LAIBBULALI YAA INTANETI ya Watchower
Watchtower
LAIBBULALI YAA INTANETI
Chitonga
  • BBAIBBELE
  • ZYAKAMWAIGWA
  • MISWAANGANO
  • Sena Boonse Ibalyaamba Kuti “Mbanakristo” Mbanakristo Ncobeni?
    Ngazi Yamulindizi: Ino Nzitondezyo nzi zya Banakristo Bakasimpe?
    • Sena Boonse Ibalyaamba Kuti “Mbanakristo” Mbanakristo Ncobeni?

      INO bali bongaye Banakristo? Kweelana ambolyakaamba bbuku litegwa Atlas of Global Christianity, mu 2010 kwakali Banakristo babalilwa ku 2.3 bbiliyoni nyika yoonse. Pele bbuku ndilyonya eeli lyakaamba kuti Banakristo aaba bazulilwa muzikombelo ziinda ku 41,000, alimwi acimwi cijisi njiisyo yancico amilawo yakulilemeka. Akaambo kakuvwula kwazikombelo zya “Bunakristo” kuli boobu, bantu banji balanyongana kapati mane buya akutyompwa. Balalibuzya kuti, ‘Sena boonse ibalyaamba kuti Mbanakristo, Mbanakristo ncobeni?’

      Amuleke tupe cikozyanyo kujatikizya makani aaya. Kanji-kanji silweendo inga uyandika kwaamba cisi nkwazwa kumuntu uubelekela abboda. Alimwi inga uyandika kusinizya kuti ngonguwe ncobeni kwiinda mukutondezya zipepa zimwi, ambweni pasipoti. Mbubwenya buyo, Munakristo wakasimpe weelede kucita azimbi kunze buyo lyakwaamba kuti usyoma muli Kristo. Kuli zintu azimbi nzyayelede kutondezya. Ino nzintu nzi eezyo?

      Ibbala lyakuti “Munakristo” lyakatalika kubelesyegwa nowakainda mwaka wa 44 C.E. Syaazibwene mumakani aakaindi aamu Bbaibbele Luka, wakaamba kuti: “Kwakali ku Antiokeya basikwiiya kwiinda mukusololelwa a Leza nkobakasaanguna kwiitwa kuti Banakristo.” (Milimo 11:26) Amubone kuti aabo ibakaitwa kuti Banakristo bakali basikwiiya ba Kristo. Ino ncinzi cipa muntu kuba sikwiiya wa Jesu Kristo? Bbuku litegwa The New International Dictionary of New Testament Theology lyakaamba kuti: “Kuba sikwiiya wa Jesu caamba kulyaaba cakumaninina . . . abuumi boonse.” Aboobo Munakristo wakasimpe, ngooyo uutobela njiisyo alimwi amalailile aa Jesu cakumaninina, walo uuli ngo Sikutalisya Bunakristo.

      Sena cilakonzyeka kujana bantu bali boobu akati kabaabo ibalyaamba kuti Mbanakristo mazuba aano? Ino Jesu lwakwe wakaamba kuti ncinzi icakali kuyoozyibya basikumutobela bakasimpe? Twamulomba kuti mubone bwiinguzi mbolipa Bbaibbele kumibuzyo eeyi. Muzibalo zitobela, tulalanga-langa zintu zyosanwe nzyaakaamba Jesu kuti nzeziyoozyibya basikumutobela bakasimpe. Tulabona zintu eezyi mbobakazitondezya Banakristo bamumwaanda wamyaka wakusaanguna. Mpoonya tulabona ibazitobela zintu eezyi akati kabaabo ibalyaamba kuti Mbanakristo mazuba aano.

  • ‘Amuzumanane Kuba Mujwi Lyangu’
    Ngazi Yamulindizi: Ino Nzitondezyo nzi zya Banakristo Bakasimpe?
    • ‘Amuzumanane Kuba Mujwi Lyangu’

      “Ikuti mwazumanana kuba mujwi lyangu, muli basikwiiya bangu ncobeni, alimwi muyoozyiba kasimpe, eelyo kasimpe kayoomwaangununa.”​—JOHANE 8:​31, 32.

      Ncocaamba: ‘Ijwi’ lya Jesu caamba njiisyo zyakwe, izyakazwa kumuntu uusumpukide kapati. Jesu wakaamba kuti: “Taata iwakandituma nguwakandilailila kujatikizya nzyondeelede kwaamba akukanana.” (Johane 12:49) Naakali kupaila kuli Usyi wakujulu, Jehova Leza, Jesu wakaamba: “Ijwi lyako nkasimpe.” Kanji-kanji wakali kuzubulula mu Jwi lya Leza kusinizya nzyaakali kuyiisya. (Johane 17:17; Matayo 4:​4, 7, 10) Aboobo Banakristo bakasimpe ‘balazumanana kuba mujwi lyakwe,’ nkokuti kuzumina Jwi lya Leza, Bbaibbele kuti “nkasimpe” alimwi akuti momumo mozizwa njiisyo zyabo alimwi azintu nzyobacita.

      Banakristo Bamumwaanda Wamyaka Wakusaanguna Mbobakacita: Mwaapostolo Paulo, imulembi wa Bbaibbele, awalo wakali kulilemeka Jwi lya Leza mbubwenya mbuli Jesu. Wakalemba kuti: “Magwalo oonse akasololelwa a Leza alimwi alagwasya.” (2 Timoteyo 3:​16) Bamaalumi ibakasalidwe kuyiisya Banakristonyina bakeelede ‘kukakatila kumajwi aasyomeka.’ (Tito 1:​7, 9) Banakristo bakusaanguna bakakulwaizyigwa kukaka “busongo bwabantu alweeno, kweelana atunsiyansiya twabantu alimwi azintu zyantalisyo zyamunyika eeyi ikutali kweelana a Kristo.”​—Bakolose 2:8.

      Ino Mbaani Bacita Boobu Mazuba Aano?: Kweelana a Vatican’s Dogmatic Constitution on Divine Revelation, yalo iyakatalika mu 1965 alimwi akuzubululwa mu Catechism of the Catholic Church yakaamba kuti: “Zintu nzyobasyoma bacikombelo ca Katolika tazizwi buyo mu Magwalo Aasetekene molikke. Aboobo tunsiyansiya twabo alimwi a Magwalo Aasetekene zyeelede kulemekwa alimwi akutobelwa nkaambo zyoonse zilayandika kapati.” Cibalo cimwi camumagazini ya Maclean cakajisi majwi aamufwundisi umwi mukaintu waku Toronto, ku Canada, iwakabuzya kuti: “Nkaambo nzi ncotuyandika kutobela mizeezo yamuntu iwakali kupona myaka 2000 yainda? Andiswe lwesu tulijisi mizeezo iigwasya kapati, pele kanji-kanji ilibonya mbuli kuti taigwasyi akaambo kakuti lyoonse tuyanda kuti kayeendelana anjiisyo zya Jesu alimwi a Magwalo.”

      Kujatikizya Bakamboni ba Jehova, New Catholic Encyclopedia yakaamba kuti: “Bbaibbele balibona kuti momumo molikke imuzwa njiisyo zyabo alimwi amilawo yakulilemeka.” Caino-ino, mwaalumi umwi ku Canada wakamunjila mukanwa Kamboni wa Jehova umwi ciindi naakali kuyanda kulipandulula kuti ngu Kamboni wa Jehova. Mwaalumi ooyu wakaamba boobu kumwi katondeka Bbaibbele lya Kamboni: “Ndazyiba kale kuti nduwe Kamboni akaambo ka Bbaibbele.”

  • “Tabali Banyika”
    Ngazi Yamulindizi: Ino Nzitondezyo nzi zya Banakristo Bakasimpe?
    • “Tabali Banyika”

      “Nyika yabasulaika, nkaambo tabali banyika.”​—JOHANE 17:14.

      Ncocaamba: Akaambo kakuti tanaakali wanyika, Jesu tanaakali kutola lubazu mubukkale butali kabotu alimwi amumazwanga atwaambo twacisi. Wakaamba kuti: “Ikuti Bwami bwangu nobwali bwanyika eeyi, ibabelesi bangu nobalwana kutegwa nditaabwi kuba Juda. Pele lino Bwami bwangu tabuzwi munyika eeyi pe.” (Johane 18:36) Jesu wakakulwaizya basikumutobela kutantamuka bube, ŋambawido alimwi abukkale ibuteendelelani ancolyaamba Jwi lya Leza.​—Matayo 20:​25-​27.

      Banakristo Bamumwaanda Wamyaka Wakusaanguna Mbobakacita: Kweelana ancaakaamba mulembi wamabbuku aabukombi Jonathan Dymond, Banakristo bakusaanguna “bakakaka kutola lubazu munkondo; nokuba kuti eeci cakali kukonzya kwaamba, kusampaulwa, kwaangwa naa kufwa buya.” Bakasala kupenzyegwa muciindi cakuleka kusyomeka. Akwalo kulilemeka kwabo kwakapa kuti kabaindene abamwi. Banakristo bakaambilwa kuti: “Balakopana nobabona kuti tamucibaliki ambabo mubukkale oobu busofweede bwabutaka, aboobo balamusampaula.” (1 Petro 4:4) Syaazibwene mumakani aakaindi Will Durant wakalemba kuti Banakristo “bakaliindene abantu batakali kukomba Leza caboola kumakani aakulilemeka alimwi abulemu.”

      Ino Mbaani Bacita Boobu Mazuba Aano? Kujatikizya kutatola lubazu mumapolitikisi kwa Banakristo, bbuku litegwa New Catholic Encyclopedia lyakaamba kuti: “Kutatola lubazu munkondo taciluzi pe.” Cibalo cimwi mu Reformierte Presse cakaamba kuti lipooti iyakazwa kuli ba African Rights, imbunga iilanganya lwaanguluko lwabantu, yakatondezya kuti zikombelo zyoonse zyakatola lubazu munkondo yacijaye-jaye iyakacitika ku Rwanda mu 1994, “kunze buyo lya Bakamboni ba Jehova.”

      Kabandika kujatikizya Cijayejaye caba Nazi, mwiiyi wakucikolo cipati wakaamba kuti: “Kunyina kabunga naa mbunga yabasicisi iyakatongooka kujatikizya makani aakubeja, lunya alimwi acijaye-jaye.” Naakamana kubuzya-buzya ba Holocaust Memorial Museum, wakalemba kuti: “Lino ndabujana bwiinguzi.” Wakabona kuti Bakamboni ba Jehova kunyina nobakazungaana kwiiminina lusyomo lwabo nokuba kuti bakapenzyegwa calunya.

      Ino mbuti kujatikizya kulilemeka kwabo? Magazini iitegwa U.S. Catholic yakaamba kuti: “Bakubusi banji Bakatolika bamazuba aano tabaizumini njiisyo yacikombelo iijatikizya makani aajatikizya kukkala antoomwe kwabantu batakwetene alimwi akoonana kwabantu batakwetene. Magazini yakazubulula majwi ngaakaamba musololi wacikombelo umwi kuti: “Ibanji inga basaanguna kukkala antoomwe kabatanakwatana mumulawo.” Ibbuku litegwa The New Encyclopædia Britannica lyakaamba kuti Bakamboni ba Jehova “balasolekesya kupona kweelana azyeelelo zisumpukide zyakulilemeka.”

  • ‘Amube Aluyando Akati Kanu’
    Ngazi Yamulindizi: Ino Nzitondezyo nzi zya Banakristo Bakasimpe?
    • ‘Amube Aluyando Akati Kanu’

      “Ndimupa mulawo mupya, wakuti muyandane; mbubonya mbondali kumuyanda, amuyandane mbubonya anywebo. Eeci nceciyoozyibya bantu boonse kuti muli basikwiiya bangu, ikuti kamujisi luyando akati kanu.”​—Johane 13:34, 35.

      Ncocaamba: Kristo wakaambila basikumutobela kuyanda umwi amweenzinyina mbubonya mbwaakali kubayanda. Ino mbuti Jesu mbwaakabayanda? Wakali kubayanda bantu bamasi oonse tacikwe makani mwaalumi naa mukaintu, mukwiimpana ambobakali kucita bantu bamumazuba aakwe. (Johane 4:​7-​10) Luyando lwakamukulwaizya Jesu kwaaba ciindi cakwe, nguzu alimwi akuleka kupona buumi bubotu kutegwa agwasye bamwi. (Marko 6:​30-​34) Kumamanino Kristo wakatondezya luyando lwiinda kukomena. Wakaamba kuti: “Ndili mweembezi mubotu; mweembezi mubotu utuulila mbelele buumi bwakwe.”​—Johane 10:11.

      Banakristo Bamumwaanda Wamyaka Wakusaanguna Mbobakacita: Mumwaanda wamyaka wakusaanguna, Banakristo bakali kwiitana kuti “mukwesu naa mucizyi.” (Filimoni 1, 2) Bantu bamasi oonse bakatambwa kusangana mbungano ya Bunakristo, akaambo kakuti bakasyoma kuti “kunyina kwiindana akati kamu Juda amu Giriki. Mwami wabo boonse ngumwi buyo.” (Baroma 10:11, 12) Noyakainda Pentekoste 33 C.E., basikwiiya mu Jerusalemu “bakali kusambala lubono lwabo anyika akwaabanya boonse mali aakajanwa, kweelana akubula kwaumwi aumwi.” Ino nkaambo nzi ncobakacitila boobo? Bakacita oobo kutegwa aabo ibakazwa akubbapatizyigwa bakkalilile mu Jerusalemu akuti bazumanane “kubikkila maano kukuyiisya kwabaapostolo.” (Milimo 2:41-45) Ino ncinzi cakabakulwaizya kucita boobo? Nokwakainda myaka iili 200 kuzwa ciindi nobakafwa baapostolo, Tertullian wakaamba boobu kujatikizya Banakristo: “Bakali kuyandana kapati . . . alimwi bakalilibambilide nokuba kufwida umwi amweenzinyina.”

      Ino Mbaani Bacita Boobu Mazuba Aano? Ibbuku litegwa The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (1837) lyakaamba kuti kwamyaanda yamyaka aabo ibakali kulitaminina kuba Banakristo “bakatondezya lunya citaambiki kuli umwi amweenzinyina, mukwiimpana abusungu mbobakajisi bantu batasyomi.” Buvwuntauzi ibwakacitwa caino-ino ku U.S bwakatondezya kukozyanya kuliko akati kabantu ibalyaamba kuti mbakombi alimwi abaabo ibasalulana mubala. Bakombi bakucisi cimwi tababikkili maano kujatikizya bakombinyina bakucisi cimbi, akaambo kaceeci kunyina nobabagwasya basyominyina ciindi nobayandika lugwasyo.

      Mu 2004, kuzwa ciindi imvwula yaguwo pati noyakawa ziindi zili 4 mumyezi yobilo mu Florida, sicuuno wa Florida’s Emergency Operations Committee wakabikkila maano kubona kuti zintu izyakali kuyandika zyabelesyegwa kabotu. Wakaamba kuti kunyina kabunga ikakakamantene mbuli Bakamboni ba Jehova alimwi Bakamboni wakabapa zintu zili zyoonse nzyobakali kuyandika. Musyule, mu 1997 tiimu ya Bakamboni ba Jehova ibagwasya ciindi nokwacitika ntenda yakatola misamu, cakulya alimwi azyakusama kucisi ca Democratic Republic of Congo kugwasya Banakristonyina ibakali kuyandika lugwasyo. Bakamboninyina baku Europe bakasanga mamiliyoni amadola (U.S.).

  • “Ndabazyibya Zina Lyako”
    Ngazi Yamulindizi: Ino Nzitondezyo nzi zya Banakristo Bakasimpe?
    • “Ndabazyibya Zina Lyako”

      “Ndabazyibya zina lyako bantu mbookandipa munyika. . . . Ndabazyibya zina lyako alimwi ndiyoolizyibya.”​—JOHANE 17:​6, 26.

      Ncocaamba: Jesu wakalizyibya zina lya Leza kwiinda mukulibelesya mumulimo wakwe wakukambauka. Ciindi Jesu naakali kubala Magwalo mbubwenya mbuli mbwakali kucita lyoonse, wakali kulizyibya izina lya Leza limugeme. (Luka 4:​16-​21) Wakayiisya basikumutobela kupaila kuti: “Taata, alisalazyigwe zina lyako.”​—Luka 11:2.

      Banakristo Bakusaanguna Mbobakacita: Mwaapostolo Petro wakaambila bapati bamu Jerusalemu kuti Leza wakajana bantu bamasi “bantu bazina lyakwe.” (Milimo 15:14) Baapostolo alimwi abamwi bakali kukambauka kuti “muntu woonse wiita zina lya Jehova uyoofwutulwa.” (Milimo 2:​21; Baroma 10:13) Alimwi bakalibelesya zina lya Leza mumalembe aabo. Ibbuku litegwa Tosefta ilyakajisi milawo yaba Juda ilyakamana kulembwa kuma 300 C.E., lyakaamba boobu kujatikizya kuumpwa kwamalembe aaba Banakristo nkobakacita basikukazya: “Mabbuku aabakambausi alimwi amabbuku aaba minim [ibayeeyelwa kuti mba Juda Banakristo] akaumpwa. Bakazumizyigwa kwaaumpa, . . . kubikkilizya amalifalensi aajatikizya zina lya Leza.”

      Ino Mbaani Bacita Boobu Mazuba Aano? Majwi aantalisyo mu Bbaibbele lya Revised Standard Version ilyakazumizyigwa aba National Council of the Churches of Christ ku United States, aamba kuti: “Kubelesya zina lya Leza uuli alikke mbuli kuti kuli baleza bambi mbayelede kwiindana ambabo, kwakakasyigwa mubukombi bwaba Juda kabutanatalika Bunakristo alimwi takuzumizyidwe muzikombelo zya Bunakristo.” Mubusena bwa zina lya Leza bakabikka zina lyabulemu lyakuti “MWAMI.” Caino-ino baku Vatican bakaambila basololi babo kuti: “Munyimbo alimwi amumipailo izina lya Leza mu tetragrammaton YHWHa talyeelede kubelesyegwa naa kwaambwa.”

      Mbaani mazuba aano ibalibelesya zina lya Leza limugeme? Ciindi ba Sergey nobakacili bakubusi ku Kyrgyzstan, bakeebelela filimu iyakali kutondezya zina lya Leza lyakuti Jehova. Kwamyaka 10 yakatobela, tiibakacili kulimvwa alimwi zina lya Leza. Ciindi ba Sergey nobakalongela ku United States, Bakamboni ba Jehova bobilo bakabaswaya aŋanda yabo akubatondezya zina lya Leza mu Bbaibbele. Ba Sergey bakakkomana kapati kuzyiba kuti kuli nkamu iibelesya zina lyakuti Jehova. Cikkomanisya ncakuti, ibbuku lipandulula mabala litegwa Webster’s Third New International Dictionary akatwe kakuti “Jehova God,” lyaamba bupanduluzi bwazina eeli kuti, “leza mupatikampatila uuzyibidwe alimwi ngobakomba alikke Bakamboni ba Jehova.”

      [Bupanduluzi Buyungizidwe]

      a Mu Chitonga, izina lya Leza lisandulwidwe kuti “Jehova.”

  • “Makani Mabotu Aa Bwami Aaya Ayookambaukwa”
    Ngazi Yamulindizi: Ino Nzitondezyo nzi zya Banakristo Bakasimpe?
    • “Makani Mabotu Aa Bwami Aaya Ayookambaukwa”

      “Makani mabotu aa Bwami aaya ayookambaukwa munyika yoonse kuti bukabe bumboni kumasi oonse, mpoonya mamanino ayoosika.”​—MATAYO 24:14.

      Ncocaamba: Mulembi wa Makani Mabotu Luka wakaamba kuti Jesu “wakeenda muminzi mipati amisyoonto kayaabukambauka akwaambilizya makani mabotu aa Bwami bwa Leza.” (Luka 8:1) Jesu kumugama wakaamba kuti: “Ndileelede kwaambilizya makani mabotu aa Bwami bwa Leza, nkaambo eeci ncindakatuminwa.” (Luka 4:​43) Wakatuma basikwiiya bakwe kuyookambauka makani mabotu mumadolopo amuminzi alimwi kumbele wakabaambila kuti: “Muyooba bakamboni bangu . . . mane kusikila kumasena aakulamfwu kapati aanyika.”​—Milimo 1:8; Luka 10:1.

      Banakristo Bamumwaanda Wamyaka Wakusaanguna Mbobakacita: Basikwiiya ba Jesu kunyina nobakawayawaya kucita mulimo ngwaakabaambila Jesu. “Buzuba abuzuba bakazumanana cakutaleka kuyiisya akwaambilizya makani mabotu aajatikizya Kristo Jesu mutempele akuŋanda aŋanda.” (Milimo 5:​42) Bantu boonse ibakali mumbungano bakatola lubazu mukukambauka, tiibakalekela buyo kabunga kabantu kalibedelede. Syaazibwene mumakani aakaindi uutegwa Neander wakaamba kuti: “Celsus, imwaalumi wakusaanguna kulemba makani aakukazya Bunakristo, wakanyema akaambo kakuti basikubamba boya, basikusuma mabbusu, basikubamba zipaya, ibantu batayiide alimwi ibabonwa kuti mbaansi, boonse bakali bakambausi bamakani mabotu basungu.” Mubbuku lyakwe litegwa The Early Centuries of the Church, Jean Bernardi wakalemba kuti: “[Banakristo] bakeelede kuunka kubusena kuli koonse alimwi akwaambaula amuntu uli woonse, nkokuti mumigwagwa, mumadolopo, kubuleya alimwi amumaanda. Tacikwe makani naa bakali kutambulwa kabotu naa pe. . . . Bakaunka kuyaabukambauka kusikila kumagolelo aanyika.

      Ino Mbaani Bacita Boobu Mazuba Aano? Mupaizi wacikombelo ca Anglican uutegwa David Watson wakalemba kuti: “Kwaalilwa kwazikombelo ikubona mbokuyandika kukambauka alimwi akuyiisya kwapa kuti bantu banji batabi aaluyandisisyo lwakubelekela Leza mazuba aano.” Mubbuku lyakwe litegwa Why Are the Catholics Leaving? José Luis Pérez Guadalupe wakalemba kujatikizya milimo yabacikombelo ca Evangelical, ca Adventist alimwi azimwi, kuti “kunyina nobaunka kuyaabukambauka kuŋanda aŋanda.” Kujatikizya Bakamboni ba Jehova, wakalemba kuti: “Balaunka kuyaabukambauka kuŋanda aŋanda.”

      Mubbuku lyakwe litegwa Cato Supreme Court Review, 2001-​2002, Jonathan Turley wakalemba makani amwi aakkomanisya alimwi aamasimpe. Wakaamba kuti: “Mbowaambila buyo kujatikizya Bakamboni ba Jehova, cakutasowa ciindi bantu banji inga batalika kuyeeya zyabakambausi ibaswaya maanda eesu muziindi nzyotutayeeyeli. Kuli Bakamboni ba Jehova, kukambauka kuŋanda aŋanda tacili cintu ncobacita buyo kutegwa bayungizye lusyomo lwabo, pele balacita oobo akaambo kalusyomo ndobajisi.”

      [Kabbokesi]

      Ino Ncinzi Cizyibya Banakristo Bakasimpe?

      Kweelana anjiisyo zyamu Magwalo zyabandikwa, ino muyeeya kuti mbaani mazuba aano, ibatondezya kuti Mbaanakristo bakasimpe? Nokuba kuti kuli zikombelo zinji kapati izilitaminina kuba Banakristo bakasimpe, amuyeeye Jesu ncaakambila basikumutobela kuti: “Tabali boonse bandiita kuti ‘Mwami, Mwami,’ ibayoonjila mu Bwami bwakujulu, pele buyo ooyo uucita kuyanda kwa Taata uuli kujulu.” (Matayo 7:​21) Ikuzyiba baabo bacita kuyanda kwa Taata, nkokuti aabo ibacita zintu zitondezya kuti Mbanakristo bakasimpe, alimwi akuyanzana ambabo kulakonzya kupa kuti mukajane zilongezyo zitamani mu Bwami bwa Leza. Tumukulwaizya kubabuzya Bakamboni ba Jehova, kutegwa bamwaambile makani aambi kujatikizya Bwami bwa Leza alimwi azilongezyo nzyobuyooleta.​—Luka 4:​43.

Chitonga Publications (1991-2025)
Log Out
Log In
  • Chitonga
  • Amutumine Bamwi
  • Makani Ngomuyanda
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Nzyomweelede Kuzumina
  • Mulawo Uujatikizya Kubamba Maseseke
  • Privacy Settings
  • JW.ORG
  • Log In
Amutumine Bamwi