Bbuku Lyamu Bbaibbele Lyanamba 37—Hagai
Mulembi: Hagai
Busena Nkolyakalembelwa: Jerusalemu
Nolyakamana Kulembwa: 520 B.C.E.
Ciindi Cijatikizidwe: Mazuba aali 112 (520 B.C.E.)
IZINA lyakwe wakali Hagai; wakabeleka kali musinsimi alimwi “mutumwa wa-Jehova,” pele ino nkuukuli nkwaakazwa? (Hag. 1:13) Ino wakali ni? Ibbuku lya Hagai ndibbuku lyakkumi akati kamabbuku masyoonto-syoonto aabasinsimi, alimwi Hagai ngowakali wakusaanguna akati kabasinsimi botatwe ibakali kubeleka iba Juda nobakajokela kwabo mu 537 B.C.E., ibambi bobile bakali ba Zekariya a Malaki. Izina lyakuti Hagai (mu Cihebrayo, Chag·gaiʹ) lyaamba kuti “[Wakazyalwa lya] Pobwe.” Eeci cilakonzya kutondezya kuti wakazyalwa buzuba bwakupobola.
2 Kweelana ambwaamba makani aansiku aaba Juda, cileelela kwaamba kuti Hagai wakazyalilwa ku Babuloni akupiluka ku Jerusalemu antoomwe a Zerubabeli a Mupaizi Mupati Joshua. Hagai wakabelekela antoomwe amusinsimi Zekariya, alimwi kuli Ezara 5:1 a Ezara 6:14, aaba bobile balitondezedwe kabakulwaizya bantu bakajoka kuzwa mubuzike kuti bautalike alimwi mulimo wakuyaka tempele. Wakali musinsimi wa Jehova mumbazu zyobile, mukuti wakakulwaizya ba Juda kuzuzikizya mikuli yabo kuli Leza alimwi wakasinsima, akati kazintu zimwi, kuzungaanizigwa kwamasi oonse.—Hag. 2:6, 7.
3 Ino nkaambo nzi Jehova ncaakamutumina Hagai? Nkaambo kakaambo aaka: Mu 537 B.C.E., Koresi wakapa mulawo uuzumizya ba Juda kupiluka kwabo kuyooyakulula ŋanda ya Jehova. Pele lino mwakali mumwaka wa 520 B.C.E., alimwi tempele lyakali kule kutegwa limanizigwe. Myaka yoonse eeyi ba Juda bakalekela kukazigwa abasinkondonyina akutabikkila maano kwabo alimwi akuyandisya lubono kubapa kwaalilwa kubona kaambo keni ncobakapilusigwa.—Ezr. 1:1-4; 3:10-13; 4:1-24; Hag. 1:4.
4 Kweelana ambwaatondezya makani, mbobakayakila buyo ntalisyo yatempele (mu 536 B.C.E.) mpoonya “bantu bacisi bakatalika kulesya maanza aabantu ba-Juda milimo, akubakataazya mukuyaka. Nkabela bakalyuulila basikubagwasya kukujaya makanze aabo.” (Ezr. 4:4, 5) Kumamanino, mu 522 B.C.E., basikubakazya aaba ibatakali ba Juda bakazwidilila mukulesya mulimo mumulawo. Mwakali mumwaka wabili wabulelo bwamwami waku Persia Dariyo Hystaspis, nkokuti mu 520 B.C.E., Hagai naakatalika kusinsima, alimwi eeci cakakulwaizya ba Juda kuutalika alimwi mulimo wakuyaka tempele. Babone boobo, beendelezi basimukobonyina bakalembela Dariyo lugwalo kumulomba kuti abakasye; Dariyo wakaubukulusya mulawo ngwaakapa Koresi akuzumizya ba Juda ikuyaambele ikwiindana ambobakali kuyanda basinkondonyina.
5 Kunyina kuzumbauzya kuli koonse ikwakaba akati kaba Juda kujatikizya businsimi bwa Hagai ikuti ncibeela camulongo wa Magwalo aa Cihebrayo, alimwi kaambo aaka kalasinizigwa amajwi aazubulwidwe kujatikizya nguwe kuli Ezara 5:1 kuti wakali kusinsima “muzina lya-Leza wa-Israyeli,” alimwi akuli Ezara 6:14. Icisinizya kuti businsimi oobu ncibeela ca ‘Magwalo aya oonse aakasololelwa a Leza’ nkuzubulula nkwaakacita Paulo ku Ba-Hebrayo 12:26 kuti: “Eno wasyomezya wati, Eno kwasyaala lumwi luzutu kudidimya. Nsikooyoodidimya insi ilike, pe, ndiyoolididimya alyalo ijulu.”—Hag. 2:6.
6 Businsimi bwa Hagai bujisi milumbe yone yakapegwa muciindi cilampa mazuba aali 112. Wakalemba munzila nguba-uba iigaminide, alimwi icilibonya kapati ninzila mbwakankaizya izina lya Jehova. Mutupango twakwe ituli 38, izina lya Jehova ulalyaamba ziindi zili 35, ziindi zili 14 mukaambo kakuti “Jehova wamakamu.” Tapi kudooneka kuli koonse kuti mulumbe wakwe wakazwa kuli Jehova nati: “Hagai mutumwa wa-Jehova wakaambila bantu majwi aa-Jehova. Wakati, Ndi anywebo, mbwaamba Jehova.”—1:13.
7 Eeci cakali ciindi ciyandika kapati mumakani aansiku aabantu ba Leza, alimwi mulimo wa Hagai wakagwasya kapati. Tanaakali muntu mulenga mukubeleka mulimo wakwe kali musinsimi alimwi wakabandika canguzu acabusicamba kuba Juda. Wakabaambila cakutainda mumbali kuti bakeelede kuleka kusumpya zintu pele bakeelede kubikkila maano kumulimo. Cakali ciindi cakuyakulula ŋanda ya Jehova akupilusya bukombi bwakasimpe ikuti nobakali kuyanda kulongezegwa a Jehova. Ikaambo kapati kamulumbe wa Hagai woonse nkakuti, ikuti muntu kayanda kulongezegwa a Jehova, weelede kubelekela Leza mwini-mwini akucita mulimo ngwalailila Jehova kuti ucitwe.
NCOLIGWASYA
13 Milumbe ya Jehova yone njaakabandika kwiinda muli Hagai yakali kugwasya kuba Juda bakali kupona kuciindi eeco. Bakakulwaizigwa kubeleka mulimo camoyo omwe, alimwi mumyaka yone acisela, tempele lyakamanizigwa ikuti lisumpule bukombi bwakasimpe mu Israyeli. (Ezr. 6:14, 15) Jehova wakaulongezya mulimo wabo ngobakabeleka cabusungu. Cakali ciindi ncoona eeci cakuyaka tempele Dariyo mwami waku Persia naakazilanga-langa zilembedwe zyacisi akutobela mulawo ngwaakapede Koresi. Aboobo mulimo wakutempele wakamanizigwa kwiinda mulugwasyo lwakwe.—Ezr. 6:1-13.
14 Ibusinsimi bulijisi alulayo lubotu lubeleka mumazuba eesu. Munzila iili buti? Bukankaizya mbociyandika kumuntu kubikka ziyandika zyabukombi bwa Leza kumbele lyazintu nzyayanda walo. (Hag. 1:2-8; Mt. 6:33) Alimwi butondezya kaambo kakuti kuliyanda kulajazya, akuti tacigwasyi kuyandisya lubono; luumuno azilongezyo zya Jehova nzezivwubya. (Hag. 1:9-11; 2:9; Tus. 10:22) Alimwi bukankaizya kuti mulimo wa Leza ulikke tausalazyi muntu ccita kuti kausalala akucitwa camoyo woonse, akuti taweelede kusofwaazigwa abukkale busofweede. (Hag. 2:10-14; Kol. 3:23; Rom. 6:19) Butondezya kuti babelesi ba Leza tabeelede kutyompwa, ikulanga “kumazuba mabotu aakaindi,” pele beelede kulanga kumbele, ‘kababikkilide maano kumilimo yabo’ akusolekesya kuleta bulemu kuli Jehova. Naa bacita oobo Jehova uyooba ambabo.—Hag. 2:3, 4; 1:7, 8, 13; Flp. 3:13, 14; Rom. 8:31.
15 Mbobakajata buyo bubi mumulimo wakuyaka tempele, ba Juda bakakkomaninwa a Jehova alimwi bakazwidilila. Mampindamangobe akamana. Mulimo wakamanizigwa muciindi ceelede. Mulimo uubelekelwa Jehova cabusicamba acabusungu lyoonse uyoolongezegwa. Buyumuyumu, kufwumbwa naa mbwancobeni naa mbwakuyeeyela buyo, bulakonzya kuzundwa kwiinda mulusyomo luyumu. Ikuswiilila “ijwi lya-Jehova” kuletela zilongezyo.—Hag. 1:1.
16 Ino mbuti kujatikizya businsimi bwaamba kuti Jehova ‘uyoozungaanya ijulu anyika’? Mwaapostolo Paulo ulatondezya mbolukonzya kubelesegwa lugwalo lwa Hagai 2:6 mumajwi aaya: “Pele eno [Leza] wasyomezya wati, Eno kwasyaala lumwi luzutu kudidimya. Nsikooyoodidimya insi ilike, pe, ndiyoolididimya alyalo ijulu. Eno eli ijwi lyakuti ‘Kwasyaala lumwi luzutu’ nkukwaamba kuti kuyoososololwa zeezyo zizungaanizigwa, mbuli zintu izyakalengwa buyo, kuti ezyo zitazungaanizikwa zikasyaale. Eno buya mbotwatambula Bwami butazungaaniziki, katulumba akumanina Leza milimo mibotu yakumubotezya, cakulemeka acakuyoowa, nkaambo Leza wesu oyu ncobeni mulilo uunga wakutenta waida syukutu.” (Heb. 12:26-29) Hagai utondezya kuti kuzungaanya kulacitwa kutegwa Leza ‘alobye bwami bwazisi akunyonyoona inguzu zyamami aamisyobo yabantu.’ (Hag. 2:21, 22) Kazubulula businsimi, mukwiindana Paulo waamba zya Bwami bwa Leza “butazungaaniziki.” Aboobo notuzinzibala kuyeeya bulangizi bwa Bwami oobu, atube ‘bayumu akubeleka’ mulimo wa Leza uusetekene. Alimwi katuyeeyede kuti Jehova katana kwaanyonyoona masi aanyika, zimwi zintu ziyandika zyeelede kukulwaizigwa akuzwa mumo kutegwa zifwutuke, izyaambwa kuti: “Njoozungaanya zisi zyoonse, kuti zintu ziyandisi zyazisi zyoonse ziboole, elyo njoozuzya iŋanda eyi bulemu, mbwaamba Jehova wamakamu.”—2:4, 7.