Ibbuku Lyabusongo Ilijisi Mulumbe Wasunu
SYAANENENE wansiku Jobu walo iwakali umwi wabaabo bavwubide kapati kuciindi eco cimwi ciindi wakati: “Busongo buli amuulo uuinda awamabwe aasalala pyu.” (Jobu 1:3; 28:18; 42:12) Masimpe, busongo bulaampindu kapati kwiinda zintu zyakumubili caboola kukugwasya muntu kuzwidilila mubuumi. Mwami Solomoni sibusongo wakati: “Busongo bulatabilila mbubonya mbuli mali mbwaatabilila, aluzibo lulagwasya nkaambo busongo bulavuna buumi bwabaabo babujisi.”—Mukambausi 7:12.
Pele ino busongo buli boobu inga bwajanwa kuli sunu? Ibantu basola kujana lulayo kujatikizya mapenzi aabo aabajisi kubantu basikupa lulayo, basyaabusongo bwakuziba zili mumizeezo yamuntu, mane kubikkilizya abasikuluka akugela masusu abeenzya matakisii. Alimwi bahaazibwene banji balilibambilide kupa lulayo aamitwe yamakani ili yoonse—kufwumbwa kuti babbadelwa mali aayelede. Pele kanjikanji imajwi aali boobo aa “busongo” aile kutyompya bantu banji, nokuba kubanjizya mumapenzi mapati. Aboobo, ino mbuti mbotunga twajana busongo bwini-bwini?
Jesu Kristo haazibwene mubukkale bwabantu, cimwi ciindi wakati: “Maanu alulamikwa kumilimo yao.” (Matayo 11:19) Atulange-lange mapenzi aadumide mumaumi aabantu alimwi akujana majwi aabusongo aabagwasya cini-cini bantu alimwi ngobabona kuti akabagwasya kapati ikwiinda ‘inkomo iizwide mabwe aasalala pyu.’ Anywebo ambweni inga mwakonzya kujana “busongo” akugwasigwa kuli mbubo.
Sena Mulityompedwe?
International Herald Tribune yaku London yakati: “Ikuti naa mwaanda wamyaka wa 20 wakaleta Ciindi Cakulibilika, imamanino aawo aleta Ciindi Cakutyompokelwa kupati.” Iyungizya kuti, “ikwiiya kwakusaanguna kwazisi zinji kujatikizya kutyompokelwa kupati kutondezya kuti ipenzi eli lili mukukomena nyika yoonse mbwiizulwa. Muzisi zyaandeene mbuli Taiwan, Lebanon alimwi a New Zealand muntu amuntu uuzyalwa uli mukubaa ntenda yabulwazi obu.” Aabo ibakazyalwa mwaka wa 1955 kawiindide baambwa kuti balalangilwa kutyompokelwa ziindi zyotatwe kwiinda bamakaapanyina.
Obu mbocakabede kuli Tomoe, wakaciswa kutyompokelwa kupati alimwi wakali kunga lyoonse tabukilwa bulo. Mbwaanga tanaakali kukonzya kulanganya mwanaakwe musankwa uulaamyaka yakuzyalwa iili yobile, wakalongela kuŋanda yabazyali bakwe. Simukobonyina iwakajisi mwana musimbi muselanyina amwanaa Tomoe ndilyonya wakamumvwanisya. Tomoe naakaambila simukobonyina kuti wakali kulimvwa kuti unyina mpindu, simukobonyina wakamutondezya lugwalo kuzwa mubbuku. Lugwalo olo lwakati: “Liso talikonzyi kwaambila ijanza kuti, Nsikuyandi. Awalo mutwe t[uu]konzyi kwaambila maulu kuti, Nsimuyandi. Pele ncobeni ezyo zizo zyamubili nzituyeeya kuti zilikompeme, azyalo zilayandika.”a Tomoe wakaiba-iba misozi mane yambulumuka naakazyiba kuti muntu woonse ulaamulimo munyika alimwi ulayandika.
Simukobonyina wakamukulwaizya kuti inga cabota naa walanga-langa bbuku lyakajisi majwi aayo. Tomoe wakagunyagunya mutwe kutondezya kuzumina, nokuba kuti kuciindi eco kwiina cintu ncaakali kukonzya kucita, nokuba kusyomezya buyo. Simukobonyina wakamugwasya kuula zintu zimwi alimwi wakali kumugwasya Tomoe kujika zyakulya abuzuba. Nokwakainda mweezi omwe, Tomoe wakatalika kubuka kuseeni-seeni lyoonse kucapa zyakusama, kusalazya aŋanda, kuula-ula ziyandika alimwi akubamba cakulya camasikati, mbubwena buyo mukaintu uukwetwe uuli woonse mbwacita. Wakalwana mapenzi manji, pele wakati, “Ndakasyomede kuti, ikuti ndatobela majwi aabusongo ngeekajana, ndakali kunookonzya kubeleka.”
Kwiinda mukutobela busongo mbwaakajana, Tomoe wakabulwana buumba mbwaakajisi mazuba aakutyompokelwa kwakwe. Ono Tomoe ulabeleka ciindi coonse kugwasya bamwi kutobela majwi ngoona aakamugwasya kulwana mapenzi aakwe. Imajwi aabusongo ayo ali mubbuku lyansiku ilijisi mulumbe wabantu boonse sunu.
Sena Mujisi Mapenzi Muŋanda?
Munyika yoonse mbwiizulwa kulekana kwaindila. Imapenzi aamuŋanda alimukuvwula nomuba muzisi zya Kujwe, kwalo cimwi ciindi bantu nkobakali kulombozya lukamantano mumikwasyi yabo. Ino nkuukuli nkotunga twajana lulayo lwabusongo ilugwasya kujatikizya lukwatano?
Amulange cakacitikila Shugo a Mihoko, ibanabukwetene bakajisi mapenzi aatamani mulukwatano. Bakali kunga nkubwentelana nokaceya kantu kacitwa. Shugo wakali kufwambaana kunyema, alimwi Mihoko wakali kunga nkusola kulikwabilila kufwumbwa ciindi ncaajanwa kuti walubizya. Cimwi ciindi Mihoko mane wakayeeya kuti, ‘Tatukonzyi kumvwana acintu cili coonse.’
Bumwi buzuba mukaintu umwi wakaswaya Mihoko akumubalila majwi aajanwa mubbuku aakuti: “Nkaambo kaako zintu zyoonse zili buti nzimuyanda kuti bantu bamucitile, anywebo amubacitile nzizyonya.”b Nokuba kuti kwiina naakali kuyanda kuba sicikombelo, Mihoko wakazumina kwiiya kuzwa mubbuku lyakajisi majwi aayo. Ncaakali kuyandisisya nkusumpula buumi bwamumukwasyi wakwe. Aboobo naakatambwa kuyoojanika kumuswaangano ibbuku lyakuti Kupangitsa Moyo Wanu Wabanja Kukhala Wacimwemvwe nkolyakali kubandikwa, Mihoko—antoomwe amulumi wakwe bakazumina cakutasaya.c
Kumuswaangano, Shugo wakabona kuti aabo ibakajanika bakali kutobela nzyobakali kwiiya alimwi bakalibonya kuti bakali kkomene cini-cini. Wakayeeya kuti alange-lange bbuku mukaintu wakwe ndyaakali kwiiya. Ikaambo komwe kakamunjila ndilyonya nkakuti: “Uumuka kukalala ulicenjede loko, pele oyo uufwamba kunyema ulasumpula bufubafuba.”d Nokuba kuti cakatola ciindi kuti atobele njiisyo eyi mubuumi bwakwe, ikucinca kwakacitika bucebuce mulinguwe kwakalibonya kubantu mbocakali kukkala limwi, kubikkilizyaa mukaintu wakwe.
Naakabona kucinca mumulumaakwe, Mihoko awalo wakatalika kutobela ncaakali kwiiya. Injiisyo iyakagwasya kapati njakuti: “Mutabeteki, kuti mutabetekwi anywebo, nkaambo kakuti lubeta ndumubetesya bamwi anywebo mulabetesegwa ndulonya olo.”e Aboobo Mihoko amulumaakwe bakasala kuti kabakanana zintu zibotu nzyobacita alimwi ambobanga bayaambele muciindi cakupana milandu. Ncinzi cakacitika? Mihoko waamba kuti: “Cindipa kuti kandikkomene kapati. Tulacicita eci lyoonse twanoolya cilalilo mangolezya. Naba mwaneesu musankwa uulaamyaka yakuzyalwa iili yotatwe awalo ulatola lubazu mumubandi. Caba cintu cikatalusya kapati kulindiswe!”
Imukwasyi oyu nowakatobela lulayo lugwasya ndobakapegwa, bakakonzya kulwana mapenzi aakali kucitya lukwatano lwabo kuyanda kumanina limwi. Sena eci tacili cintu ciyandika kapati kuli mbabo kwiinda nkomo yamabwe aasalala pyu?
Sena Muyanda Kuzwidilila Mubuumi Bwanu?
Kubantu banji sunu, ikuvwuba nembaakani mubuumi. Pele, simakwebo umwi muvwubi ku United States walo iwapa madola aainda kutuulunzuma tuli 600 kuti agwasye bantu bayandika lugwasyo cimwi ciindi wakati: “Bantu banji basola kujana mali manji, pele kwiina muntu uunga wabbalikizyanya kusama mabbusu.” Mbasyoonto ibakasyoma kaambo aka alimwi ibaleka kuyandaula buvwubi balaindilila kuceya.
Hitoshi wakali mucete kuzwa kubwana, aboobo wakali kuyandisisya kapati kuvwuba. Naakabona mbuli basikukweletesya mbobasonsya bantu, wakayeeya kuti: “Imuntu uubweza mali manji nguukupuka.” Hitoshi wakaasyoma kapati mali cakuti mane wakasyoma kuti naba muntu ulakonzya kuulwa amali. Ikutegwa avwube, wakalitakata kumakwebo aakwe aakubikka mipaipi alimwi wakabeleka mwaka woonse kakunyina kulyookezya nobuba buzuba bomwe buyo. Mbwaakali kuyabusoleka, tiilyakalampa Hitoshi wakazyiba kuti, walo uubelekela ikkampani mpati, kwiina nanga weelana amakkampani mapati aakamunjizya mulimo. Lyoonse wakali kutyompwa akulibilika kusweekelwa mali akwe oonse.
Mpoonya bumwi buzuba mwaalumi umwi wakaswaya Hitoshi aŋanda akumubuzya naa wakalizyi kuti Jesu Kristo wakafwida nguwe. Mbwaanga Hitoshi wakali kulimvwa kuti kwiina muntu uunga wafwida muntunyina mbuli nguwe, wakayandisisya kuzyiba elyo wakazumina kubaa mibandi iimbi. Imvwiki yakatobela wakajanika kuciiyo cimwi elyo wakagambwa kumvwa lulayo ‘lwakululamika liso.’ Mwaambi wakapandulula kuti ‘liso lilulamikidwe’ ndiso ligaminide aazintu zyakumbele, aazintu zyakumuuya; kulubazu lumwi liso ‘libyaabi,’ naa “litavu,” ligaminide buyo aazintu zyakumubili zyampoonya-mpoonya alimwi lilanga buyo zintu zyalino. Lwakamunjila kapati lulayo lwakuti, “Lubono lwako nkulubede, nkukonya oko nkuubede moyo wako.”f Nkocili cintu cimbi ciyandika kapati kwiinda kuvwuba! Tanaakaningaamvwide makani aali boobo.
Akaambo kakuti wakaakkomanina makani aya, wakatalika kutobela nzyaakali kwiiya. Muciindi cakusowa ciindi ikujana mali, wakatalika kubikka zintu zyakumuuya lutaanzi mubuumi bwakwe. Alimwi wakajana ciindi cakulanganya mukwasyi wakwe munzila yakumuuya. Eci cakacitya kuti katola ciindi cisyoonto kumilimo, pele imakwebo aakwe akacili kweenda kabotu. Nkaambo nzi?
Ibube bwakwe bwabusinkazi bwakacinca wakaba muntu sibuuya alimwi siluumuno mbwaakali kutobela lulayo ndwaakapegwa. Ikapati wakalukkomanina lulayo lwakuti: ‘Muleelede kuzileka zyoonse. Amuleke bukali, lunyemo, inkoyeko, kusanka, azisapi zizwa mukanwa. Mutaambilani cakubeja, pe, amusamunune buntu bukulukulu amilimo yambubo, amusame buntu bupya bulengulwidwe caluzibo mbuli cikozyanyo cayooyo iwakabulenga.’g Ikutobela malailile aaya kwiina nokwakamuvwubya pe, pele “buntu [bwakwe] bupya” bwakabanjila kapati basimilimo bakwe elyo bakatalika kumusyoma kapati. Inzya imajwi aabusongo ngaakajana akamugwasya kuzwidilila mubuumi bwakwe. Kulinguwe, akali aampindu kapati kwiinda inkomo yamabwe aasalala pyu naa mali.
Sena Muyooyaangununa Inkomo?
Sena inga mwaizyiba inkomo iizwide busongo yalo iyajanwa kuti ilaampindu kapati kubantu ibaambwa muzikozyanyo atalaawa? Mbusongo bujanwa mu Bbaibbele, ibbuku limwaidwe kapati kwiinda mabbuku aambi woonse alimwi ilitakatazyi kujana anyika. Ambweni mulilijisi kale naa mulaazi afwaafwi mpomunga mwalijana. Nokuba boobo, mbubwenya mbuli kubaa nkomo iizwide mabwe aadula pele iyatabelesyegwa mboitakonzyi kumugwasya mukamwini, akwalo ikwiile kubaa Bbaibbele buyo inga tiikwagwasya pe. Mumaambilambali inga twati, amuyaangunune inkomo akulutobela lulayo lwabusongo lwa Bbaibbele alimwi amalailile aayandika aciindi ceelede mubone mboinga yamugwasya kuzwidilila mumapenzi aamubuumi.
Ikuti mwapegwa inkomo yamabwe aadula, sena inga tamukoolumba akusola kuzyiba yooyo iwakamugwasya kutegwa mumulumbe? Ikujatikizya Bbaibbele, sena mulimuzi Iwakalipa?
Ibbaibbele lilakwaamba ikwakazwa busongo buli mulindilyo noliti: “Magwalo aya oonse akazwa kuli-Leza, [alimwi] alikondede.” (2 Timoteo 3:16) Alimwi litwaambila kuti “ijwi lya-Leza lili abuumi, lili anguzu.” (Ba-Hebrayo 4:12) Nkakaambo kaako imajwi aabusongo aajanika mu Bbaibbele alagwasya aciindi ceelede alimwi alabeleka kulindiswe sunu. Bakamboni ba Jehova inga bakkomana kumugwasya kuti mwiiye kujatikizya yooyo Sikupa sibuuya, Jehova Leza ikutegwa mube aabulangizi bwakuba umwi wabaabo ibayoobaa caabilo ‘munkomo iizwide busongo’ iijanwa mu Bbaibbele—ibbuku lyabusongo lijisi mulumbe wabantu sunu.
Bupanduluzi buyungizidwe
a Kuzubulula kuzwa ku 1 Ba-Korinto 12:21, 22.
c Ilyakamwaigwa aba Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
f Matayo 6:21-23; kagwalo kakunsi mu NW.
[Kabbokesi/Cifwanikiso icili apeeji 4]
Majwi Aabusongo Kujatikizya Kubaa Mizeezo Iiluzi
“O Jehova, nowakabika moyo wako kuzibi zyesu, ngwani wakali kunoopona, O Mwami? Pele kulinduwe kuli lulekelelo, kuti uyoowegwe.”—Intembauzyo 130:3, 4.
“Moyo uukondwa ulaangununa busyu, pele mubuusu bwamoyo muntu ulafwidwa muuya.”—Tusimpi 15:13.
“Utaindilili kukululama, alimwi utaindilili kusongwaala. Sa ncibotu kulikataazya?”—Mukambausi 7:16.
“Kupa kuli coolwe kwiinda kupegwa.”—Incito 20:35.
“Nimwaba abukali, mutabisyi. Mutabbizyi izuba [a]bukali bwanu.”—Ba-Efeso 4:26.
[Kabbokesi/Cifwanikiso icili apeeji 5]
Imajwi Aabusongo Kujatikizya Buumi Bwamukwasyi Bwalukkomano
“Makanze alasinkinizigwa na kwabula lulayo, pele naa kuli basinkuta banji alazuzikizigwa.”—Tusimpi 15:22.
“Moyo uucenjede ulalijanina luzibo, akutwi kwamusongo kulayandaula luzibo.”—Tusimpi 18:15.
“Mbuli micelo yangolida mucisuwo cansiliva, mbwaabede majwi aambwa kuciindi ceelede.”—Tusimpi 25:11.
“Amukazikilane myoyo yanu akulekelelana, na umwi ulijisi kaambo kumweenzinyina. Mbuli Mwami [Jehova] mbwakamulekelela milandu yanu, anywebo amucite mbubonya obo. Nkabela kwiinda zyoonse amube aluyandano, . . . [nkaambo] luyandano ncecaanzyo cabuumi bulondokede.”—Ba-Kolose 3:13, 14.
“Muleezi kale makani aya, nobakwesu bayandwa. . . . Muntu woonse abe amutwe muuba, amuke kwaamba, amuke kunyema.”—Jakobo 1:19.
[Kabbokesi/Cifwanikiso icili apeeji 6]
Imajwi Aabusongo Kujatikizya Kuzwidilila Mubuumi
“Zipimyo zibeja zilasesemya Jehova, pele ceelesyo ciluleme cilamubotezya.”—Tusimpi 11:1.
“Kulisumpula kulazulwida lunyonyooko, akamikami kali kunembo lyakuwa.”—Tusimpi 16:18.
“Mbuli munzi uumwayidwe uubula bulambo, mbwabede muntu uuteendelezyi moyo wakwe.”—Tusimpi 25:28.
“Utafwambi kukalala ciindi cakubijilwa, nkaambo mumyoyo yabafubafuba mobukede bukali.”—Mukambausi 7:9.
“Aba zilyo zyako atala lyamaanzi, nkaambo uyoozijana kwamana mazuba manji.”—Mukambausi 11:1.
“Mutazwi ijwi ibi niliba lyomwe kumilomo yanu, pele amwaambe kuziindi zyoonse majwi aaelede aakonzya kuyaka, kuti boonse baswiilila bagwasigwe.”—Ba-Efeso 4:29.
[Cifwanikiso icili apeeji 7]
Ikwiiya Bbaibbele nintaamu yakusaanguna yakuba sikugwasigwa ‘kunkomo iizwide busongo’