Amubulemeke Buumi

1. Ino nguni wakatupa buumi?

JEHOVA ngu “Leza muumi.” (Jeremiya 10:10) Ngo Mulengi wesu, alimwi ngowakatupa buumi. Bbaibbele lyaamba kuti: “Nduwe wakalenga zintu zyoonse, alimwi akaambo kakuyanda kwako zyakabako alimwi zyakalengwa.” (Ciyubunuzyo 4:11) Inzya, Jehova ngookayanda kuti tube abuumi. Buumi ncipego cibotu kapati kuzwa kuli Leza.—Amubale Intembauzyo 36:9.

2. Mbuti mbotukonzya kuzwidilila mubuumi bwesu?

² Jehova ulatupa zintu nzyotuyandika mbuli zyakulya ameenda, kutegwa tuzumanane kupona. (Milimo 17:28) Kuyungizya waawo, uyanda kuti katukkomana mubuumi. (Milimo 14:15-17) Kutegwa tuzwidilile mubuumi, tweelede kuccilila milawo ya Leza.—Isaya 48:17, 18.

MBWABUBONA LEZA BUUMI

3. Ino Jehova wakacita nzi ciindi Kaini naakajaya Abelo?

³ Bbaibbele lituyiisya kuti buumi bwesu alimwi abwabantu bambi bulayandika kapati kuli Jehova. Mucikozyanyo, ciindi Kaini, nkokuti imwana waba Adamu a Eva, naakanyemede kapati akaambo kamusyoonto wakwe Abelo, Jehova wakamucenjezya kuti wakeelede kuujata moyo. Pele Kaini tanaakaswiilila pe, wakanyema kapati cakuti “wakamuumputa Abelo munyina akumujaya.” (Matalikilo 4:3-8) Jehova wakamusubula Kaini akaambo kakujaya Abelo. (Matalikilo 4:9-11) Aboobo bukali alimwi alusulo nzibi nkaambo zilakonzya kutupa kuba bajayi naa babi moyo. Muntu uuli boobu takonzyi kuba abuumi butamani pe. (Amubale 1 Johane 3:15.) Kutegwa tumukkomanisye Jehova, tweelede kubayanda bantu boonse.—1 Johane 3:11, 12.

4. Ino mulawo umwi wamilawo Leza njaakapa bana Israyeli utuyiisya nzi kujatikizya buumi mbotupedwe?

⁴ Nokwakainda zyuulu-zyuulu zyamyaka, Jehova wakatondezya kuti buumi bulayandika kapati kulinguwe ciindi naakapa Musa Milawo Iili Kkumi. Mulawo umwi akati kamilawo eeyi waamba kuti: “Utajayi.” (Deuteronomo 5:17) Ikuti muntu umwi wajaya mweenzinyina acaali, awalo wakeelede kujaigwa.

5. Ino Leza ukubona buti kugusya da?

⁵ Ino Leza ukubona buti kugusya da? Nobuba buumi bwamwana uutanazyalwa bulayandika kapati kuli Jehova. Mu Mulawo wa Jehova ngwaakapa bana Israyeli, Jehova wakaamba kuti ikuti muntu umwi wacisa mukaintu uumitide eelyo da lyazwa, muntu ooyo wakeelede kujaigwa. (Amubale Kulonga 21:22, 23; Intembauzyo 127:3.) Makani aaya atuyiisya kuti kugusya da ncibi.—Amubone Bupanduluzi Buyungizyidwe 28.

6, 7. Ino mbuti mbotukonzya kumutondezya Jehova kuti buumi tububona kuti bulayandika kapati?

⁶ Ino mbuti mbotukonzya kumutondezya Jehova kuti buumi bwesu alimwi abwabantu bambi tububona kuti bulayandika kapati? Nkwiinda mukutacita cintu cili coonse icikonzya kubikka buumi bwesu naa bwabantu bambi muntenda. Aboobo tatunoofwebi naa kufwinkila tombwe, kunyeela nseke zyalubanje, naa kubelesya misamu iikola, nkaambo zintu eezyi zilatunyonyoona alimwi zilakonzya kutujaya.

⁷ Leza wakatupa buumi amubili ngotujisi, alimwi zintu eezyi tweelede kuzibelesya mbuli mbwayanda kuti tuzibelesye. Aboobo tweelede kwiibamba kabotu mibili yesu. Ikuti katutaciti oobo, tulakonzya kusofwaala mumeso aa Leza. (Baroma 6:19; 12:1; 2 Bakorinto 7:1) Ikuti buumi katutabuboni kuti bulayandika kapati, tatukonzyi kumukomba Jehova, ooyo iwakatupa buumi. Nokuba kuti cilakonzya kutuyumina kapati kuleka zilengwa zibi, Jehova ulakonzya kutugwasya ikuti twasoleka canguzu kucita oobo akaambo kakubona buumi kuti bulayandika kapati.

8. Ncinzi ncotweelede kucita kutegwa tutabubikki muntenda buumi bwesu naa bwabantu bambi?

⁸ Twaiya kuti buumi ncipego ciyandika kapati. Jehova ulatusyoma kuti tunoosoleka canguzu kucita kufwumbwa ncotukonzya kucita kutegwa tutabikki buumi bwesu naa bwabeenzuma muntenda. Tulacita oobu kwiinda mukuweenzya kabotu moota, honda, naa ncinga. Tatutoli lubazu muzisobano ziletela ntenda naa zijatikizya kulwana. (Intembauzyo 11:5) Kunze lyaboobo, tulasoleka canguzu kubona kuti ŋanda yesu ibambidwe kabotu kutegwa italeti ntenda. Jehova wakalailila bana Israyeli kuti: “Ikuti naa wayaka ŋanda mpya, ciluli weelede kuciyakila citabililo [naa, bwaanda bufwaafwi] kutegwa ŋanda yako itabi amulandu wabulowa nkaambo muntu ulakonzya kuloka kuzwa alinjiyo.”—Deuteronomo 22:8.

9. Ino banyama tweelede kubalanganya buti?

⁹ Abwalo mbotubalanganya banyama makani mapati kuli Jehova. Ulituzumizyide kujaya banyama kuti tujane cakulya alimwi azisani, alimwi ulizumizyide kujaya munyama ikuti naa munyama ooyo ubikka buumi bwesu muntenda. (Matalikilo 3:21; 9:3; Kulonga 21:28) Pele tatweelede kuba alunya kubanyama naa kwiile kubajaya cijaye-jaye akaambo buyo kakuyanda kulikondelezya.—Tusimpi 12:10.

AMUBUBONE KUTI BULISETEKENE BUUMI

10. Ino tuzyi buti kuti bulowa bwiiminina buumi?

¹⁰ Bulowa bulisetekene kuli Jehova akaambo kakuti bulowa bwiiminina buumi. Ciindi Kaini naakajaya Abelo, Jehova wakaambila Kaini kuti: “Bulowa bwamunyoko bulandililila kuzwa munyika.” (Matalikilo 4:10) Bulowa bwa Abelo bwakali kwiiminina buumi, aboobo Jehova wakamusubula Kaini akaambo kakujaya Abelo. Nolyakainda Zambangulwe lyakumazuba aa Nowa, Jehova alimwi wakatondezya kuti bulowa bwiiminina buumi. Jehova wakapa Nowa amukwasyi wakwe lwaanguluko lwakulya nyama. Wakaamba kuti: “Banyama baumi boonse bayoomubeda zilyo. Ndamupa zyoonse, mbubonya mbondakamupa zisyumani.” Nokuba boobo, kuli cintu comwe Jehova ncaakabalailila kutalya, wakati: “Pele tamweelede kulya nyama antoomwe abuumi bwayo, nkokuti bulowa bwayo.”—Matalikilo 1:29; 9:3, 4.

11. Ino Leza wakabapa mulawo nzi bana Israyeli kujatikizya bulowa?

¹¹ Nokwakainda myaka iitandila ku 800 kuzwa ciindi Jehova naakaambila Nowa kuti teelede kulya bulowa, wakalailila bantu bakwe alimwi kuti: “Ikuti naa muna Israyeli umwi naa mweenzu uukkala akati kanu wavwima akujaya munyama wamusyokwe naa muyuni uuligwa, weelede kutila bulowa ansi akubuvwumba abulongo.” Mpoonya wakaamba kuti: “Tamweelede kulya bulowa.” (Levitiko 17:13, 14) Jehova wakacili kuyanda kuti bantu bakwe kababona bulowa kuti bulisetekene. Bakali kukonzya kulya nyama pele ikutali bulowa. Ciindi nobakali kujaya munyama kuti bajane cakulya, bakeelede kutila bulowa bwamunyama ooyo ansi.

12. Ino Banakristo babubona buti bulowa?

¹² Nokwakainda myaka iili mboibede kuzwa ciindi naakafwa Jesu, baapostolo alimwi abaalu bambungano ya Banakristo mu Jerusalemu bakaswaangana kuti bakosole makani amwi aajatikizya zibeela zya Mulawo iwakapegwa bana Israyeli izyakacili kubeleka ku Banakristo. (Amubale Milimo 15:28, 29; 21:25.) Jehova wakabagwasya kumvwisya kuti bulowa wakacili kububona kuti bulisetekene alimwi akuti abalo bakacili kuyandika kububona kuti bulisetekene. Banakristo bakusaanguna tiibakeelede kulya naa kunywa bulowa nokuba kulya nyama yamunyama watakatendwa amoyo. Ikuti bacita boobo, cakali cibi mbubonya mbuli kukomba mituni naa kucita bwaamu. Kuzwa ciindi eeco kuyakumbele, Banakristo bakasimpe balakaka kulya naa kunywa bulowa. Ino mbuti mazuba aano? Jehova uciyanda kuti bulowa katububona kuti bulisetekene.

13. Ino nkaambo nzi Banakristo ncobatazumini kubikkwa bulowa?

¹³ Sena eeci caamba kuti Banakristo beelede kukaka akubikkwa bulowa? Inzya. Jehova wakatulailila kuti katutalyi naa kunywa bulowa. Ikuti badokota bamwaambila kuti mutanoonywi bukoko, sena inga mwabubikka mumubili wanu kwiinda mukuliyasa nyeleti? Peepe! Mbubonya buyo, mulawo wakutalya naa kunywa bulowa waamba kuti tatukonzyi kuzumina kubikkwa bulowa.—Amubone Bupanduluzi Buyungizyidwe 29.

14, 15. Ino nkaambo nzi Banakristo ncobeelede kubulemeka buumi alimwi akumumvwida Jehova?

¹⁴ Ino inga twacita buti ikuti badokota batwaambila kuti tulafwa ikuti tiitwabikkwa bulowa? Muntu umwi aumwi weelede kulisalila kutobela naa kutatobela mulawo wa Leza kujatikizya bulowa. Banakristo babona kuti buumi mbwaakatupa Leza bulisetekene kapati, aboobo tulasoleka kujana nzila zimbi zibotu zyabusilisi kutegwa tuzumanane kupona; pele tatuzumini pe kubikkwa bulowa.

¹⁵ Tulasoleka canguzu kucita kufwumbwa ncotukonzya kutegwa tuzumanane kupona kabotu, pele akaambo kakuti buumi bulayandika kapati mumeso aa Leza, tatuzumini pe kubikkwa bulowa. Cilainda kubota kumvwida Jehova muciindi cakusola kulampya buumi bwesu kwiinda mukutamumvwida. Jesu wakaamba kuti: “Kufwumbwa uuyanda kufwutula buumi bwakwe uyoobusweekelwa, pele kufwumbwa uusweekelwa buumi bwakwe akaambo kandime uyoobujana.” (Matayo 16:25) Tuyanda kumumvwida Jehova akaambo kakuti tulamuyanda. Walo ulizizyi zintu izikonzya kutugwasya ncobeni, alimwi buumi tububona kuti bulayandika kapati akuti bulisetekene mbubonya mbwabubona Jehova.—Bahebrayo 11:6.

16. Ino nkaambo nzi babelesi ba Leza ncobamumvwida Leza?

¹⁶ Babelesi ba Leza ibasyomeka bakanzide kutobela mulawo wa Leza kujatikizya bulowa. Tabalyi naa kunywa bulowa, alimwi tabazumini kusilikwa abulowa.a Nokuba boobo, balazumina nzila zimbi zyabusilisi kutegwa bazumanane kupona. Balaalusyomo lwakuti Mulengi wabuumi abulowa ulizizyi zintu izikonzya kubagwasya ncobeni. Sena nywebo mulasyoma kuti Leza ulizizyi zintu zikonzya kumugwasya ncobeni?

NZILA ILIKKE YAKUBELESYA BULOWA NJAAKAZUMIZYA JEHOVA

17. Ino ninzila nzi ilikke njaakabazumizya bana Israyeli kubelesya bulowa?

¹⁷ Mu Mulawo Leza ngwaakapede Musa, Jehova wakaambila bana Israyeli kuti: “Buumi bwacintu cipona buli mubulowa, alimwi mebo ndamuzumizya kuti kamububelesya acipaililo kumanya milandu yanu, [naa, kulomba kulekelelwa] akaambo kakuti bulowa mbobumanya milandu.” (Levitiko 17:11) Ciindi bana Israyeli nobakali kubisya, bakali kukonzya kumulomba Jehova kuti abalekelele kwiinda mukupaizya munyama alimwi akulomba mupaizi kuti abatilile bulowa bwamunyama ooyo aacipaililo kutempele. Eeyi nenzila ilikke Jehova njaakabazumizya bana Israyeli kubelesya bulowa.

18. Ino cipaizyo ca Jesu citupa coolwe nzi?

¹⁸ Ciindi Jesu naakaboola aanyika, wakaumana mulawo wakupa zipaizyo zyabanyama kwiinda mukwaaba buumi naa bulowa bwakwe mwini, kutegwa tulekelelwe zibi zyesu. (Matayo 20:28; Bahebrayo 10:1) Buumi bwa Jesu bwakali kuyandika kapati cakuti ciindi Jehova naakamubusya Jesu akumupa buumi bwakujulu, Jehova wakali kukonzya kupa bantu boonse coolwe cakuba abuumi butamani.—Johane 3:16; Bahebrayo 9:11, 12; 1 Petro 1:18, 19.

19. Ncinzi ncotweelede kucita kutegwa ‘tubule mulandu wabulowa bwabantu boonse’?

¹⁹ Tulamulumba kapati Jehova akaambo kabuumi mbwaakatupa! Aboobo tuyanda kwaambila bantu kuti, ikuti bamusyoma Jesu, balakonzya kupona kukabe kutamani. Tulabayanda bantu, alimwi tulacita kufwumbwa ncotukonzya kucita ikubayiisya mbobakonzya kujana buumi. (Ezekieli 3:17-21) Mpoonya, mbubonya mbuli mwaapostolo Paulo, tuyoocikonzya kwaamba kuti: “Ndinyina mulandu wabulowa bwabantu boonse, nkaambo tiindakamusisa pe, pele ndakamwaambila zyoonse nzyayanda Leza.” (Milimo 20:26, 27) Inzya, tutondezya kuti tulabulemeka kapati buumi abulowa ciindi notwaambila bamwi kujatikizya Jehova alimwi ambobuyandika kapati buumi kulinguwe.