Sena Muyoosyomeka Mbuli Eliya?
“Nzoomutumina Eliya musinsimi, buzuba bupati buyoosya bwa-Jehova nibutana kusika.”—MALAKI 4:5.
1. Ndipenzi nzi lyabuka nokwainda myaka iili 500 Israyeli kaili Mucisi Cakasyomezegwa?
“NYIKA iikunka malili abuci.” (Kulonga 3:7, 8) Eeyo njenyika Jehova Leza njaakapa bana Israyeli naakamana kubaangulula kuzwa kubuzike ku Egepita mumwaanda wamyaka wa 16 B.C.E. Amubone! Kwainda myaanda yamyaka yosanwe kuzwa ciindi eco, pele lino inzala ilunda kasuko mubwami bwamisyobo iili kkumi ya Israyeli. Akwakujana macelelo kucinyina. Banyama balimukufwa, alimwi kwainda myaka yotatwe acisela mvula kaitawi. (1 Bami 18:5; Luka 4:25) Ino ncinzi caleta mapenzi aya?
2. Ino ncinzi icaleta penzi mucisi coonse ca Israyeli?
2 Aya mapenzi aboola akaambo kaluleyo. Mwami Ahabu watyola Mulawo wa Leza kwiinda mukukwata mwanaa mwami muna Kanana Jezebeli alimwi wamulekela kunjizya bukombi bwa Baala mucisi ca Israyeli. Wacita acimbi cintu cibi kwiinda ceeco kwiinda mukuyaka tempele lyakukombela leza oyu wakubeja mumunzi mupati wa Samariya. Ibana Israyeli bayungwa kusyoma kuti kukomba Baala kulabaletela zilyo zinji! Pele lino ‘bayandoonyonyoonwa anyika’ kweelana abwakacenjezya Jehova.—Deuteronomo 7:3, 4; 11:16, 17; 1 Bami 16:30-33.
Imusunko Uugambya Wabuleza
3. Mbuti musinsimi Eliya mbwagama penzi lini-lini lya Israyeli?
3 Ciindi nokwabuka nzala, musinsimi wa Leza Eliya uusyomeka waambila Mwami Ahabu kuti: “Ncobeni mbwali muumi Jehova Leza wa-Israyeli, ngunjiiminide kubusyu bwakwe, takukooyooba imvula nuuba mume myaka ino cita nkaambe mebo.” (1 Bami 17:1) Nocabacitikila cintu eci ciyoosya cakasinsimwa, mwami wapa Eliya mulandu wakuti eci cintu cibi cacitikila bana Israyeli akaambo kanguwe. Pele Eliya waingula kuti ibaleta mapenzi aya ngu Ahabu abaŋanda yakwe nkaambo kaluleyo lwabo lwakukomba Baala. Ikumana kaambo aka, musinsimi wa Jehova wakumbila Mwami Ahabu kubunganya Israyeli yoonse ku Mulundu wa Karameli antoomwe abasinsimi ba Baala ibali 450 alimwi abasinsimi bacisamu cisetekene ibali 400. Ahabu abantu bakwe babungana nkoonya oko, ambweni kabayeeya kuti eeci cilamana penzi lyacilanga. Pele Eliya waleta kaambo kapati. “Ino mulaleka lili kuya busunkuta amiyeeyo yobile? Na Jehova ngu-Leza, amumutobele. Na Baala ngu-Leza, amutobele nguwe.” Bana Israyeli babula acakwaamba.—1 Bami 18:18-21.
4. Ikukosola kaambo ka Buleza, ino ncinzi Eliya ncaalomba kuti cicitwe?
4 Kwamyaka minji bana Israyeli basola kusanganya bukombi bwa Jehova antoomwe abukombi bwa Baala. Ikukosola kaambo ka Buleza, Eliya lino walomba kuti kube muzundano. Ulabamba ŋombe yakupaizya, abalo basinsimi ba Baala balabamba yabo. Mpoonya Eliya wati: “Muleelede kukwiilila izina lyamizimu yanu, ambebo njookwiilila izina lya-Jehova, nkabela kufumbwa Leza uusi pe mulilo, ngonguwe Leza mwini-mwini.” (1 Bami 18:23, 24) Amweezeezye buyo, mulilo kuzwa kujulu ikutondezya kuti mupailo waingulwa!
5. Mbuti mbokwatondezegwa kuti bukombi bwa Baala bunyina mpindu?
5 Eliya wabaambila basinsimi ba Baala kuti batalike. Babamba ŋombe yacipaizyo akwiibikka acipaililo. Mpoonya mbaabo bayabusotooka kuzinguluka cipaililo kumwi kabapaila, kabati: “O Baala, utuswiilile.” Bazumanana “kuzwa kucifumofumo mane kusikila akalangabwaseme.” Eliya wabaseka, wati, “Amukwiilisye.” “Ambweni uli mukuyeeya, ambweni waya kumbi, ambweni uli mulweendo, ambweni uli mutulo aboobo uleelede kusinsimunwa.” Lino basinsimi ba Baala babaanga basondoka. Amubone! Batalika kuliyasa mapanga, bazwa malowa azilonda zyabo nzyobalitenda. Nkujana tacili ncecoongo nobakwiila boonse bali 450! Pele taakwe ijwi niliba lyomwe ilibaingula.—1 Bami 18:26-29.
6. Ino nkulibambila nzi nkwaalibambila Eliya kwakusunka Buleza?
6 Lino Eliya caboola ciindi cakwe. Wayaka cipaililo ca Jehova, wasya mugelo kuzyunguluka cipaililo, mpoona wabamba cipaizyo. Kuzwa waawo walailila kuti kutilwe maanzi ankuni alimwi aacipaizyo. Mpoonya kwazuzigwa zitekelo zyamaanzi izili kkumi mwiibili, zyakuninwa acipaililo kusikila mane mugelo awalo wazula maanzi. Nkujana bantu mbobali kulangila kutegwa babone citicitike Eliya naakali kupaila, kati: “O Jehova Leza wa-Abrahamu, Leza wa-Izaka, Leza wa-Israyeli, sunu kuzibwe kuti nduwe Leza mucisi ca-Israyeli, ambebo ndi mulanda wako, alimwi ijwi lyako ndelyakandicitya makani aya oonse. Kondivwiila, O Jehova, kondivwiila, kuti bantu aba bazibe kuti nduwe Leza, O Jehova, alimwi wapilusya myoyo yabo.”—1 Bami 18:30-37.
7, 8. (a) Mbuti Jehova mbwaayingula mupailo wa Eliya? (b) Ino ncinzi cacitika kweelana abweende bwazintu aa Mulundu wa Karameli?
7 Kukwiingula mupailo wa Eliya, ‘mulilo wa-Jehova waloka kuzwa kujulu, walya cituuzyo azisamu zyoonse, amabwe, abulongo, akumyankuta maanzi aakali mululindi.’ Mpoonya bantu boonse bavwundama ansi, bati, “Jehova ngu-Leza! Jehova ngu-Leza!” (1 Bami 18:38, 39) Kuzwa waawo Eliya wabweza ntaamu yeni-yeni. Walailila kuti: “Amujate basinsimi ba-Baala; kutaloboki naba omwe akati kabo.” Bacimanaa kujaigwa kumbalaa mulonga wa Kisoni, mpoonya kujulu kwasiya mbi makumbi. Ibukaa kuboola mvwula acilanga camana!—1 Bami 18:40-45; amukozyanisye Deuteronomo 13:1-5.
8 Tabuliboteli buzuba obu! Jehova wazunda mumusunko wa Buleza. Kunze lyaboobo, eezi zintu zyabweedezya myoyo yabana Israyeli kuli Leza. Munzila eyi alimwi amunzila zimbi, Eliya wasinizya kuti mmusinsimi uusyomeka, alimwi walo lwakwe kuli ncaiminina mubusinsimi.
“Eliya Musinsimi” Sena Uciboola?
9. Ino ncinzi cakasinsimwa kuli Malaki 4:5, 6?
9 Kakuli kwainda ciindi, Leza wakasinsima kwiinda muli Malaki, wakati: “Amubone! Nzoomutumina Eliya musinsimi, buzuba bupati buyoosya bwa-Jehova nibutana kusika, nkabela uyoosandula myoyo yabamawisi kubana babo, amyoyo yabana kumawisi, kuti ntasiki kuzooumya nyika lutuko.” (Malaki 4:5, 6) Majwi aya akaambwa kakwiindide myaka iili 500 kuzwa ciindi Eliya naakali kupona. Mbwaanga aya majwi akali aabusinsimi, bama Juda bamumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E. bakali kulangila kuboola kwa Eliya kuzoozuzikizya businsimi obo.—Matayo 17:10.
10. Ino nguni wakaba Eliya wakasinsimwa, alimwi ino tuzi buti?
10 Ino nguni oyo Eliya wakali kuzooboola? Jesu Kristo wakazikumuyubununa naakati: “Kuzwa kuciindi ca-Johane Mubapatizi kusikila sunu Bwami bwakujulu bwajatwa canguzu, abalo bakali balabujata cabukali. Nkaambo basinsimi boonse bakasinsima antoomwe a-Mulao kusikila kwa-Johane. Alimwi kuti kamuyanda kuzumina, ngooyo Eliya iwakeelede kuboola.” Ee, Johane Mubbapatizi ngomuntu wakali kukozyanyaa Eliya wakasinsimwa. (Matayo 11:12-14; Marko 9:11-13) Mungelo wakaambilide wisi Johane, Zakariya kuti Johane unooli “amuuya enguzu zya-Eliya” alimwi uyoobambila “Jehova bantu balulamikidwe.” (Luka 1:17) Ilubbapatizyo Johane ndwaakali kucita cakali citondezyo kubuleya cakuti muntu weempwa kuzibi zyakwe zyakutyola Mulawo, oku kweempwa kwakali kusololela bama Juda kuli Kristo. (Luka 3:3-6; Ba-Galatiya 3:24) Aboobo mulimo wa Johane wakali ‘wakubambila Jehova bantu.’
11. Ino ncinzi Petro ncaakaamba ku Pentekoste kujatikizya “buzuba bwa-Jehova,” alimwi ndilili nobwakasika?
11 Mulimo wa Johane Mubbapatizi mbuli “Eliya” wakalikutondezya kuti “buzuba bwa-Jehova” bwakali afwaafwi. Ikufwiimpa kwaciindi cakaceede cakuti Leza abweze ntaamu kulwana basinkondonyina akufwutula bantu bakwe kwakaambwa alimwi amwaapostolo Petro. Wakaamba kuti maleele aakacitika lya Pentekoste mu 33 C.E. akali kuzuzikizya businsimi bwa Joeli ibwakali kujatikizya kutilwa kwamuuya wa Leza. Petro wakaamba kuti eci cakali kuzoocitika kabutanasika “buzuba bwa-Jehova, obo bupati bulemu.” (Incito 2:16-21; Joeli 2:28-32) Mwakali mu 70 C.E. Jehova naakazuzikizya Jwi lyakwe kwiinda mukubelesya impi zyaba Roma kunyonyoona musyobo oyo wakakaka Mwanaakwe.—Daniele 9:24-27; Johane 19:15.
12. (a) Ncinzi Paulo a Petro ncobakaamba kujatikizya kuboola ‘kwabuzuba bwa-Jehova’? (b) Nkaambo nzi ncokwakali kulangilwa kuzoocitika cimwi cintu kweelana acakali kwiiminina mulimo wa Eliya?
12 Pele kwakali acimbi cakali kuzoocitika kuzwa mu 70 C.E. Ikuboola ‘kwabuzuba bwa-Jehova’ mwaapostolo Paulo wakakujatikizyaa kubako kwa Jesu Kristo. Kaamba buzuba obo, Petro wakabujatikizyaa “julu ipya anyika impya” zyakacili kumbele aamazuba. (2 Ba-Tesalonika 2:1, 2; 2 Petro 3:10-13) Kamuyeeyede kuti Johane Mubbapatizi wakacita mulimo uukozyenye awa Eliya “buzuba bwa-Jehova” kabutanasika mu 70 C.E. Eezi zyoonse kuzibikka antoomwe zyakalikutondezya kuti kuli acimbi cintu cakali kuzoocitika icakali kwiimininwaa mulimo ngwaakacita Eliya. Ino eco ncinzi?
Bajisi Muuya wa Eliya
13, 14. (a) Ino nkukozyanya nzi kuliko akati kamilimo ya Eliya aya Banakristo bananike basunu? (b) Ino basiluleyo ba Kristendomu bacita nzi?
13 Mulimo wa Eliya taakwe nowakali kukozyanya buyo awa Johane Mubbapatizi, wakali kukozyanya amulimo wa Banakristo bananike muciindi cino cikatazya “buzuba bwa-Jehova” nobuboola. (2 Timoteo 3:1-5) Mumuuya alimwi anguzu mbuli zya Eliya, balabeleka cabusungu kusumpula bukombi bwakasimpe. Alimwi eci calikuyandika kaka! Boonse bamaapostolo ba Kristo nobakamaninina kufwa, kwakaba luleyo kuzwa ku Bunakristo bwakasimpe mbweena mbuli mbokwakabede mu Israyeli ciindi ca Eliya nokwaazwide bukombi bwa Baala. (2 Petro 2:1) Ibantu bakali kulyaamba Bunakristo bakatalika kusanganya Bunakristo antoomwe anjiisyo zyabukombi zyakubeja alimwi amicito mibi. Mucikozyanyo, bakatalika kuyiisya njiisyo iiteendelani amagwalo yakuti muntu aafwa tafwidilili, kuli cintu cuumi icizwa mulinguwe icizumanana kupona. (Mukambausi 9:5, 10; Ezekiele 18:4) Basiluleyo ba Kristendomu balekela limwi kubelesya zina lya Leza wakasimpe, Jehova. Pele batalika kukomba leza Wabutatu. Alimwi baiya ciyanza cabukombi bwa Baala icakufwugamina zikozyanyo zya Jesu alimwi abanyina, ba Mariya. (Ba-Roma 1:23; 1 Johane 5:21) Pele eco tacili ncico acilikke ncobacita pe.
14 Ikuzwa mumwaanda wamyaka wa 19, basololi bazikombelo zya Kristendomu bakatalika kutondezya kudooneka zibeela zinji zya Bbaibbele. Mucikozyanyo, bakazya makani aakulengwa kwazintu aali mubbuku lya Matalikilo akutalika kulumbaizya muzeezo wakuti zintu zyakalibeda kwiinda mukusanduka kabati mboyaamba “sayansi” oobo. Eeci cilakazyanya kapati anjiisyo zya Jesu Kristo abaapostolo bakwe. (Matayo 19:4, 5; 1 Ba-Korinto 15:47) Pele Banakristo bananikidwe amuuya sunu balaalemeka makani aamu Bbaibbele aakuti zintu zyakalengwa, mbubonya mbuli Jesu abasikumutobela bakusaanguna.—Matalikilo 1:27.
15, 16. Ikwiindana aba Kristendomu, mbaani balikutambula zyakulya zyakumuuya lyoonse, alimwi balikutambula anzila nzi?
15 Inyika noyakasika “kumamanino aaciindi,” inzala yakumuuya yakanjila mu Kristendomu. (Daniele 12:4; Amosi 8:11, 12) Pele kalo kabunga kaniini ka Banakristo bananike lyoonse kalikutambula cakulya cakumuuya kuzwa kuli Leza “kuciindi ceelede” mbweena mbuli mbocakabede ciindi ca Eliya, Jehova naakali kumupa cakulya nokwakali nzala. (Matayo 24:45; 1 Bami 17:6, 13-16) Aaba babelesi ba Jehova basyomeka ibakali kwiitwa kuti International Bible Students cimwi ciindi, bakazikutambula zina lijanwa Mumagwalo lyakuti Bakamboni ba Jehova.—Isaya 43:10.
16 Eliya wakazuzikizya caamba zina lyakwe, ilipandulula kuti “Jehova ngu Leza Wangu.” Ngazi Yamulindizi mboili njemagazini mpati yababelesi ba Jehova baansi iimwaigwa ciindi coonse, yalikubelesya zina lya Leza lyoonse. Magazini yabili kumwaigwa (August 1879) yakasyomezya kuti Jehova ngomugwasyi wayo. Eeyi magazini iimwaigwa ciindi aciindi kubikkilizya amabbuku aambi aa Watch Tower Society, iyubununa njiisyo ziteendelani amagwalo zya Kristendomu kubikkilizya acibeela coonse ciceede ca Babuloni Mupati, wiiminina bukombi bwakubeja nyika yoonse mbwiizulwa alimwi noicita boobo kumwi isinizya Jwi lya Leza Bbaibbele kuti ndyamasimpe.—2 Timoteo 3:16, 17; Ciyubunuzyo 18:1-5.
Ikusyomeka Nobasunkwa
17, 18. Ino Jezebeli wakacita buti naakamvwa kuti bajaigwa basinsimi ba Baala, pele ino Eliya wakagwasigwa buti?
17 Icakacita basololi bazikombelo nobakayubununwa cilakozyanya acakacita Jezebeli naakamvwa kuti Eliya wajaya basinsimi ba Baala. Wakatuma mulomo kumusinsimi wa Jehova uusyomeka wakukanza kumujaya. Ooku taakwe nokwakali kumukonga buyo nkaambo Jezebeli wakajaide kale basinsimi ba Leza banji. Akaambo kakuyoowa, Eliya wakatijila kulubazu lwakumusanza ku Beeriseba. Wakaakumusiya kooko mubelesi wakwe mpoonya walo waindilila waakusika munkanda kayabupaila kuti afwe buyo. Pele Jehova tanaakamulekelezya musinsimi wakwe. Mungelo wakamusikila Eliya kumugwasya kuti alibambile kubweza lweendo lulamfwu lwakuya ku Mulundu wa Horebu. Aboobo wakatambula bulilu bwalweendo lwamusinzo uulampa makkilomita aainda ku 300 uutola mazuba aali 40. Naakali ku Horebu, Leza wakaambaula anguwe ucimanaa kutondezya nguzu zigambya kwiinda muguwo, muzuzumo wanyika alimwi amulilo. Jehova tanaakalimo muzitondezyo ezyo zyanguzu pe. Zyakali zitondezyo buyo zyamuuya wakwe uusalala naa nguzu zibeleka. Mpoonya Jehova wakaambaula amusinsimi wakwe. Amuyeeye buyo eci mbocakamuyumya Eliya. (1 Bami 19:1-12) Ino atwaambe andiswe twayoowa notwakongwa abasinkondonyina akasimpe? Eeci cakacitikila Eliya ceelede kutugwasya kubona kuti Jehova talekelezyi bantu bakwe.—1 Samuele 12:22.
18 Leza wakatondezya caantangalala kuti Eliya wakacijisi mulimo wakucita wabusinsimi. Kunze lyaboobo, nokuba kuti Eliya wakali kuyeeya kuti ngonguwe alikke wakaceede mu Israyeli akati kabakombi ba Leza bakasimpe, Jehova wakamutondezya kuti ibali 7,000 teebakali kumufwugamina Baala. Mpoonya Leza wakamubweedezya Eliya kumulimo wakwe ngwaakamutuma. (1 Bami 19:13-18) Andiswe mbweena mbuli Eliya tulakonzya katuyabutandilwa abasinkondonyina babukombi bwakasimpe. Tulakonzya twapenzegwa kapati mbuli bwakasinsima Jesu. (Johane 15:17-20) Zimwi ziindi tulakonzya kuyoowa. Pele, tulakonzya kuba mbuli Eliya wakatambula zisyomezyo kuli Leza, elyo wakayuma kubelekela Jehova cakusyomeka.
19. Ino ncinzi cakacitika ku Banakristo bananike ciindi Cankondo Yanyika Yakusaanguna?
19 Akaambo kakupenzegwa kapati ciindi ca Nkondo Yanyika Yakusaanguna, bamwi Banakristo bananike bakazundwa abuyoofwu akucileka kukambauka. Bakalubizya kuyeeya kuti mulimo wabo waansi wamana. Nokuba kuti bakacita boobo Leza tanaakabakaka pe. Pele wakali kubagwasya kwiinda muluse mbweena mbuli mbwaakapa cakulya kuli Eliya. Bananike basyomeka abalo bakalulamikwaa Leza mbweena mbuli Eliya, bakamvwa akutalika alimwi mulimo wabo. Bakateelela kuti bakajisi coolwe cipati cakukambauka makani aa Bwami.
20. Ino ncoolwe nzi sunu icipedwe baabo basyomeka mbuli Eliya?
20 Mubusinsimi bwakwe ibujatikizya kubako kwakwe, Jesu wakaamba kuti kuyakuba mulimo uuyakucitwa munyika yoonse mboizulwa bweende bwazintu oobu kabutana mana. (Matayo 24:14) Sunu, mulimo oyu ulimukucitwaa Banakristo bananike abeenzinyina ibasika kutuulunzuma aabo balangila kupona muparadaiso anyika. Ikucita mulimo wakukambauka wa Bwami kusikila wamana, ncoolwe cipedwe buyo kuli baabo basyomeka mbuli Eliya.
Amusyomeke Mbuli Eliya
21, 22. (a) Mmulimo nzi Banakristo bananike ngobasolweda kucita sunu? (b) Ndugwasyo nzi lulimukupa kuti mulimo wakukambauka ucitwe, alimwi nkaambo nzi ncoluyandika?
21 Ikakamu ka Banakristo bananike beni-beni ibaceede bacita mulimo wabo wakulanga zintu zyaansi zya Mwami Jesu Kristo kwiinda mubusungu mbuli bwa Eliya. (Matayo 24:47) Lino kwainda myaka iinda ku 60, Leza kabelesya bananike kusolola mukucita mulimo wakugwasya bantu kuba basiciiya aabo mbaapa bulangizi bubotu bwakupona kukabe kutamani anyika. (Matayo 28:19, 20) Tabalilumbili aaba bantu basika kutuulunzuma kuti bananike baceede basyoonto balacita milimo yabo cabusungu alimwi cakusyomeka!
22 Imulimo wakukambauka wa Bwami wacitwa abantu batalondokede kwiinda munguzu buyo zya Jehova, nzyapa kuli baabo basyoma mulinguwe. “Elija wakali muntu uulya maila mbubonya mbuli ndiswe,” oobo mbwaakaamba siciiya Jakobo ciindi naakaamba cikozyanyo camusinsimi oyu kumakani aajatikizya kupaila kutondezya kuti mupailo wamuntu mululami ulaanguzu. (Jakobo 5:16-18) Eliya tanaakali buyo kusinsima naa kucita maleele. Wakali muntu mbweena mbuli ndiswe, uulimvwa mbuli mbotulimvwa alimwi uulubizya mbweena mbuli mbotulubizya, pele wakabelekela Leza cakusyomeka. Andiswe tulakonzya kusyomeka mbubonya mbuli bwakasyomeka Eliya, nkaambo Leza ulatugwasya alimwi ulatuyumya.
23. Nkaambo nzi ncotujisi kaambo kabotu kakusyomeka alimwi abulangizi?
23 Tulijisi kaambo kakusyomeka alimwi akabulangizi. Amuyeeye kuti Johane Mubbapatizi wakacita mulimo uukozyanya awa Eliya “buzuba bwa-Jehova” kabutanasika mu 70 C.E. Abalo Banakristo bananike bacita mulimo ngobatumwaa Leza nyika yoonse mbwiizulwa uukozyenye ayooyo mumuuya anguzu zili mbuli zya Eliya. Eeci cisinizya kuti “buzuba bwa-Jehova” bupati bulaafwaafwi.
Mulaingula Buti?
◻ Ino Buleza bwa Jehova bwakasinizigwa buti aa Mulundu wa Karameli?
◻ Ino nguni ‘Eliya wakali kuzooboola,’ alimwi wakacita nzi?
◻ Mbuti Banakristo bananike basunu mbobatondezya kuti bajisi muuya mbuli wa Eliya?
◻ Nkaambo nzi ncocikonzeka kulindiswe ikusyomeka mbuli Eliya?
[Kabbokesi kali apeeji 12]
Nkuujulu Nzi Nkwaakatanta Eliya?
“LINO nibakacili kuya bweenda akwaambaula [ba Eliya a Elisha], kwakaboneka inkalaki yamulilo amabbiza aamulilo, yakabaanzaanya. Mpawo Eliya wakatanta mukambizi kuya kujulu.”—2 Bami 2:11.
Ino bbala lyakuti “kujulu” lyaamba nzi aawa? Cimwi ciindi ibbala eli lyaamba busena bwakumuuya nkwakkala Leza abana bakwe bangelo. (Matayo 6:9; 18:10) Alimwi ibbala lyakuti “kujulu” lilakonzya kwaamba julu lyoonse ilibonekaa meso. (Deuteronomo 4:19) Alimwi Bbaibbele nolibelesya bbala eli inga lyaamba talabalanga ilyuuluka bayuni alimwi lyuunga muwo.—Intembauzyo 78:26; Matayo 6:26.
Aakati kamajulu oonse aya, nkuujulu nzi musinsimi Eliya nkwaakatanta? Kulibonya kuti wakalonzegwa kwiinda mutalabalanga akubikkwa kubusena bumbi bwaanyika. Nociba ciindi nokwakainda myaka minji, Eliya wakacili aanyika, nkaambo wakalemba lugwalo ku Mwami Joramu waku Juda. (2 Makani 21:1, 12-15) Ikutondezya kuti Eliya tanaakatanta kuya kubusena bwakumuuya ibukkala Jehova Leza, Jesu Kristo cimwi ciindi wakazikwaamba kuti: “Nkaambo takukwe muntu uwakatanta kujulu, pele oyo uwakazwa kujulu, nguwenya Mwana a-Muntu,” nkokuti, Jesu lwakwe. (Johane 3:13) Inzila yakuti bantu batalondokede bakaponene kujulu yakajulwa kusaanguna ciindi Jesu Kristo naakafwa akubuka akutanta kuya kujulu.—Johane 14:2, 3; Ba-Hebrayo 9:24; 10:19, 20.