CIBALO 15
Kulemeka Bazyali Besu Bacembeede
1. Nzintu nzi nzyobakatucitila bazyali besu, elyo muunzila nzi njotweelede kulimvwa alimwi akulilemeka kulimbabo?
“SWIILILA uso iwakakuzyala, alimwi utasampauli banyoko na bacembaala,” mbwaakalailila mwaalumi musongo wansiku. (Tusimpi 23:22) ‘Tandikonzyi kucita ceeco!’ mbomunga mwaamba. Muciindi cakusampaula bamamama—naa bamatata—bunji bwandiswe tulabayanda kapati. Tulizi kuti nzinji nzyobakatucitila. Kusaanguna bazyali besu bakatupa buumi. Nokuba kuti Jehova Nguwakatalisya buumi, notutawo nokwatali bazyali besu. Kunyina ncotukonzya kubapa bazyali cipati mbuli buumi. Amuyeeye buyo kulyaaba kwabo, mbobapenga kulanga bana, mali ngobasowa, alimwi amaanu ngobabikkila kugwasya mwana kuti akomene kuzwa kubuvwanda kusikila waba mupati. Aboobo ncamaanu ncolilailila Jwi lya Leza kuti: “Lemya uso abanyoko . . . Ukale kabotu akupona ciindi cilamfu ansi”!—Ba-Efeso 6:2, 3.
IKUZIBA ZIYANDA MOYO
2. Ino bana inga ‘babweedezezya’ buti bazyali nzyobakatambula kulimbabo?
2 Mboobu mwaapostolo Paulo mbwaakabalembela Banakristo: “Bana aabo [naa bazyukulu] basaangune kucita eezyo Leza nzyayanda kumukwasyi wabo. Mukucita boobo babweedezezye bazyali babo nzibakatambula kuli mbabo. Nkaambo eezi nzezibotezya Leza.” (1 Timoti 5:4, Ci.) Bana bapati ‘babweedezya nzyobakacitilwa’ kwiinda mukutondezya kulumba kubazyali alimwi akuli bakaapanyina akaambo kaluyando lwabo alimwi amulimo ngobakabeleka kutegwa bakomene kabotu. Inzila yomwe njobanga bacitondezya eci bana njakubona kuti bapati batambula luyando luyandika alimwi aluumbulizyo—kanjikanji ezi zilayandika kapati. Bayandika kulimvwa kuti balayandwa mbweena mbuli ndiswe. Beelede kulimvwa kuti buumi bwabo bulaa mpindu.
3. Ino bazyali alimwi abamakaapa inga twabalemeka buti?
3 Aboobo tulakonzya kulemeka bazyali besu alimwi abamakaapa besu kwiinda mukubazibya kuti tulabayanda. (1 Ba-Korinto 16:14) Kuti naa bazyali tabakkali andiswe, tweelede kuyeeya kuti kubatumina mulomo kulakonzya kubagwasya kapati. Kubatumina lugwalo lukulwaizya, luwaile, naa kubaswaya inga kwagwasya kubakkomanisya. Mboobu mbwaakalemba Miyo uukkala ku Japan naakali aamyaka iili 82: “Mwanaangu [uukwetwe kumulangizi weendeenda] undaambila kuti: ‘Baama “amweendeende” andiswe.’ Nsondo ansondo ulanditumina kundaambila nkobatozya alimwi anamba yaluwaile. Ndakonzya kujula mapu yangu akwaamba kuti: ‘Aha. Lino bali waawa!’ Lyoonse ndamulumba Jehova kucileleko cakubaa mwana uli boobu.”
KUGWASYA KUZINTU ZYAKUMUBILI ZIYANDIKA
4. Ino cilengwa cabukombi bwama Juda cakakulwaizya buti kuyuma moyo?
4 Sena kulemeka bazyali kulajatikizya akubagwasya kuzintu zyakumubili ziyandika? Ee. Kanjikanji. Ciindi ca Jesu basololi babukombi bwama Juda balikulemeka cilengwa cakuti naa muntu waamba kuti mali aakwe naa lubono “ncipo cakupa Leza,” caamba kuti waangululwa kumukuli wakulubelesya kugwasya bazyali bakwe. (Matayo 15:3-6) Nkooko kuyuma moyo! Muciindi cakukulwaizya bantu kulemeka bazyali babo, aabo basololi babukombi bakali kubakulwaizya kubasampaula kwiinda mukubaima zintu ziyandika. Taakwe notunga twayanda kucita boobo aswebo pe!—Deuteronomo 27:16.
5. Nokuba kuti mfwulumende muzisi zimwi zilagwasya, nkaambo nzi kulemeka bazyali besu cimwi ciindi ncokubikkilizya lugwasyo lwamali?
5 Muzisi zinji, mfwulumende zilagwasya kupa zintu zimwi ziyandika kubantu bacembeede mbuli cakulya, zyakusama, alimwi amaanda. Kunze lyazeezi, ibapati lwabo balakonzya balikuliyobweda lubono ndobatibelesye ciindi nobacembaala. Pele kuti naa zintu ezi zyamana naa zyabulila, bana balalemeka bazyali babo kwiinda mukubagwasya mbuli mbobakonzya. Inga kwategwa kubamba bazyali bacembeede ncitondezyo camuntu uukomba Leza, nkokuti kukomba Jehova Leza, Sikutalisya bubambe bwamukwasyi.
LUYANDO ALIMWI AKULYAABA
6. Ino nintaamu nzi bamwi nzyobabweza kutegwa bakonzye kugwasya bazyali babo?
6 Bana bapati banji babagwasya bazyali babo bakompeme kwiinda mukulyaaba alimwi akubatondezya luyando. Bamwi babalonzya kubatola kuŋanda yabo naa balo mbobalonga kuboola munsi-munsi ambabo. Bamwi bakkalaa bazyali babo. Kanjikanji ezi ntaamu zyagwasya kapati kubazyali abana.
7. Nkaambo nzi ncocitagwasyi kubinda kubweza ntaamu kumakani aajatikizya bazyali bacembeede?
7 Nokuba boobo, ntaamu ezi tazigwasyi cimwi ciindi. Ino nkaambo nzi? Ambweni nkaambo kakuti zyabindilwa. “Muntu uucenjede ulayeeya kabotu kweenda kwakwe,” mbolicenjezya Bbaibbele mubusongo. (Tusimpi 14:15) Mucikozyanyo, atwaambe banyoko bacembeede cabayumina kukkala balikke elyo muyeeya kuti inga cabagwasya kukkala andinywe. Nomuyeeya cabusongo ntaamu njomutibweze, mulakonzya kulanga zintu ezi: Ino nzintu nzi nzyobayanda ncobeni? Sena kuli bubambe bwamfwulumende naa bwabantu ibukonzya kugwasya? Sena balayanda kulonga? Kuti naa balayanda, ino buumi bwabo inga bwajatikizigwa buti? Sena balasiya beenzinyina? Ino inga cabajatikizya buti mumoyo? Sena mwakaabandika makani aaya ambabo? Ino ntaamu eyo ilakujatikizya buti yebo, mukaako, abana bako? Kuti naa banyoko bayanda lugwasyo, nguni uutigwasye? Sena mukuli ulakonzya kwaabanwa? Sena mwaabandika makani aboonse banamukwasyi?
8. Nguni ngomunga mwabuzya kamutana bweza ntaamu yakugwasya bazyali bacembeede?
8 Mbwaanga mukuli wakugwasya ngwabana boonse mumukwasyi, inga cagwasya kubaa muswaangano wabanamukwasyi kutegwa boonse batole lubazu mukusala ntaamu yeelede. Kubandika abaalu mumbungano ya Bunakristo naa beenzinyoko bakainda mupenzi eelyo ndyoonya inga kwamugwasya. “Makanze alasinkinizigwa na kwabula lulayo, pele na kuli basinkuta banji alazuzikizigwa.” Mbolicenjezya Bbaibbele.—Tusimpi 15:22.
AMUBE BANTU BASILWEETELELO ALIMWI IBATEELELA
9, 10. (a) Nokuba kuti bacembaala, tweelede kubalanga buti bapati? (b) Noziba buti ntaamu mwana mupati nzyanga watola kugwasya bazyali bakwe, ncinzi lyoonse ncayelede kubapa?
9 Kulemeka bazyali bacembeede kuyandika lweetelelo alimwi akuteelela. Bucembele mbobuyabuleta mapenzi, bapati cilatalika kubayumina kweenda, kulya, akuyeeya. Inga bayandika kugwasya. Kanjikanji bana balalibilika akusoleka kusololela. Pele bacembeede mbantu bapati ibajisi maanu alimwi aluzibo lwabuumi, ibalikulibamba kwamyaka minji alimwi ibali kulisalila zyakucita. Ibulemu bwabo bulakonzya kabwiimvwilidi aakubonwa kuti mbazyali alimwi mbantu bapati. Bazyali ibayeeya kuti buumi bwabo bweelede kweendelezegwa abana babo balakonzya kutyompwa naa kunyema. Bamwi tabayandi alimwi balakaka nzila iliyoonse njobabona kuti inga yabanyanzya lwaanguluko.
10 Kunyina nzila zyuubauba izinga zyagwasya pe, pele mulakonzya mwagwasya kwiinda mukubalekela bazyali bacembeede kuti balibonene alimwi balisalile zyakucita kusikila mpobakonzya. Ncamaanu kutabasalila cintu ncomuyeeya kuti cilabagwasya kamutanabandika ambabo. Bakasweekelwa zintu zinji. Amubalekele kubaa zintu nzyobacijisi. Muyoojana kuti naa mwabalekela kulyeendelezya, mulatalika kumvwana. Mulakkomana nyoonse ambabo. Nokuba kuti inga kwayandika kubasinikizya kucita zimwi zintu zikonzya kubagwasya, ikulemeka bazyali kuyanda kuti mubape bulemu bubeelede. Ijwi lya Leza lilalailila kuti: “Buka kunembo lyabasimvwi akulemeka bapati.”—Levitiko 19:32.
IKUBAA CIIMO CILUZI
11-13. Nokuba kuti mwana mupati taakalelwa kabotu abazyali bakwe kumatalikilo, inga walizunda buti penzi lyakubalanga mumyaka yabo yabucembele?
11 Cimwi ciindi bana bapati bajana buyumuyumu kulemeka bazyali babo bacembeede akaambo kambobakabalela kumatalikilo. Ambweni bauso bakali bayumu moyo alimwi tiibakajisi luyando, banyoko abalo bakali basikudyaaminina, ibakali. Mulakonzya mucityompedwe, mucinyemede, naa mucicisidwe moyo nkaambo tiibakaba bazyali mbomwakali kuyanda. Sena mulakonzya kuluba?a
12 Basse, iwakakomenena ku Finland uluula kuti: “Bataata bakali basilumamba ibakali kwiitwa kuti bama SS mu Germany ciindi ca Nazi. Bakali kunyema-nyema buyo, alimwi bakali kuyoosya kuti banyema. Bakali kuuma bamaama ziindi zinji nkelangilila. Cimwi ciindi nondakabanyemya, bakavwuulusya lutambo lwamucikungu akunduuma kumeso acibulo cakumbele. Cakanduuma kapati cakuti ndakawida aabulo.”
13 Nokuba boobo bakalijisi ciimo cimbi. Basse ulayungizya kwaamba kuti: “Pele bakali bayumu kumilimo alimwi bakali kusola anguzu zyabo zyoonse kusanina mukwasyi wabo. Teebakandilela muluyando, pele ndakalizi kuti icakacita kuti babe boobo mmapenzi ngobakakomena angawo. Bakali tandidwe aaŋanda kuli banyina nobakacili baniini. Bakakomena kabali balwani alimwi bakainjila nkondo kabacili baniini. Ndakali kukonzya kuteelela elyo tiindakabapa mulandu. Nondakakomena, ndakali kuyanda kubagwasya mbuli mbwekonzya kusikila baakufwa. Cakandiyumina, pele ndakasola mbuli mbwekonzya. Ndakasola kuba mwana musankwa mubotu mane kusikila kumamanino, alimwi ndiyeeya kuti bakali kundilanga mbweena obo.”
14. Ino ndugwalo nzi lugwasya mubukkale boonse, kubikkilizya aboobo bujatikizya kulanga bazyali bacembeede?
14 Ibbaibbele lilapa lulayo olu mubukkale bwamukwasyi mbuli mbolicita mubukkale bumbi: “Amulisamike moyo waluzyalo, buuya, lulifwiinsyo, lubombo, abusicamba. Amukazikilane myoyo yanu akulekelelana, na umwi ulijisi kaambo kumweenzinyina. Mbuli Mwami mbwaakamulekelela milandu yanu, anywebo amucite mbubonya obo.”—Ba-Kolose 3:12, 13.
IBABAMBA ABALO BEELEDE KUBAMBWA
15. Nkaambo nzi kulanga bazyali ncokutyompya cimwi ciindi?
15 Kubamba muzyali uukompeme mmulimo muyumu, uujatikizya zyakucita zinji, alimwi mmukuli uutalikomeneni uutolela ciindi. Pesi icintu cikatazya kapati mmuntu mbwalimvwa mumoyo. Cilacisa kweebela bazyali bako kabaciswa-ciswa, kabataciyeeyi kabotu alimwi kabatacikonzyi akulyeendelezya. Sandy iwaku Puerto Rico, uluula kuti: “Bamaama mbobakajisi mukwasyi. Cakali kucisa kubabona kabapenga. Bakasaanguna kusunkuta; kumane batalika kweenzya musako, kumane batalika kuyanda cintu cakuyaamina, mpoona batalika kukkubilwa aacuuno. Kuzwa waawo cakali kuyabwiindila kusikila mane bafwa. Bakaba abulwazi bwakkansa yamucifwuwa, elyo bakali kuyandika kulindilila lyoonse—sikati amasiku. Twakali kubasanzya, kubasanina alimwi akubabalila. Twakapenga, ikapati mumoyo. Nondakabona kuti bamaama balafwa, ndakalila nkaambo ndakali kubayanda kapati.”
16, 17. Ndulayo nzi lunga lwagwasya sikubamba kulanga zintu munzila yeelede?
16 Kuti naa mwalijana mupenzi eeli, ino inga mwalilwana buti? Kuswiilila Jehova kwiinda mukubala Bbaibbele alimwi akwaambaula anguwe mukupaila inga kwamugwasya kapati. (Ba-Filipi 4:6, 7) Munzila iigwasya, amubone kuti mwalya zyakulya zyoonse ziyanda mubili, alimwi moona ŋonzi zizulide. Mwacita boobo mulaba muciimo cibotu camoyo amubili cakulanga muntu ngomuyanda. Ambweni mulakonzya mwajana ciindi cakulyookezya kumilimo yabuzuba abuzuba. Nokuba kuti mwaalilwa kujana ciindi cakulyookezya, inga camugwasya kujana ciindi cakuumwa muwo. Kutegwa mujane ciindi cakulyookezya kukulanga mulwazi, mulakonzya mwalomba umbi muntu kuti ajane kukkalaa muzyali uuciswa.
17 Tacili ceenzu kubapati balanga balwazi kuyanda kucita zintu nzyobatakonzyi. Nokuba boobo mutalimvwi bubi akaambo kakwaalilwa kucita zintu zimwi. Kweelana azintu mbozibede, mulakonzya muyandwa wanu mwamubikka mumaanza ambunga iilela bantu bali boobo. Kuti kamuli ndinywe mujisi mukuli wakulanga mulwazi, mutalipi mukuli ngomutakonzyi kunyamuna. Kunze lyakulanga bazyali banu, mweelede alimwi kulanga bana banu, mukaintu wanu alimwi akulilanga lwanu.
NGUZU ZIINDILIDE
18, 19. Ino ncisyomezyo nzi cakugwasya ncaakapa Jehova, alimwi ncinzi cakacitika kuli umwi citondezya kuti ulazuzikizya cisyomezyo cakwe?
18 Kwiinda mu Jwi lyakwe Bbaibbele, Jehova muluyando lwakwe ulatupa malailile aanga amugwasya muntu kapati kubamba bazyali bacembeede, pele oolu taluli lugwasyo lulikke ndwapa pe. “Jehova uli kufwaafwi kuliboonse bamwiita,” mbwaakalemba sintembauzyo kwiinda mumuuya. “Ulaswiilila cililo cabo akubafutula.” Jehova uyakubafwutula naa kubabamba bantu bakwe basyomeka kwiinda nomuba mumapenzi aakatazya.—Intembauzyo 145:18, 19.
19 Myrna waku Philippines, wakacibona eci naakali kulanga banyina, ibakalebuka. “Taakwe cintu cityompya mbuli kubona muntu ngoyanda kapenga, katakonzyi kukwaambila kuti aacisa mpaawa,” mbwaakalemba Myrna. “Cakali mbuli kuti ndibabwene bayabunyikila aniini-niini, elyo ndabula acakucita. Ziindi zinji ndakali kufwugama akwaambila Jehova mbondakakatede. Ndakalila mbuli Davida wakakombelezya Jehova kuti abikke misozi yakwe munsazi akumuyeeya. [Intembauzyo 56:8] Aboobo Jehova wakandipa nguzu nzyondakali kuyanda mbweena mbuli mbwaakasyomezya. ‘Jehova wakandigwasya.’”—Intembauzyo 18:18.
20. Ino nzisyomezyo nzi zya Bbaibbele izigwasya basikulwazya kuti batatyompwi, nokuba kuti ooyo ngobalwazya wafwa?
20 Kulaambwa kuti kubamba bazyali bacembeede “nkaano katajisi mamanino mabotu.” Nokuba kuti mwasola buti kubagwasya, bacembeede inga bafwa, mbuli mbobakafwa banyina Myrna. Pele aabo basyoma muli Jehova balizi kuti lufwu taali ngamamanino pe. Mwaapostolo Paulo wakati: “Ndijisi lusyomo kuli-Leza . . . kuti kulaba kubuka kwabafu, akwabaluleme akwabataluleme.” (Incito 24:15) Aabo bakafwidwa bazyali bacembeede balaumbulizigwa abulangizi bwabubuke alimwi acisyomezyo canyika mbotu mpya iiyakuletwaa Leza, oomo “[muta]kooyooba lufu.”—Ciyubunuzyo 21:4.
21. Ino nimpindu nzi zizwa mukulemeka bazyali bacembeede?
21 Ibabelesi ba Leza balabalemeka kapati bazyali babo nokuba kuti balicembeede. (Tusimpi 23:22-24) Balabapa bulemu. Kwiinda mukucita boobo, balacibona cakaamba kasimpi kwiinda mumuuya kuti: “Uso abanyoko basekelele; Iwakakuzyala akondwe.” (Tusimpi 23:25) Kunze lyaboobo, aabo balemeka bazyali babo bacembeede balamukkomanisya Jehova Leza akumulemeka.
a Aawa tatuli mukukanana bazyali basilunya, ibapenzya munzila iinda amumulawo pe.