Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
JULY 3-9
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | EZARA 4-6
“Mutanyonganyi Mulimo”
Sena Mulazyibona Nzyaakabona Zekariya?
Mulimo wakuyakulula tempele wakalilesyedwe. Nokuba boobo, baalumi ibakasalidwe kusololela, Mupaizi Mupati Jeshua naa Joshua alimwi a Mweendelezi Zerubabeli “bakatalika kuyakulula ŋanda ya Leza.” (Ezr. 5:1, 2) Ba Juda bamwi muzeezo ooyu bakaubona kuti tiiwakali kabotu. Nkaambo mulimo wakuyakulula tempele wakali antangalala kuli basinkondonyina, cakuti bakali kukonzya kubelesya nzila iili yoonse kutegwa baunyonganye. Baalumi bobilo ibakali kusololela, Joshua alimwi a Zerubabeli, bakali kuyandika kukulwaizyigwa kuti Jehova wakali kuyoobagwasya. Bakagwasyigwa. Munzila nzi?
wp17 No.3 p. 9 ¶2-5
Meso aa Jehova Akali “Kulanga Baalu”
Aciindi cimwi Jerusalemu wakali kweendelezyegwa abulelo bwabana Persia. Munzi ooyu wakali mubusena bana Persia mbobakali kwiita kuti Kutala aa Mulonga, nkokuti, kumbo lyamulonga wa Firate. Nobakamana kuzunda Babuloni, bana Persia bakabaangulula ba Juda mubuzike akubazumizya kuti bakayakulule tempele lya Jehova mu Jerusalemu. (Ezara 1:1-4) Nokuba boobo, basinkondonyina aba Juda, bakali kukukazya kuyakulula tempele alimwi akutamikizya ba Juda kuti kwiinda mukucita mulimo ooyu bakali kuzangila bana Persia. (Ezara 4:4-16) Mubulelo bwa Dariyo I (522-486 B.C.E.), mupati-pati umwi muna Persia wazina lya Tatenai wakaalanga-langa makani. Bbaibbele limwiita kuti “mweendelezi wa Mutala aa Mulonga.”—Ezara 5:3-7.
Mabwe aali mbwaabede aa cuneiform aajisi zina lya Tatenai akafwutuka kaali cibeela cazintu ziyobolwa mumukwasyi. Bbwe limwi iliswaanganya muntu umwi wamumukwasyi ooyu kubantu baambidwe mu Bbaibbele, ndibbwe lyakalembedwe cisyomezyo cakubbadela mali mumwaka wanamba 20 wabulelo bwa Dariyo I, mu 502 B.C.E. Lilaamba kujatikizya kamboni kucisyomezyo eeci cakubbadela mali kuti mubelesi wa “Tattannu, mweendelezi wa Kutala aa Mulonga” nkokuti nguwenya Tatenai, walo iwaambidwe mubbuku lyamu Bbaibbele lya Ezara.
Ino mwaalumi ooyu wakali kubeleka mulimo nzi? Mu 535 B.C.E., Koresi Mupati wakaapaula masena ngaakali kweendelezya akwaabikka muzyooko, cooko cimwi cakali kwiitwa kuti “Babuloni alimwi Akutala aa Mulonga.” Mukuya kwaciindi, cooko cakaandaanizyigwa muzibeela zyobilo, cimwi cibeela cakali kwiitwa kuti Kutala aa Mulonga. Cakali kubikkilizya a Coele-Syria, Fonike, a Juda alimwi kulangilwa kuti wakali kweendelezya kuzwa mu Damasiko. Tatenai nguwakali kweendelezya cooko eeci kuzwa mu 520 kusika mu 502 B.C.E.
Sena Mulazyibona Nzyaakabona Zekariya?
Kucinca ikwakacitika kwakabakulwaizya kapati basikuyaka tempele. Ino nkucinca nzi? Mu 520 B.C.E., mwami mupya Dariyo I, nguwakali mwami wa Persia. Mumwaka wabili wabulelo bwakwe, wakazyiba kuti kulesya mulimo wakuyaka tempele tiikwakazumizyidwe amulawo. Mpoonya Dariyo wakabikka mulawo wakuti tempele lizumanane kuyakwa. (Ezr. 6:1-3) Eeci ncaakacita mwami cakabagambya bantu boonse, pele mwami wakacita azintu zimwi ziyungizyidwe kunze buyo lyakuzumizya kuti mayake azumanane. Mwami wakalailila bantu bakabazingulukide ba Juda kuti tiibakeelede kuunyonganya mulimo wakuyakulula tempele alimwi akuti bakeelede kubapa mali azintu zimwi nzyobakali kuyandika kutegwa baumanizye mulimo ooyu. (Ezr. 6:7-12) Akaambo kaceeci, ba Juda bakamanizya mulimo wabo wakuyakulula tempele mumyaka iindilila buyo asyoonto amyaka yone mu 515 B.C.E.—Ezr. 6:15.
Sena Mulazyibona Nzyaakabona Zekariya?
Nzila aimwi Jehova mwatupa busolozi nkwiinda ‘mumuzike uusyomeka alimwi uucenjede.’ (Mt. 24:45) Zimwi ziindi, muzike ulakonzya kutupa malailile ngotutamvwisyi. Mucikozyanyo, tulakonzya kutambula malailile aabambilidwe kutukwabilila kuntenda zilicitikila swebo nzyotuyeeya kuti inga tiizyacitika mucilawo motukkala. Naa tulakonzya kulimvwa kuti muzike ulaciindizya kupa malailile kujakitizya bulwazi buyambukila kapati. Ino tweelede kucita buti kuti katulimvwa kuti malailile aapegwa taagwasyi? Tweelede kuyeeya bana Israyeli mbobakagwasyigwa kwiinda mutobela malailile ngobakapegwa a Joshua alimwi a Zerubabeli. Alimwi tulakonzya kuyeeya azibalo zimwi zyamu Bbaibbele nzyotwakabala. Zimwi ziindi bantu ba Leza bakali kutambula busolozi ibwakali kulibonya kuti tabugwasyi, pele bwakafwutula buumi bwabo.—Bab. 7:7; 8:10.
Mbono Zyakumuuya
w93 6/15 32 ¶3-5
Sena Mulakonzya Kulisyoma Bbaibbele?
Kakkobili kakapangilwa ku Tarso, imunzi uuli kumusanza lwaajwe, lino wiitwa kuti Turkey. Kakkobili aaka kakapangwa naakali kulela mweendelezi wa Persia wazina lya Mazaeus mumwaanda wamyaka wane B.C.E. Kakapa kuti azyibwe kuti ngomweendelezi wacooko cakali “Mutala aa Mulonga,” nkokuti Mulonga wa Firate.
Pele nkaambo nzi mabala aaya ncotweelede kwaabikkila maano? Akaambo kakuti mulakonzya kwaajana mu Bbaibbele lyanu. Lugwalo lwa Ezara 5:6–6:13 lutondezya mibandi yakaliko akati kamwami wa Persia Dariyo alimwi amweendelezi wazina lya Tatenai. Makani ngobakali kubandika akali kujatikizya kuyakululwa kwatempele lyamu Jerusalemu. Mbwaanga Ezara wakali mulembi uucibwene wa Mulawo wa Leza, kweelede kuti wakalemba twaambo twamasimpe alimwi tuluzi. Muyoojana kuti ku Ezara 5:6 alimwi a 6:13, Ezara wakaamba Tatenai kuti “mweendelezi wa Mutala aa Mulonga.”
Ezara wakalemba makani aaya cakuma 460 B.C.E., kakuceede myaka iili 100 kutegwa kakkobili kapangwe. Pele bantu bamwi inga bayeeya kuti kupa mweendelezi wansiku zina eeli makani masyoonto. Aboobo ikuti kamubasyoma balembi ba Bbaibbele nomuba mumakani masyoonto, kucita boobo kweelede kumupa kuyungizya lusyomo lwanu nomuba mumakani aamwi ngobakalemba.
JULY 10-16
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | EZARA 7-8
“Kulilemeka kwa Ezara Kwakapa Bulemu Kuli Jehova”
Ikwiiya—Kulaampindu Alimwi Kulakkomanisya
Inzya, luyando ndotujisi ku Jwi lya Jehova lweelede kuzwa mumoyo wesu, imuli kukulwaizya kwakucita ncotuyeeya. Tweelede kukkomanina kutelaikaa zibalo zimwi nzyotwazwaa kubala. Tweelede kwiitelaika kapati miyeeyo yakumuuya iikatazya, ikwiibikkila maanu kapati alimwi akuzinzibala kuyeeya aalinjiyo. Eci ciyandika kuzinzibala kuyeeya kapati alimwi amupailo. Mbubwenya mbuli Ezara, tweelede kupangika myoyo yesu kukubala akwiiya Jwi lya Leza. Kujatikizya nguwe, kulembedwe kuti: “Ezara wakapangika moyo wakwe kukuyandaula mulao wa-Jehova, akuucita, akukwiisya ba-Israyeli milazyo ambeta.” (Ezara 7:10) Amubone mbazu zyotatwe zyamakanze aa Ezara aakupangika moyo wakwe: kwiiya, kubelesya nzyabala mubukkale bwakwe alimwi akuyiisya bamwi. Tweelede kucitobela cikozyanyo cakwe.
si 75 ¶5
Bbuku Lyamu Bbaibbele Lyanamba 13—1 Makani
Ezara ngonguwe alikke iwakali kweelela kulemba makani aaya aakaindi alimwi aaluzi. “Ezara wakalibambide moyo wakwe kuti avwuntauzye Mulawo wa Jehova akuucita, alimwi akuyiisya milazyo yanguwo ambeta mu Israyeli.” (Ezara 7:10) Jehova wakamugwasya kwiinda mumuuya uusalala. Mweendelezi wanyika muna Persia wakabona busongo bwa Leza muli Ezara alimwi wakamupa nguzu zyakubikka milawo mucooko ca Juda. (Ezara 7:12-26) Aboobo mbwaanga lino wakajisi nguzu zizwa kuli Leza akumwami, Ezara wakali kukonzya kucilemba cibalo cakwe kubelesya makani aaluzi aakaliko.
it-1 1158 ¶4
Kulicesya
Kupa Busolozi Buluzi. Ooyo uulicesya kumbele lya Leza ulakonzya kusololelwa anguwe. Ezara wakajisi mukuli mupati wakusololela baalumi bainda ku 1,500 kubikkilizya abapaizi, ba Netinimu, bamakaintu alimwi abana kuzwa ku Babuloni kuya ku Jerusalemu. Kuyungizya waawo, bakanyamwide ngolida alimwi ansiliva nji kapati yakubotya tempele mu Jerusalemu. Aboobo bakali kuyandika bukwabilizi mulweendo lwabo, pele Ezara tanaakayanda kulomba basikalumamba kumwami wa Persia kuti babasindikile nkaambo cakali kuyootondezya kuti usyoma bantu. Kayi, musyule wakaambilide mwami kuti: “Janza libotu lya Leza wesu lili ali baabo boonse bamuyandaula kutegwa abacitile zibotu.” Aboobo wakaambilizya kuti kube kuliimya kulya, kutegwa bantu balicesye kumbele lya Jehova. Bakapaila kuli Leza, alimwi wakabaswiilila akubakwabilila kuli basinkondonyina bakali kukonzya kubalwana mulweendo oolu, cakuti bakasika kabotu nkobakali kuunka. (Ezr. 8:1-14, 21-32) Musinsimi Daniele, kali mubuzike ku Babuloni, wakabona kuti ulakkomaninwa a Leza ciindi naakamutumina mungelo mucilengaano, akaambo kakuti Daniele wakalicesya kumbele lya Leza naakali kuyandaula busolozi alimwi akumvwisya.—Dan. 10:12.
Mbono Zyakumuuya
Twaambo Tupati-pati Kuzwa Mubbuku lya Ezara
7:28–8:20—Nkaambo nzi bama Juda banji ku Babuloni ncobakali kuwaya-waya kuunka ku Jerusalemu aantoomwe a Ezara? Nokuba kuti myaka iinda ku 60 yakali indide kuzwa ciindi nkamu yabama Juda yakutaanguna noyakapiluka kucisi cakwabo, busena busyoonto buyo bwa Jerusalemu mbobwakakkedwe bantu. Kupilukila ku Jerusalemu kwakali kuyanda kuyootalika buumi bupya mubukkale bukatazya alimwi bubyaabi kapati. Bukkale bwamu Jerusalemu kumazuba aalya bwakanyina bulangizi bwakuba alubono lweebeka kuli bama Juda bakali bavwubi ku Babuloni. Cintu cimbi citeelede kulubwa ncakuti kwakali buyumu-yumu mulweendo. Basikupiluka bakeelede kuba alusyomo luyumu muli Jehova, busungu kubukombi bwa kasimpe alimwi abusicamba kutegwa balongele ku Jerusalemu. Awalo Ezara wakaliyumya akaambo kajanza lya Jehova lyakali alinguwe. Kwiinda mukukulwaizyigwa a Ezara, mikwasyi iili 1,500—ambweni bantu babalilwa ku 6,000—bakaswiilila. Ezara naakamana kubweza ntaamu zimbi, iba Levi bali 38 alimwi aba Netinimu bali 220 bakaswiilila.
JULY 17-23
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | EZARA 9-10
“Macise Aaboola Akaambo Kakutamvwida”
Twaambo Tupati-pati Kuzwa Mubbuku lya Ezara
9:1, 2—Mbuti kukwatana abantu bakucisi eeco mbokwakali kuletela mapenzi mapati? Musyobo wakapilusyigwa wakeelede kuba ambele kukulwaizya bukombi bwa Jehova kusikila kukuboola kwa Mesiya. Kukwatana abantu bambi kwakali kuyoonyonganya bukombi bwa kasimpe. Akaambo kakuti bamwi bakali kwetene abantu bakali kukomba mituni, musyobo oonse wakali kukonzya kunjila mumasi aatakombi Leza. Bukombi busalala nobwakalobelalyo. Aboobo, nkuuli bani Mesiya nkwaakali kuyooboola? Anu nkakaambo Ezara ncaakagambwa naakabona cakacitika!
w09 10/1 10 ¶6
Ino Ncinzi Jehova Ncayanda Kulindiswe?
Kumvwida kwesu kuyakutuletela zilongezyo. Musa wakalemba kuti: ‘Amubambe milawo amalailile . . . ngendimulailila sunu, kuti zimweendele kabotu.’ (Kapango 13) Inzya, malailile oonse aazwa kuli Jehova—ngatwaambila kuti twaatobele, ngakuti zintu kazitweendelela kabotu. Nkaambo nzi? Bbaibbele lyaamba kuti “Leza nduyando.” (1 Johane 4:8) Aboobo, wakatupa malailile kutegwa zintu kazitweendela kabotu. (Isaya 48:17) Kucita zintu zyoonse Jehova nzyatwaambila, kulatikwabilila kumapenzi manji lino alimwi kuyootuletela zilongezyo zinji mu bweendelezi bwa Bwami.
Mbono Zyakumuuya
Twaambo Tupati-pati Kuzwa Mubbuku lya Ezara
10:3, 44—Nkaambo nzi bana ncobakali kutandilwa aantoomwe abamakaintu? Ikuti bana nobakasyaala, cakutadooneka bamakaintu bakatandwa nobakaba akaambo kakupilukila. Kunze lyaboobo, bana basyoonto kanji-kanji bayandika kulanganyizyigwa abanyina.
JULY 24-30
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | NEHEMIYA 1-2
“Mpoonya Aawo Ndakapaila”
Kamuyeeya Jehova Lyoonse
Zimwi ziindi inga kwayandika kuti tupailile lugwasyo lwa Leza calubinda. Cimwi ciindi, Mwami waku Persia Aritasasta wakabona kuti Nehemiya iwakali kumwaabila waini wakaluuside. Mwami wakabuzya kuti: “Ncinzi ncoyandaula?” Ndilyonya ‘Nehemiya wakapaila kuli Leza wakujulu.’ Nehemiya wakeelede kuti wakuukosaula mupailo ooyo uulangilwa kuti wakali wamumoyo. Pele Leza wakawiingula, nkaambo Nehemiya wakagwasigwa amwami ikuyakulula malambo aa Jerusalemu. (Amubale Nehemiya 2:1-8.) Inzya, nouba mupailo mufwaafwi wamumoyo ulakonzya kubeleka.
Kukanana Cakutabala
Mwabuzyigwa kwaamba nzyomusyoma kamutalibambilide, ino ncinzi cikonzya kumugwasya kwaamba twaambo tumvwika? Amwiiye Nehemiya wakapaila cakaumuumu katanaingula mubuzyo wakabuzyigwa a Mwami Aritasasta. (Neh. 2:4) Mwamana, cakufwambaana amulibambile twaambo mumoyo. Nzila nguba-uba zilakonzya kutobela mulongo ooyu: (1) Amusale kaambo komwe naa tobilo ntomuyanda kubikkilizya mubupanduluzi (inga mwayanda kubelesya twaambo tuli mubbuku lya Kukambitsirana za m’Malemba). (2) Amulibambile magwalo ngomulaabelesye ikusinizya twaambo ooto. (3) Amubone mbomulaatalike kucita kuti mutamukalazyi sikumubuzya akuti abikkile maano nzyomwaamba. Mpoonya amutalike kukanana.
Mbono Zyakumuuya
Bukombi Bwakasimpe Bwazwidilila
Amubone cikozyanyo ca Nehemiya walo iwakali sikukutaukila Mwami Aritasasta waku Persia mumwaanda wamyaka wasanu B.C.E. Nehemiya ncikozyanyo cibotu camuntu iwakali kupaila lyoonse. Kwamazuba aali mbwaabede, ‘wakazumanana kuliimya kulya akukomba kubusyu bwa Leza’ akaambo kakupenzyegwa kwaba Juda mu Jerusalemu. (Neh. 1:4) Ciindi Aritasasta naakamubuzya kaambo busyu ncobwakali kulibonya kuusa, ‘mpoonya aawo Nehemiya wakakombela Leza wakujulu.’ (Neh. 2:2-4) Ino ncinzi cakacitika? Jehova wakaingula mipailo yakwe alimwi wakeendelezya zyintu munzila yakapa kuti bantu bakwe bagwasyigwe. (Neh. 2:5, 6) Eelo kaka kweelede kuti lusyomo lwa Nehemiya lwakayumizyigwa!.
Kuzumanana kupaila mbuli mbwaakacita Nehemiya kutugwasya kuzumanana kuba alusyomo luyumu. Saatani takwe luse pe, alimwi ziindi zinji ulatulwana ciindi naabona kuti tatukwe nguzu. Mucikozyanyo, ikuti twaciswa naa twapenga mumizeezo, tulakonzya kutalika kulimvwa kuti ciindi ncotubeleka mumulimo wamumuunda ncisyoonto kapati cakuti Leza tacikkomanini pe. Bamwi balakonzya kupenga mumizeezo, andiza akaambo kazyintu zibi izyakacitika kaindi. Saatani ulakonzya kutupa kuti tulimvwe kubula mulimo. Zilwanyo zyakwe zibambilidwe kunyonganya mbotulimvwa calo cikonzya kupa kuti lusyomo lwesu luceye. Nokuba boobo, kwiinda ‘mukupakamana kujatikizya mipailo,’ lusyomo lwesu lulakonzya kuzumanana kuyuma. Inzya, ‘ntobo mpati yalusyomo iyootupa kucikonzya kuzima mivwi yoonse iiyaka iifwuswa amubi.’—Ef. 6:16.
JULY 31–AUGUST 6
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | NEHEMIYA 3-4
“Sena Mulimo Wakubeleka Amaanza Muubona Kuba Waansi?”
Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Nehemiya
3:5, 27. Tatweelede kubona kuti mulimo uubelekwa amaanza kutola ampela bukombi bwakasimpe mmulimo waansi mbuli bwakacita “bapati” ba bana Tekowa. Muciindi caboobo, tweelede kuba mbuli bana Tekowa bantu buyo bakabeleka cakuliyandila.
Ino Jehova Uyoomupa Kuti Mube Buti?
Nokwakainda myaka minji, bana basimbi ba Salumu bakali akati kabaabo Jehova mbaakabelesya kutola lubazu mukuyakulula bwaanda bwa Jerusalemu. (Neh. 2:20; 3:12) Nokuba kuti bausyi bakali basilutwe, bana basimbi ba Salumu bakalilibambilide kuubeleka mulimo ooyo iwakali kukatazya alimwi iwakali kubikka buumi muntenda. (Neh. 4:15-18) Eelo kaka bakaliindene kapati abasololi bana Tekowa, aabo “bakakaka kubeleka mulimo”! (Neh. 3:5) Alimwi amweezyeezye buyo mbobakakkomana bana basimbi ba Salumu ciindi mulimo ooyo nowakamana mumazuba buyo aali 52! (Neh. 6:15) Mbubwenya buyo amazuba aano, bacizyi ibalisungwide balakkomana kubeleka milimo yaalubazu iisetekene, mbuli kuyaka alimwi akubambulula mayake aabidwe kuli Jehova. Luzyibo lwabo, busungu alimwi akusyomeka zilayandika kapati kutegwa mulimo ooyu uzwidilile.
Amwiiye Kulanga Bupati Mbwaakali Kubulanga Kristo
Banakristo boonse, ibaniini abapati beelede kusoleka kulanga bupati mbuli mbwabulanga Kristo. Mumbungano, kucitwa milimo yiindene-indene. Mutacimwi nomulombwa kucita zintu izikonzya kulibonya kuti tazipi bulemu. (1 Samuele 25:41; 2 Bami 3:11) Nobazyali, sena mulabakulwaizya bana banu bacili baniini abapati-pati ikubeleka calukkomano amulimo uuli woonse ngobapegwa kube ku Ŋanda ya Bwami, kumuswaangano musyoonto naa kubusena bucitilwa muswaangano mupati? Sena balamubona kamubeleka milimo iibonwa kuti tiipi bulemu? Imukwesu umwi, lino uubelekela kuofesi lipati anyika yoonse lya Bakamboni ba Jehova ulaciyeeya kabotu-kabotu cikozyanyo cabazyali bakwe. Wakati: “Mbobakali kuulanga mulimo wakusalazya Ŋanda ya Bwami naa busena bwakuswaanganina muswaangano mupati kwakandiyiisya kuti bakali kukubona kuti ncintu ciyandika kapati. Lyoonse bakali kulisungula kucita milimo yakali kugwasya mbungano naa bukwesu boonse, kunyina makani naa mulimo ooyo ulibonya kuti tuupi bulemu. Ikuzilanga boobu zintu kwandigwasya kuzumina mulimo uuli woonse muno mu Beteli cakulisungula.”
Mbono Zyakumuuya
Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Nehemiya
4:17, 18—Mbuti muntu mbwaakali kukonzya kubeleka mulimo wakuyakulula ajanza lyomwe buyo? Kuli basikuyumuna mikuli eeli tiilyakali penzi. Kufwumbwa buyo kuti mukuli wabikkwa amutwe naa agwezyo, bakali kukonzya kujatilila ajanza lyomwe ‘kakuli janza limwi lyakali kujatilila cilwisyo.’ Basikuyaka aabo bakali kuyandika kubelesya maanza obilo kubeleka mulimo, “aumwi kajisi ipanga lyakwe kubbazu lyakwe [naakali kuyaka].” Bakali libambide kulwana kufwumbwa buyo kuti sinkondo wabo waibusya nkondo.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Amujane Lukkomano Mumulimo Wanu Ngomubekeleka Canguzu
Muntu wakalengwa kuti ‘kalikondezya mumilimo yakwe.’ (Muk. 2:24) Nokuba boobo, ciindi notwaalilwa kujana bubotu mumulimo wesu, kutyompwa kulakonzya kutupa kubula lukkomano alimwi akuleka kusungwaala. Ino ncinzi cikonzya kutugwasya kuzumanana kuzilanga munzila yeelede zyintu?
Mutalangili Zyintu Zitakonzyi Kucitika: Amuyeeye kuti, nokuba kuti bantu bakautambula mulumbe wa Jesu bakali basyoonto, tacidoonekwi kuti mulimo wakwe wakazwidilila. (Joh. 17:4) Mucikozyanyo cakwe casikuminza, Jesu wakaambilalimwi kuti myoyo yabantu banji taikatambuli mulumbe wa Bwami uuli mbuli mbuto. (Mt. 13:3-8, 18-22) Nokuba boobo, kubeleka kwesu cabusungu kulagwasya kapati.
Mbotuzyala Micelo Minji: Kweelana acikozyanyo ca Jesu, bantu aabo bautambula mulumbe ‘balazyala micelo.’ (Mt. 13:23) Ciindi maila naakomena akusima, micelo ngaazyala tatuli tukuba tusyoonto-syoonto twamaila pe, pele ninseke zipya. Aboobo, micelo njobazyala Banakristo ibazwidilila, tabali basikwiiya bapya pe, pele nimbuto zya Bwami zipya zinji zisyangwa cakwiinduluka-induluka—nkokuti kwaambilizya makani mabotu aa Bwami. Eeci citupa kujana “bubotu” bwalo bukonzya kutupa kukkutila, nokuba kuti bantu tababikkili maano kumulumbe. Tulagwasyilizya mukusalazyigwa kwa zyina lya Jehova. (Is. 43:10-12; Mt. 6:9) Tulacikkomanina coolwe cakuba basimilimonyina a Leza. (1 Ko. 3:9) Alimwi “micelo yamilomo” iili boobu ilamukkomanisya Jehova.—Heb. 13:15, 16.
Kunze lyaboobo, kubeleka kwesu canguzu inga kwaleta mpindu nzyotutakonzyi kubona. Kulangilwa kuti Bantu bamwi bakamvwa Jesu kakambauka tiibakaba basikwiiya bakwe kusikila ciindi naakamanizya mulimo wakwe waanyika. Mbubwenya buyo, mbuto zya Bwami nzyotusyanga tazikonzyi kukomena mumoyo wamuntu mane kusikila kwainda ciindi, alimwi ulakonzya kuboola mukasimpe katutazyi. Masimpe, mulimo wesu uzuzikizya zyintu zinji zibotu. Aboobo, ‘atuzumanane kuzyala micelo minji’ akulitondezya kuti tuli basikwiiya ba Jesu.—Joh. 15:8.
AUGUST 7-13
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | NEHEMIYA 5-7
“Nehemiya Wakali Kuyanda Kubeleka, Ikutali Kubelekelwa”
w02 11/1 27 ¶3
Basikugwasyilizya Bukombi Bwakasimpe—Kaindi Amazubaano
Nehemiya tanaakapa buyo ciindi cakwe alimwi aluzyibo ndwaakajisi, pele wakabelesya zintu zyakwe kugwasyilizya bukombi bwakasimpe. Wakabelesya mali aakwe kutegwa banabokwabo ba Juda baangununwe kuzwa mubuzike. Wakali kukweletesya mali kakunyina kubbadelesya cinyonamucila. Kunyina naakali ‘kubaminya’ ba Juda kwiinda mukubaambila kuti bamupe mali aakali kupegwa beendelezi. Muciindi caboobo, wakali kusanina bantu ‘bali 150 ibakali kulida atebulu lyakwe kubikkilizya abaabo bakaboola kulimbabo kuzwa kumasi.’ Buzuba abuzuba wakali kubambila beenzu bakwe “mupoho omwe, mbelele zibotu zili cisambomwe abayuni.” Kuyungizya waawo, kwainda mazuba aali 10 wakali kubabambila “waini munji uusiyene-siyene,” kubelesya mali aakwe.—Nehemiya 5:8, 10, 14-18.
‘Maanza Aanu Atalebuki Pe’
Kwiinda mukugwasyigwa a Jehova, Nehemiya alimwi abaabo mbobakali limwi bakayumya maanza aabo akubeleka. Aboobo bakamanizya kuyakulula bwaanda bwa Jerusalemu mumazuba buyo aali 52! (Neh. 2:18, bupanduluzi buyungizyidwe; 6:15, 16) Nehemiya taakwe naakali kusololela buyo mumulimo. Walo lwakwe kumugama wakatola lubazu mumulimo ooyu wakuyakulula bwaanda bwa Jerusalemu. (Neh. 5:16) Mbubwenya buyo, baalu banji basiluyando balamwiiya Nehemiya kwiinda mukugwasyilizya mumilimo yamayake aasumpula bukombi bwakasimpe naa kwiinda mukusalazya akubambulula Ŋanda ya Bwami. Kwiinda mukubelekela antoomwe abasikumwayanyina mumulimo wakukambauka alimwi kwiinda mukucita nyendo zyabweembezi, abalo bayumya maanza aalebukide aabaabo balibilika mumyoyo.—Amubale Isaya 35:3, 4.
Ino Jehova Uyoomuyeeya Buti?
Muzibeela zyoonse, Ibbaibbele litondezya kuti kuli Leza, “ikuyeeya” caamba kubweza ntaamu iigwasya. Mucikozyanyo, ibantu nobakakukululwa anyika akupaya kwamaanzi aazambangulwe kwamazuba aali 150, “Leza wakaibaluka Nowa . . . . Mpawo Leza wakaungya muuwo anyika, nkabela maanzi akatalika kuyosa.” (Matalikilo 8:1) Kakwiindide myaanda yamyaka iili mbwiibede, Samsoni iwakawofwaazidwe akwaangwa aba Filisti wakapaila kuti: “Jehova, ndakumbila kuti undiyeeye akundipa inguzu ciindi comwe buyo.” Jehova wakamuyeeya Samsoni kwiinda mukumupa nguzu zigambya cakuti wakakonzya kulibweedezezya bubi kuli basinkondonyinaa Leza. (Babetesi 16:28-30) Ikujatikizya Nehemiya, Jehova wakalongezya kusoleka kwakwe, elyo bukombi bwakasimpe bwakapilusigwa mu Jerusalemu.
Mbono Zyakumuuya
“Amuzunde Bubi Akucita Zibotu”
Nzila yatatu, basinkondonyina Nehemiya bakabelesya sikwaaba muna Israyeli uutegwa Semaya, kutegwa acenge Nehemiya kuti atyole Mulawo wa Leza. Semaya wakaambila Nehemiya kuti: “Atuswanaane muŋanda ya-Leza mukati kantempele, tujale milyango yantempele, nkaambo baleza kuzookujaya.” Semaya wakaamba kuti Nehemiya wakali kuyanda kujaigwa, pele wakali kukonzya kumuvwuna kwiinda mukumusisa mutempele. Pele Nehemiya tanaakali mupaizi. Naakabisya kwiinda mukuyubila muŋanda ya Leza. Sena wakali kulangilwa kutyola Mulawo wa Leza kutegwa alifwutule? Nehemiya wakaingula kuti: “Sa muntu uuli mbuli ime ulakonzya kunjila muntempele akupona? Nsibooli pe.” Ino ncinzi cakagwasya Nehemiya kutegwa atacegwi mukakole nkaakateedwe? Nkaambo wakalizyi kuti, nokuba kuti Semaya mmuna Israyelinyina, “teensi Leza iwakamutuma pe.” Kayi musinsimi ncobeni takonzyi kumwaambila kuti atyole Mulawo wa Leza. Nociba ciindi eeci Nehemiya tanaakeenwa abasinkondonyina. Kumane boobo, wakaluula kuti: “Bulambo bwakamana kuyakwa mubuzuba bwamakumi obile amusanu bwamwezi Eluli. Bwakatola mazuba aali makumi osanwe aabili.”—Nehemiya 6:10-15; Myeelwe 1:51; 18:7.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Bakambausi Ibazwidilila Balagwasyanya
Jesu wakatuma basikwiiya bakwe mumulimo wakukambauka kabali bobilo-bobilo. (Mk. 6:7; Lk. 10:1) Nokwakainda ciindi kuzwa leelyo, mwaapostolo Paulo wakaamba ‘basimilimonyina’ ibakali ‘kubeleka canguzu anguwe kujatikizya makani mabotu.’ (Flp. 4:3) Aboobo, kweelana anzila eeyi yamu Magwalo, mu 1953, basikumwaya ba Bwami bakatalisya bubambe bwakuyiisya bamwi mumulimo wakukambauka.
Ciindi nomubeleka a Munakristo umwi mumulimo wakukambauka, mbuti mbomukonzya kubelekela antoomwe? (Amubale 1 Bakolinto 3:6-9.) Ciindi ngomubeleka limwi nabala lugwalo lumwi kuzwa mu Bbaibbele, amuccililizye mu Bbaibbele lyanu. Amubikkile maano ciindi ngomubeleka limwi alimwi amwini ŋanda naambaula. Amuuccililizye mubandi kabotu-kabotu kutegwa naa ngomubeleka limwi wayandika kugwasyigwa, mwamugwasya. (Muk. 4:12) Nokuba boobo, tamweelede kumunjila mukanwa ngomubeleka limwi ikuti kabelesya nzila imwi iigwasya kusalazya kaambo. Ikuti mwaalilwa kubelesya kabotu busungu bwanu mulakonzya kupa kuti ngomubeleka limwi atyompwe alimwi mulakonzya kumunyonganya mwini ŋanda. Ziindi zimwi inga kwayandika kuti mutole lubazu mumubandi. Pele ikuti mwasala kwaamba makani amwi, amwaambe buyo kaambo komwe naa tobilo. Mpoonya amumulekele ngomubeleka limwi kuti azumanane amubandi.
Mbuti nywebo ayooyo ngomubeleka limwi mbomukonzya kugwasyanya ciindi nomweenda kuya kuŋanda iimbi? Mulakonzya kubelesya ciindi eeci kubandika nzila zikonzya kugwasya nomubandika abantu mbomukambaukila. Amubone kuti mubandi wanu uujatikizya bantu bamucilawo eeco tautyompyi. Mbubwenya buyo, amutantamuke kakole kakwaamba zyintu zitali kabotu kujatikizya bakambausima. (Tus. 18:24) Tweelede kuyeeya kuti tuli zilongo buyo. Jehova watupa mulimo ooyu wakukambauka makani mabotu akaambo kaluzyalo lwakwe lupati. (Amubale 2 Bakolinto 4:1, 7.) Aboobo, toonse atutondezye kulumba kucoolwe eeci citaliboteli kwiinda mukuzuzikizya mukuli wesu mbotuli bakambausi.
AUGUST 14-20
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | NEHEMIYA 8-9
“Lukkomano lwa Jehova Ndolumuyumya”
Ziiyo Kuzwa Kumupailo Wakalibambilwa Kabotu
Mwezi omwe kakutanacitika kubungana ooko, ba Juda bakalimanizyide mulimo wakuyakulula bulambo bwa Jerusalemu. (Neh. 6:15) Bantu ba Leza bakacita mulimo ooyu wakuyakulula mumazuba buyo aali 52, mpoonya bakazumanana kubikkila maano kuzyintu nzyobakali kuyandika kumuuya. Aboobo, mubuzuba bwakusaanguna mumwezi wakatobela, Tishri, bantu bakabungana mubbuwa lyabuleya kutegwa baswiilile kuli Ezara, alimwi aba Levi bambi nobakali kubala akupandulula Mulawo wa Leza. (Cifwanikiso 1) Mikwasyi yoonse, kubikkilizya “aboonse ibakakonzya kuswiililisya,” bakaimikila akuswiilila “kuzwa kucifumofumo kusikila isikati.” Eeci ncikozyanyo cibotu kaka kulindiswe toonse notuswaanganina mu Maanda aa Bwami mabotu mazuba aano! Nokuba boobo, sena zimwi ziindi nomuli kumiswaangano mizeezo yanu ilanyonganizyigwa alimwi akutalika kuyeeya zyintu zimbi zitayandiki kapati? Ikuti kacili boobo, amulange alimwi cikozyanyo cabana Israyeli bakaindi balo ibakali kuswiilila akubikkila maano kuzyintu nzyobakali kumvwa cakuti bakatalika kulila akaambo kakutatobela Mulawo wa Leza kabali cisi.—Neh. 8:1-9.
Sena ‘Muyoozumanana Kweendela Munzila Yamuuya’?
Lukondo nkukkomana kapati. Jehova ngu Leza uukondwa. (1 Timoteo 1:11; Intembauzyo 104:31) Mwana wakwe ulayandisya kucita luyando lwa Bausyi. (Intembauzyo 40:8; Ba-Hebrayo 10:7-9) Eelyo “lukondo lwa-Jehova [ndolutupa] inguzu.”—Nehemiya 8:10.
Lukondo luzwa kuli Leza lulatupa kukkalwa moyo notucita luyando lwakwe nomuba muziindi zikatazya, notuuside naa notupenzyegwa. Elo kaka “luzibo lwa-Leza” lulatupa kukkomana! (Tusimpi 2:1-5) Cilongwe cesu a Leza, ciyeeme akuba aluzyibo lwini-lwini alimwi akusyoma nguwe alimwi acipaizyo cacinunuzyo ca Jesu. (1 Johane 2:1, 2) Ikuba akati Kabakamboni ba Jehova bajisi luyando lwini-lwini munyika yoonse ncecintu acimbi ciletela kukondwa. (Zefaniya 3:9; Hagai 2:7) Ibulangizi bwa Bwami mbotujisi alimwi acoolwe citaliboteli cakwaambilizya makani cilatupa kukkomana. (Matayo 6:9, 10; 24:14) Abwalo bulangizi bwabuumi butamani bulatupa kukkomana. (Johane 17:3) Mbwaanga tulijisi bulangizi buli boobu, tuleelede ‘kusekelela.’—Deuteronomo 16:15.
Mbono Zyakumuuya
Amubale Jwi lya Leza, Mumubelekele Mukasimpe
Ibwaanda bwa Jerusalemu nobwakamana kuyakululwa mu 455 B.C.E., mupaizi Ezara abamwi bakabalila bama Juda Mulawo wa Leza. Kuzwa waawo kwakaba kusekelela Kwamatente, kulilekelela zibi alimwi akutangana “mulongo walusinizyo.” (Nehemiya 8:1–9:38) Kulembedwe kuti: “Bakabala ibbuku lyamulao wa-Leza kabotu akupandulula majwi mbwaamba, aboobo bantu bakamvwisya majwi aakabalwa.” (Nehemiya 8:8) Bamwi bayeeya kuti bama Juda teebakali kuciteelela kabotu Cihebrayo, elyo kwakapandululwa mu Ciaramaiki. Pele cibalo tacitondezyi pe kuti obo mbupanduluzi buyo bwamajwi aamwaambo. Ezara abamwi-bamwi bakaupandulula Mulawo kutegwa bantu bateelele njiisyo zyawo akuzitobela. Mabbuku aa Bunakristo alimwi amiswaangano yambungano zilatugwasya kuteelela ‘caamba’ Majwi aa Leza. Mbweena buyo abaalu babikkidwe ibajisi “maanu aakufundisya kabotu.”—1 Timoteo 3:1, 2; 2 Timoteo 2:24.
AUGUST 21-27
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | NEHEMIYA 10-11
“Bakalyaaba Kuli Jehova”
w98 11/1 17 ¶13
Jerusalemu Uuzuzikizya Izina Lyakwe
“Mulongo walusinizyo” wakanamatikwa muciindi ca Nehemiya wakapa kuti bantu ba Leza bansiku balibambile buzuba bwakwaaba bulambo bwa Jerusalemu. Pele kuli acimbi cintu cakali kuyandika kulanganya cakufwambaana. Lino akaambo kakuti bulambo bwa Jerusalemu bwakali bupati kabujisi milyango iili 12, kwakali kuyandika bantu banji. Nokuba kuti bana Israyeli bakali kukkala mumo, “munzi wakalikwazeme, kuuli mupati, pele bantu bamulinguwo bakaceya.” (Nehemiya 7:4) Ikutegwa bamane penzi eli, ibantu “bakawaala zisolo zyakusala muntu umwi aumwi akati kakumi kuti azookale mu-Jerusalemu munzi uusalala.” Ikuzumina nkobakazumina bamwi kugwasilizya bubambe obu kwakapa kuti bantu ‘balumbe boonse ibakazumina amyoyo yabo beni kukala mu-Jerusalemu.’ (Nehemiya 11:1, 2) Eeci ncikozyanyo cibotu cakutobela kubakombi bakasimpe sunu ibakonzya kulongela kubusena kuyandika lugwasyo kuzwa ku Banakristo basimide!
w86 2/15 26
Bukombi Bwakasimpe Bwazunda
Kusiya lukono lwabo akulongela ku Jerusalemu kwakali kukonzya kupa kuti baliimye kuzintu zimwi. Kumane abalo ibakali kukkala mumunzi ooyo bakali kukonzya kujana ntenda ziindene-indene. Aboobo, ibamwi bakali kubalumbaizya basikulisungula aaba akupailila kuti Jehova abalongezye akaambo kabukkale bwabo.
Kusyomeka Kupa Kukkomaninwa a Leza
Ciindi nitwakaaba buumi bwesu kuli Jehova, twakakonka kuti tuyoocita kuyanda kwakwe ziyume zitete. Twakalizyi kuti tiicakali kuyooba cuuba-uba lyoonse kuzuzikizya cisyomezyo eeco. Pele ino tulimvwa buti ciindi notwaambilwa kucita cintu cimwi ncotutayandi? Ikuti naa twakuzunda kulibilika nkotujisi alimwi akumumvwida Leza wesu kuzwa ansi amoyo, tutondezya kuti tulacizuzikizya cisyomezyo cesu. Cilakonzya kutucisa kusweekelwa zintu nzyotuyandisya, pele zilongezyo zya Jehova lyoonse nzinji kapati. (Malaki 3:10) Ino mbuti kujatikizya mwana musimbi wa Jefita? Ino wakalimvwa buti kujatikizya cisyomezyo cabausyi?
Mbono Zyakumuuya
Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Nehemiya
10:34—Nkaambo nzi bantu ncobakeelede kutebba nkuni? Kupaizya nkuni tiiwakali mulawo mu Mulawo wa Musa. Ooyu mulawo wakatalika lelikke buyo nikwakayandika. Mileye yankuni yakali kuyandika yakuumpya zituuzyo acipaizyo. Kulibonya kuti tiibakali banji ba Netinimu bakali bazike baatempele batali ba Juda. Aboobo nsolo yakali kweendwa kusinizya kuti nkuni zyazumanana kutebbwa.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Zipaizyo Zikkomanisya Leza Mazuba Aano
Mwaapostolo Paulo mulugwalo lwakwe ndwaakali kulembela bana Roma wakati: “Mutuule mibili yanu kiili cipaizyo cuumi, cisalala, cizuminwa a Leza, nkokuti imulimo uusetekene ngomubeleka kwiinda mukubelesya maano.” (Lom. 12:1) Kutegwa muntu atambulwe a Leza, uyandika kulilemeka. Ikuti naa muntu ooyu wasofwaazya mubili wakwe akaambo katombwe, inseke zyalubanje, misamu iikola naa ikwiindilizya kunywa bukoko, cipaizyo cakwe cilaba cabuyo. (2 Ko. 7:1) Mbwaanga “ooyo uucita bwaamu ubisizya mubili wakwe mwini,” ikutalilemeka munzila iili yoonse kulamucima Jehova. (1 Ko. 6:18) Kutegwa amukkomanisye Leza, muntu uyandika ‘kusalala mubukkale bwakwe boonse.’—1 Pe. 1:14-16.
Acimwi cipaizyo ncakkomanina Jehova ncambotwaambaula. Aabo bamuyanda Jehova lyoonse balaamba zibotu kujatikizya nguwe nobali akati kabantu alimwi anobali balikke. (Amubale Intembauzyo 34:1-3.) Amubale Intembauzyo 148-150, akubona intembauzyo eezyi zyotatwe mbozitukulwaizya kutembaula Jehova. Masimpe “kutembaula nkubotu kubaluzi.” (Int. 33:1) Jesu Kristo Ngotutobela, wakakankaizya mbokuyandika kutembaula Leza kwiinda mukukambauka makani mabotu.—Lk. 4:18, 43, 44.
Kwiinda mukukambauka cabusungu, tutondezya kuti tulamuyanda Jehova alimwi tuyanda kukkomaninwa anguwe. Mucikozyanyo, amubone musinsimi Hosiya mbwaakakulwaizya bana Israyeli ibakaleka kukomba Leza akutobela bukombi bwakubeja. (Hos. 13:1-3) Hosiya wakabaambila kuti bakombelezye kuti: “Kotulekelela [Jehova] milandu yesu yoonse, kotutambula caluzyalo, elyo tuyookuletela micelo yamilomo yesu.”—Hos. 14:1, 2.
“Micelo ya milimo yesu” yaamba majwi aabelesegwa aciindi ceelede kutembaula Leza wakasimpe. Ino ncinzi Jehova ncaakacita kuli baabo bakalyaaba? Wakaamba kuti: “Njoobayandisya.” (Hos. 14:4) Kuli baabo bamutembaula boobu, Jehova ulabalekelela, ulabazumina alimwi balaba beenzinyina.
AUGUST 28–SEPTEMBER 3
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | NEHEMIYA 12-13
“Amusyomeke Kuli Jehova Nomusala Balongwe”
it-1 95 ¶5
Bana Amoni
Tobiya naakatandwa mubusena bwatempele, mulawo wa Leza uuli kulugwalo lwa Deuteronomo 23:3-6 iwakali kukasya bana Amoni alimwi abana Moabu kuboola mumbungano yabana Israyeli, wakabalwa alimwi akutobelwa. (Neh. 13:1-3) Mulawo ooyu wakabikkwa myaka iili 1,000 katanatandwa Tobiya, akaambo kakuti bana Amoni abana Moabu bakakaka kugwasya bana Israyeli ciindi nobakali afwaafwi kunjila mu Nyika Yakasyomezyedwe. Aboobo bantu banji bakali kumvwa kuti mulawo ooyu wakali kwaamba kuti bantu aaba tiibakali kukonzya kuba cibeela cabana Israyeli cakumaninina mane buya akupegwa zyoolwe amikuli njobakali kukonzya kupegwa ikuti baba cibeela. Pele mukwiimpana ambobakali kumvwisya, bana Amoni abana Moabu bakali kukonzya kubasangana naa kukkala akati kabana Israyeli akutambula zilongezyo zya Leza kubantu bakwe. Eeci cilalibonya kuli Zeleki, iwaambidwe kale, walo wakabikkwa akati kabasilutwe babasikalumamba ba Davida, alimwi amucibalo caamba zya Rute muna Moabu.—Rut. 1:4, 16-18.
Mwakasalazyigwa
Amubale Nehemiya 13:4-9. Tulizingulukidwe akuyunga kubyaabi, aboobo tacili cuuba-uba kuzumanana kusalala. Amubone makani aamba zya Eliyasibu a Tobiya. Eliyasibu wakali mupaizi mupati, mpoonya Tobiya wakali muna Amoni alimwi kulibonya kuti wakajisi cuuno caansi kapati mubulelo bwabana Persia mu Judaya. Ciindi Nehemiya naakali kuyakulula bulambo bwa Jerusalemu, Tobiya abeenzinyina bakali kumukazya. (Neh. 2:10) Bana Amoni tiibakali kuzumizyigwa kusika mulubuwa lwatempele. (Dt. 23:3) Pele nkaambo nzi mupaizi mupati ncaakali kunga wamujanina busena muntu uuli boobu mbuli Tobiya mukaanda kaatempele?
Tobiya wakazikutalika kumvwana kapati a Eliyasibu. Tobiya amwanaakwe Jehohanana bakakwete bamakaintu ba Juda, alimwi ba Juda banji bakali kumuyanda Tobiya. (Neh. 6:17-19) Muzyukulu wa Eliyasibu umwi, wakakwete mwana musimbi wa Sanibalati, mweendelezi muna Samariya umwi wabalongwe ba Tobiya. (Neh. 13:28) Ikuzyiba kuti kuli mbobakaswaangene, kutugwasya kubona kaambo Mupaizi Mupati Eliyasibu ncaakalekela muntu uutakombi alimwi sikukazya kutegwa amuyunge. Nokuba boobo, Nehemiya wakatondezya kusyomeka kuli Jehova kwiinda mukutanda Tobiya azyintu zyakwe anze kuzwa mukaanda kaatempele.
Kubukonzya Buyumuyumu Bwakusyomeka
Kuti katusyomeka kuli Jehova Leza tuyoobatantamuka basinkondonyina alimwi tatukatangani cilongwe ambabo. Ncencico siciiya Jakobo ncaakalembela kuti: “Nywebo nobasimamambe, sa tamuzi kuti kutangana buzwalani anyika, nkokulwana a-Leza? Eno kufumbwa muntu uulisalila kuba muzwalani wanyika walicita sinkondonyina a-Leza.” (Jakobo 4:4) Tuyanda kusyomeka munzila Mwami Davida njaakatondezya ciindi naakati: “Sa nsisulide abo bakusula, O Jehova? Sa nsisesemwi kulibaabo bakubusizya inkondo? Ndibasulide alusulo luyoosya. Ndabaamba kuti mbasinkondoma.” (Intembauzyo 139:21, 22) Tatuyandi kutangana cilongwe ababisya acaali, nkaambo taakwe mpotweendelana ambabo. Sena kusyomeka kuli Leza takukootukasya kwiizya abasinkondonyina Jehova bali boobu, kube cakaanzambwene, naa kwiinda mukubeebela mutelevizyini?
Mbono Zyakumuuya
it-2 452 ¶9
Nyimbo
Kwiimba kwakali kuyandika kapati mutempele. Eeci cilalibonya mu Magwalo manji aamba zyabaimbi alimwi akuti baimbi ‘tiibakali kubeleka milimo imbi’ mbuli mbobakali kucita ba Levi bamwi, kutegwa baubeleke camoyo woonse mulimo wabo. (1Mak. 9:33) Kutondezya kuti bakazumanana kuba kabunga kaba Levi kalibedelede, bakalembwa balikke amulongo wabaabo bakapiluka kuzwa ku Babuloni. (Ezr. 2:40, 41) Nouba mulawo wamwami wa Persia Aritasasita (Longimanus) wakazumizya kuti balo alimwi atubunga tumwi itwakalibedelede, tiibakeelede ‘kutela mitelo.’ (Ezr. 7:24) Mukuya kwaciindi, mwami wakalailila kuti kube “bubambe bwakuti mwiimbi umwi aumwi kapegwa caabilo ceelede buzuba abuzuba.” Nokuba kuti Aritasasita wakalumbaizyigwa kuti nguwakabikka mulawo ooyu, kweelede kuti wakautalisya ngu Ezara kwiinda munguzu nzyaakapegwa a Aritasasita. (Neh. 11:23; Ezr. 7:18-26) Aboobo cilalimvwisya kuti, nokuba kuti baimbi boonse bakali ba Levi, Bbaibbele libaamba kuti kakali kabunga kalibedelede, nkokuti kabunga ‘kabaimbi aba Levi.’—Neh. 7:1; 13:10.