu twaambo tumwi kanji-kanji itupa kuti bantu bamwi kabacita luta.

  • Abalo bakacitilwa luta. Mukubusi umwi uutegwa Antonio wakaamba kuti: “Ndakasika mpondicimwa akaambo kakupenzyegwa abakubusima cakuti andime ndakatalika kucitila bamwi luta kutegwa bakubusima batalike kundiyanda. Mukuya kwaciindi ndakaliyeeya alimwi ndakabona mbocakali cibi kucitila bamwi luta.”

  • Tabajisi zikozyanyo zibotu zyakutobela. Mubbuku lyabo litegwa Life Strategies for Dealing With Bullies, ba Jay McGraw bakalemba kuti: “Bunji bwaziindi bakubusi bacitila bantu bamwi luta. . . kweelana ambobabona bazyali babo, banabokwabo, naa banamukwasyi bamwi mbobeendelezya bantu.”

  • Bacita mbuli kuti mbaasicamba kakuli mbakandu. Mubbuku lyabo litegwa The Bully, the Bullied, and the Bystander, ba Barbara Coloroso bakalemba kuti: “Bana ibacitila beenzinyina luta kanji-kanji basisa buumba mbobajisi akulitenga.”

Nguni uulangilwa kucitilwa luta?

  • Balendeledwe. Ibakubusi bamwi ibatakonzyi kuyanzana kabotu abamwi balalizandula kubantu alimwi eeci cipa kuti kabapenzyegwa abasiluta.

  • Bakubusi ibabonwa kuti bali bumbi. Eeci cilakonzya kucitika akaambo kambobaboneka, musyobo wabo, cikombelo cabo, naa ambweni akaambo kakuti mbalema​—kufwumbwa ncakonzya kusala muntu siluta.

  • Bakubusi ibalitenga. Ibacitila beenzinyina luta balakonzya kubazyiba bantu ibalitenga. Kanji-kanji aaba balitenga mbebatakatazyi kupenzya nkaambo tabakonzyi kulikwabilila.

Ncinzi ncomukonzya kucita kuti bamwi kabamucitila luta?

  • Mutanyemi. Mukaintu umwi uucili mwana uutegwa Kylie wakaamba kuti: “Makanze aabasiluta ngakuyanda kuti munyeme alimwi bamvwa kabotu kuti bamunyemya. Ikuti tiimwanyema balaleka kumucitila luta.” Ibbaibbele lyaamba kuti: “Musongo ulabukasya [bukali] akubutontozya.”​—Tusimpi 29:11.

  • Mutajoleli. Kujolela kulakonzya kupa kuti penzi likomene, ikutali kumana. Ibbaibbele lyaamba kuti: “Mutapilusizyi muntu uuli woonse bubi.”​—Baloma 12:17; Tusimpi 24:19.

  • Mutalibikki muntenda. Kweelana ambomukonzya, amubatantamuke bantu alimwi abukkale bukonzya kupa kuti mucitilwe luta.​—Tusimpi 22:3.

  • Amusole kwiingula munzila njobatayeeyeli. Ibbaibbele lyaamba kuti: “Kuvuwa kabotu kulalesya bukali.”​—Tusimpi 15:1.

  • Kamuseka-seka. Mucikozyanyo, ikuti siluta waamba kuti mwaindila kuneneya, mulakonzya kwaamba buyo kuti: “Inga ndayanda kukoka asyoonto!”

  • Amuzwe abusena aawo. Nora, uujisi myaka yakuzyalwa iili 19 wakaamba kuti: “Kuumuna buyo kutondezya kuti mulisimide alimwi akuti mulaanguzu kwiinda muntu uumucitila luta.Kutondezya kuti mulalilesya, ibube mbwatajisi muntu ooyo.”

  • Mutanoolitengi. Musimbi uutegwa Rita wakaamba kuti: “Bantu bacita luta balazyiba ciindi nomuyoowede, alimwi balakonzya kumulya coolwe kutegwa mwiindile kulitenga.”

  • Amwaambile muntu umwi. Kweelana abuvwuntauzi bumwi, bantu bainda kucisela cabantu ibacitilwa luta kwiinda mukubelesya Intaneti tabaambi zibacitikila ambweni akaambo kansoni, (kwaambisya basankwa) naa akaambo kakuyoowa kucitilwa luta alimwi. Pele kamuyeeya kuti, basiluta balazumanana kuti tiimwabalipoota. Kwaamba zimucitikila inga camugwasya kumana penzi lyakucitilwa luta.

Mizeezo iizwa kubakubusinyoko iikonzya kumugwasya

“Mutanoojaniki mumasena naa mubukkale bukonzya kupa kuti siluta cimuubile-ubile kumucitila luta. Alimwi amuyeeye kuti basiluta abalo balaamapenzi aabo. Kuzyiba kaambo aaka, cipa kuti majwi ngobaamba atamucisi kapati.”​—Antonio.

“Amube basicamba. Mutanooyoowi kwaamba nzyomuyeeya. Basiluta banji balaleka kucita luta ciindi nobabona kuti tamubalekeli kumweendelezya alimwi akuti tamuyoowi.”​—Jessica.

Nzyobakaamba bayi

“Kucita luta ndipenzi lipati kapati. Kucikolo nkondakali kuyiisya, basicikolo bakali kulwana mukkilasi, nobaba basicikolo bali mugiledi 3! Bana bamwi balazumanana kucitila beenzinyina luta nkaambo cibapa kulimvwa kuti balaampuwo alimwi mbabeendelezya beenzinyina.

“Kanji-kanji bacitilwa luta balawayawaya kulipoota nkaambo bayoowa kuti siluta uyoobapenzya alimwi, naa kuyoowa basicikolonyina kuti balababona kuti mbaasikwaaba bamwi. Alimwi balakonzya kuyeeya kuti kunyina cikonzya kucitwa kulesya luta. Nokuba boobo, ndikulwaizya baabo boonse bacitilwa luta kuti kabaamba. Kucita boobo ncintu ciluzi alimwi kulakonzya kubakwabilila abamwi bantu kuti batacitilwi luta.”​—Jenilee, iwakali mwiiyi ku United States.

Mibuzyo iijatikizya kucita luta

Masimpe naa Nkubeja

  1. Luta lwakatalika kaindi kucitwa.

  2. Kucita luta nkusobana buyo. Tacili cintu cipati.

  3. Inzila mbotu yakulesya sikucita luta nkumujolela.

  4. Ikuti kamucitilwa luta, nkuyanda kwanu.

  5. Bantu bamwi ibacitilwa luta abalo balaba basiluta.

  6. Ikuti muntu umwi kacitilwa luta, tamweelede kucita cili coonse.

  7. Nokuba kuti basiluta baboneka kuba basicamba, kanji-kanji mbakandu.

  8. Basiluta balakonzya kucinca.

BWIINGUZI

  1. Masimpe. Mucikozyanyo, Ibbaibbele lilaamba kujatikizya Babbabbani, inkamu iijisi zyina lyaamba kuti “Aabo Ibakali Kuusya Bamwi.”​—Matalikilo 6:​4, makani aamunsi, NW.

  2. Nkubeja. Luta lulakonzya kubikka buumi bwaumwi muntenda. Cuusisya ncakuti, bantu bamwi ibacitilwa luta cakutaleka, balalijaya.

  3. Nkubeja. Kanji-kanji basiluta inga balaanguzu kwiinda baabo mbobacitila luta, eeci cipa kuti aabo bacitilwa luta batajoleli.

  4. Nkubeja. Kunyina muntu weelede kucitilwa luta! Aabo bacitilwa luta tabeelede kupegwa mulandu, siluta nguweelede kupegwa mulandu.

  5. Masimpe. Cuusisya ncakuti, bantu bamwi akaambo kakusululwa balatalika kucitila bamwi luta mbubwenya mbobakali kucitilwa luta abalo.

  6. Nkubeja. Taakwe muntu weelede kulangilila buyo katajatikizigwi. Ikuti mwabona umwi kacitilwa luta mpoonya taakwe ncomucita, inga mwapa kuti penzi likomene muciindi cakupa kuti limane.

  7. Masimpe. Nokuba kuti basikucita luta bamwi balalidunda, banji mbakandu alimwi bafwubaazya bantu bamwi kutegwa bamvwe kabotu.

  8. Masimpe. Kwiinda mukugwasyigwa abantu bamwi, basiluta balakonzya kucinca mbobayeeya​—alimwi akuleka kucita luta.​—Baefeso 4:​23, 24.

    Chitonga Publications (1991-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chitonga
    • Amutumine Bamwi
    • Makani Ngomuyanda
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nzyomweelede Kuzumina
    • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Amutumine Bamwi