Ino Ncinzi Ncotukonzya Kwiiya ku Bamakaintu Baambidwe mu Bbaibbele?

Bwiinguzi bwamu Bbaibbele

Mu Bbaibbele tubala kujatikizya bamakaintu banji ibakonzya kutuyiisya ziiyo ziyandika kapati. (Baroma 15:4; 2 Timoteyo 3:16, 17) Cibalo eeci cilabandika asyoonto kujatikizya bamakaintu bamwi baambidwe mu Bbaibbele. Banji bajisi zikozyanyo zibotu nzyotweelede kwiiya. Pele bamwi bajisi zikozyanyo zitucenjezya.—1 Bakorinto 10:11; Bahebrayo 6:12.

Abigayeli

Ino Abigayeli wakali ni? Wakali mukaintu wa Nabala, mwaalumi muvwubi, pele mukali. Nokuba boobo, Abigayeli wakali mukaintu musongo, uulicesya, mubotu ciwa alimwi wakajisi bube bukkomanisya Jehova.—1 Samuele 25:3.

Ino wakacita nzi? Abigayeli wakacita zintu cabusongo alimwi cabupampu kutegwa kutabi mapenzi. Walo alimwi a Nabala bakali kukkala mucooko mwalo Davida, iwakali kuyooba mwami wa Israyeli kumbele mwaakayubide. Davida abaalumi bakwe, bakakwabilila matanga aambelele aa Nabala kubabbi. Pele batumwa ba Davida nobakalomba zyakulya kuli Nabala, cakutwanga wakabaima. Eeci cakamunyemya kapati Davida! Aboobo walo alimwi abaalumi bakwe bakaunka kuti bakamujaye Nabala alimwi abamuŋanda yakwe boonse.—1 Samuele 25:10-12, 22.

Abigayeli wakabweza ntaamu cakufwambaana ciindi naakamvwa ncaakacita mulumi wakwe. Aboobo wakapa babelesi bakwe zyakulya kutegwa batole kuli Davida abaalumi bakwe, mpoonya wakatobela kuyookombelezya Davida kuti amufwide luse. (1 Samuele 25:14-19, 24-31) Ciindi Davida naakabona cipego ca Abigayeli, akubona mbwaakali kulicesya alimwi anaakamvwa majwi aakwe aabusongo, wakazyiba kuti Leza wakabelesya mukaintu ooyu kutegwa kutabi manyongwe. (1 Samuele 25:32, 33) Kalitanalampa, Nabala wakafwa, mpoonya Abigayeli wakaba mukaintu wa Davida.—1 Samuele 25:37-41.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Abigayeli? Nokuba kuti wakali mubotu alimwi muvwubi, Abigayeli tanaakali kulisumpula. Kutegwa abambe luumuno, wakalilekelela nokuba kuti talinguwe wakalubizyide. Cakukkazika moyo, wakalanganya bukkale bukatazya munzila yabupampu, yabusicamba alimwi yabusongo.

▸ Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Abigayeli, amubone cibalo cakuti, “Wakacita Cabusongo.”

Debora

Ino Debora wakali ni? Wakali musinsimi mukaintu walo Leza wabana Israyeli Jehova, ngwaakabelesya kutegwa aambile bantu nzyaakali kuyanda kuti bacite. Kuyungizya waawo, Leza wakamubelesya mukaintu ooyu kulanganya buyumuyumu akati kabana Israyeli.—Babetesi 4:4, 5.

Ino wakacita nzi? Cabusicamba musinsimi mukaintu Debora wakabagwasyilizya bakombi ba Leza. Kwiinda mukulaililwa a Leza, Debora wakaambila Baraki kuti asololele basikalumamba bana Israyeli mukulwana bana Kanana ibakali kubapenzya. (Babetesi 4:6, 7) Ciindi Baraki naakalomba Debora kuti baunke limwi, kunyina naakakaka nokuba kuti wakaliyoowede, pele wakamusangana.—Babetesi 4:8, 9.

Ciindi Leza naakagwasya bana Israyeli kuzunda, Debora wakalemba cibeela cimwi calwiimbo lwalo ndwaakaimba a Baraki kujatikizya mbobakazunda. Mulwiimbo oolo wakaamba zya Jaeli, mukaintu umwi sicamba ncaakacita mukuzunda bana Kanana.—Babetesi, caandaano 5.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Debora? Debora wakali amuuya wakulyaaba alimwi wakali sicamba. Wakakulwaizya bamwi kucita cintu ciluzi mumeso aa Leza. Ciindi nobakali kucita boobo, wakali kubalumbaizya.

▸ Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Debora, amubone cibalo cakuti “Ndakasika Kandili Nyina mu Israyeli.”

Delila

Ino Delila wakali ni? Wakali mukaintu iwakayandwa amubetesi muna Israyeli, Samusoni.—Babetesi 16:4, 5.

Ino wakacita nzi? Wakatambula mali kuzwa kubalupati-pati baba Filisiti kutegwa amwaabe Samusoni, iwakali kubelesyegwa a Leza kufwutula bana Israyeli kuba Filisiti. Ba Filisiti tiibakali kukonzya kumuzunda akaambo kanguzu zigambya nzyaakajisi. (Babetesi 13:5) Balupati-pati bakayanda lugwasyo kuli Delila.

Aboobo ba Filisiti bakamuula makulo Delila kutegwa bazyibe nkwaakazijana nguzu Samusoni. Delila wakaatambula mali, wakasoleka kwaziindi zili mbozibede kumoongelezya kuti amwaambile, kumane kumamanino wakakazyiba kaziye ka Samusoni. (Babetesi 16:15-17) Mpoonya wakabaambila ba Filisiti kwakali kuzwa nguzu zya Samusoni, aboobo bakamujata akumubikka muntolongo.—Babetesi 16:18-21.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Delila? Delila ncikozyanyo citucenjezya. Akaambo kakwaayandisya mali, wakacita cabumpelenge, tanaakasyomeka alimwi wakatondezya kuliyanda kumubelesi wa Jehova Leza.

Esita

Ino Esita wakali ni? Wakali mu Juda iwakasalwa a Mwami Ahasuera wa Persia kuti abe namalelo wakwe.

Ino wakacita nzi? Namalelo Esita wakabelesya nguzu zyakwe kutegwa bantu bakwe batajaigwi. Wakauzyiba mulawo wakabikkidwe wakuti ba Juda boonse ibakali kukkala Mubulelo bwa Persia bakeelede kujaigwa mubuzuba bwakasalidwe. Muzeezo mubyaabi ooyu wakazwide kuli Hamani, walo iwakali mweendelezi wabili. (Esita 3:13-15; 4:1, 5) Kwiinda mukugwasyigwa amweeninyina Moodekai, Esita wakauyubununa muzeezo ooyo kumulumi wakwe Mwami Ahasuera, nokuba kuti kucita boobo kwakali kubikka buumi bwa Esita muntenda. (Esita 4:10-16; 7:1-10) Mpoonya Ahasuera wakazumizya Esita alimwi a Moodekai kuti babikke mulawo uumbi, uuzumizya ba Juda kulikwabilila. Aboobo ba Juda bakabazunda basinkondonyina boonse.—Esita 8:5-11; 9:16, 17.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Esita? Namalelo Esita wakatusiila cikozyanyo cibotu cabusicamba, kulicesya alimwi akulibombya. (Intembauzyo 31:24; Bafilipi 2:3) Nokuba kuti wakali mubotu ciwa alimwi wakajisi cuuno caatala, tanaakali kulisumpula pe. Muciindi caboobo, wakali kulicesya akulomba lugwasyo kuli bamwi. Ciindi naakali kubandika amulumi wakwe, wakali kubelesya bupampu alimwi wakali abulemu, pele wakacita oobo cabusicamba. Alimwi aciindi cimwi zintu nozyakabija kapati kuba Juda, cabusicamba wakalizyibya kuti wakali umwi wabo.

▸ Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Esita, amubone cibalo cakuti “Wakabaiminina Bantu ba Leza” alimwi acakuti “Wakacita Zyintu Cabusongo, Cabusicamba, Alimwi Cakulyaaba.”

Eva

Ino Eva wakali ni? Wakali mukaintu wakusaanguna alimwi ngomukaintu wakusaanguna waambidwe mu Bbaibbele.

Ino wakacita nzi? Eva wakausotoka mulawo wa Leza acaali. Mbubonya mbuli mulumi wakwe Adamu, Eva wakalengwa kalondokede kajisi lwaanguluko lwakulisalila alimwi wakali kukonzya kuba abube bwabunaleza, mbuli luyando alimwi abusongo. (Matalikilo 1:27) Eva wakalizyi kuti Leza wakalimwaambilide Adamu ikuti naa balya kucisamu cimwi, bakali kuyoofwa. Nokuba boobo, Eva wakacengwa akusyoma kuti takonzyi kufwa pe. Alimwi buya wakacengwa kuti wakali kuyooba abuumi buli kabotu ikuti wamuzangila Leza. Aboobo wakalya mucelo mpoonya wakamoongelezya mulumi wakwe kuti awalo alye.—Matalikilo 3:1-6; 1 Timoteyo 2:14.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Eva? Eva ncikozyanyo citucenjezya citondezya bubi bwakuzumanana kulombozya kubyaabi. Kwiinda mukusotoka mulawo wa Leza, wakalekela kulombozya kubyaabi kuti kukomene mumoyo cakuti wakayanda kuba acintu catakali cakwe.—Matalikilo 3:6; 1 Johane 2:16.

Hana

Ino Hana wakali ni? Wakali mukaintu wa Elikana alimwi wakali banyina Samuele, walo wakazyikuba musinsimi iwakazyibidwe kapati mu Israyeli yansiku.—1 Samuele 1:1, 2, 4-7.

Ino wakacita nzi? Ciindi Hana naatakajisi mwana, wakalomba Leza kuti amuumbulizye. Elikana wakakwete bamakaintu bobilo. Mukaintu wakwe uumbi Penina, wakalijisi bana; nokuba boobo, Hana wakakkala kwaciindi cilamfwu katajisi mwana. Calunya Penina wakali kumusampaula, pele Hana wakali kupaila kuli Leza kuti amuumbulizye. Wakakonka kuli Leza, kaamba kuti, ikuti Leza wamupa mwana musankwa, wakali kuyoomwaaba kulinguwe kutegwa kabelekela mutente lyakubunganina, njobakali kubelesya bana Israyeli kukombela.—1 Samuele 1:11.

Leza wakawiingula mupailo wa Hana, aboobo wakazyala Samuele. Hana wakacita kweelana acikonke cakwe akumutola Samuele kuti akabelekele kutente lyakubunganina naakacili mwana musyoonto. (1 Samuele 1:27, 28) Mwaka amwaka, Hana wakali kumusumina kajansi akumutolela Samuele. Mukuyakwaciindi, Leza wakamulongezya Hana kwiinda mukumupa bana bamwi bosanwe, botatwe bakali basankwa mpoonya bobilo bakali basimbi.—1 Samuele 2:18-21.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Hana? Mipailo njaakali kupaila kuzwa ansi aamoyo yakamugwasya kuti aliyumye. Mupailo wakwe wakulumba uulembedwe kulugwalo lwa 1 Samuele 2:1-10 utondezya lusyomo luyumu ndwaakajisi muli Leza.

▸ Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Hana, amubone cibalo cakuti “Wakapaila Kuli Leza Camoyo Woonse.”
▸ Kutegwa muzyibe kaambo Leza ncaakali kulekela maali kubantu bakwe kaindi, amubone cibalo camu Cikuwa cakuti, “Does God Approve of Polygamy?”

Jaeli

Ino Jaeli wakali ni? Wakali mukaintu wa Heberi, iwatakali muna Israyeli. Cabusicamba Jaeli wakabagwasya bantu ba Leza.

Ino wakacita nzi? Jaeli wakabweza ntaamu cakufwambaana ciindi Sisera, silutwe wampi yabana Kanana, naakaboola kutente lyakwe. Sisera wakazundwa munkondo kubana Israyeli aboobo wakali kuyandaula busena bwakuyubila alimwi akulyookezya. Jaeli wakamutamba mutente lyakwe kuti ayube akulyookezya. Naakali koona Sisera, Jaeli wakamujaya.—Babetesi 4:17-21.

Ntaamu njaakabweza Jaeli yakazuzikizya businsimi bwakaambidwe a Debora kuti: “Jehova uyakwaaba Sisera mumaanza aamukaintu.” (Babetesi 4:9) Akaambo kancaakacita, Jaeli wakaambwa kuti, “ulilongezyedwe kapati kwiinda bamakaintunyina.”—Babetesi 5:24.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Jaeli? Jaeli wakabweza ntaamu cabusicamba. Ncaakacita citondezya kuti Leza ulakonzya kupa kuti cintu cimwi cicitike kutegwa businsimi buzuzikizyigwe.

Jezebeli

Ino Jezebeli wakali ni? Wakali mukaintu wa Mwami Ahabu muna Israyeli. Walo tanaakali muna Israyeli alimwi tanaakali kukomba Jehova. Muciindi caboobo, wakali kukomba leza wabana Kanana Baala.

Ino wakacita nzi? Namalelo Jezebeli wakali sikudyaaminina, silunya alimwi sinkondo. Wakali kusumpula bukombi bwa Baala alimwi aakoonana kwakajatikizyidwe abukombi. Aciindi ncomunya, wakali kuyanda kugusya bukombi bwa Leza mwini-mwini, Jehova.—1 Bami 18:4, 13; 19:1-3.

Kutegwa ajane nzyaakali kuyanda, Jezebeli wakali kubelesya bubeji alimwi akujaya bantu. (1 Bami 21:8-16) Kweelana ambwaakaambide kale Leza, wakafwa lufwu lubi alimwi kunyina naakazikkwa.—1 Bami 21:23; 2 Bami 9:10, 32-37.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Jezebeli? Jezebeli ncikozyanyo citucenjezya. Akaambo kakuti tanaakali kulilemeka alimwi wakali kukonzya kucita kufwumbwa ncaakali kuyanda, izina lyakwe ncitondezyo camukaintu uutamvwi nsoni kuti walubizya, sibwaamu, utalibombyi kubweendelezi alimwi uutakwe ndaba kuti walubizya.

Leya

Ino Leya wakali ni? Wakali mukaintu wakusaanguna wasikale Jakobo. Musyoonto wakwe Rakele, wakali mukwatwanyina kuli Jakobo.—Matalikilo 29:20-29.

Ino wakacita nzi? Leya wakazyala bana basankwa bali cisambomwe. (Rute 4:11) Makanze aa Jakobo akali aakukwata Rakele, kutali Leya. Pele bausyi, ba Labani bakatola Leya muciindi ca Rakele. Ciindi Jakobo naakazyiba kuti bakamwiinda kunsi kutegwa akwate Leya, wakaakutongooka kuli Labani. Aboobo Labani wakaamba kuti cilengwa cabo tiicakali kuzumizya kukwasya musyoonto, mupati katanakwatwa. Nokwakainda nsondo yomwe, Jakobo wakakwata Rakele.—Matalikilo 29:26-28.

Jakobo wakali kumuyanda kapati Rakele kwiinda Leya. (Matalikilo 29:30) Eeci cakapa kuti Leya abe abuzuba kumusyoonto wakwe. Leza wakabona mbwaakali kulimvwa Leya aboobo wakamulongezya kwiinda mukumupa bana bali ciloba, bana basankwa bali cisambomwe amusimbi omwe.—Matalikilo 29:31.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Leya? Leya wakali kusyoma Leza kwiinda mumupailo. Nokuba kuti wakalijisi mapenzi mumukwasyi wakwe, wakalizyi kuti Leza wakali kumugwasya. (Matalikilo 29:32-35; 30:20) Cibalo caamba kujatikizya buumi bwakwe cilakasalazya kaambo kakuti maali, ibubambe mbwaakalekelede Leza kwaciindi cili mbocibede, taali kabotu pe. Ceelelo ncazumizya mucikwati ncakuti, muntu weelede kuba amulumi naa mukaintu omwe.—Matayo 19:4-6.

▸ Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Leya, amubone cibalo camu Cikuwa cakuti, “Distressed Sisters Who ‘Built the House of Israel.’”
▸ Kutegwa muzyibe kaambo Leza ncaakali kulekela maali kubantu bakwe kaindi, amubone cibalo camu Cikuwa cakuti, “Does God Approve of Polygamy?”

Marta

Ino Marta wakali ni? Wakali mwanookwabo Lazaro a Mariya, alimwi boonse botatwe bakali kukkala munsi-munsi a Jerusalemu mumunzi wa Betaniya.

Ino wakacita nzi? Marta wakali mulongwe wa Jesu. Awalo Jesu “wakali kumuyanda Marta amwanookwabo musimbi a Lazaro.” (Johane 11:5) Marta wakali mukaintu uusamausya. Aciindi cimwi Jesu naakaswaide, Mariya wakasala kuswiilila Jesu, pele walo Marta wakajisi bubi kubeleka milimo yaaŋanda. Aboobo Marta wakatongooka kuli Jesu kuti Mariya tanaakamugwasya. Cabubombe Jesu wakagwasya Marta kuzibona kabotu zintu.—Luka 10:38-42.

Ciindi Lazaro naakaciswa, Marta alimwi a Mariya bakamulomba Jesu kuti aboole, bakajisi lusyomo lwakuti Jesu wakali kuyoomuponya mwanookwabo. (Johane 11:3, 21) Pele Lazaro wakafwa. Mubandi Marta ngwaakajisi a Jesu wakatondezya kuti wakalijisi lusyomo mucisyomezyo camu Bbaibbele cabubuke akuti Jesu wakalijisi nguzu zyakubusya mwanookwabo.—Johane 11:20-27.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Marta? Marta wakali kusamausya kapati. Wakali kuzumina kupegwa lulayo. Wakaamba kujatikizya mbwaakali kulimvwa alimwi alusyomo lwakwe.

▸ Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Marta, amubone cibalo cakuti, “Ndasyoma.”

Mariya (banyina Jesu)

Ino Mariya wakali ni? Wakali mukaintu mwana-mwana mu Juda, alimwi wakali nakalindu ciindi naakazyala Jesu, wakatumbuka mwana wa Leza munzila ya malele.

Ino wakacita nzi? Cakulicesya Mariya wakacita kuyanda kwa Leza. Wakalisinkilidwe kale kuli Josefa ciindi mungelo naakalibonya kulinguwe akumwaambila kuti wakali kuyooba ada mpoonya akuzyala Mesiya iwakali kulindilwa. (Luka 1:26-33) Wakauzumina mukuli ooyu. Kuzwa Jesu naakazyalwa, Mariya alimwi a Josefa bakaba abana basankwa bone alimwi abasimbi bobilo. Aboobo Mariya tanaakazumanana kuba nakalindu pe. (Matayo 13:55, 56) Nokuba kuti wakalaacoolwe caalubazu, tanaakali kuyanda kutembaulwa alimwi kunyina naakalanganizyigwa munzila iilibedelede, mube muciindi ca Jesu naa ciindi naakali umwi wambungano ya Banakristo bakusaanguna.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Mariya? Mariya wakali mukaintu uusyomeka walo iwakalyaaba akuzumina mukuli mupati. Wakali aluzyibo lunji kujatikizya Magwalo. Kulibonya kuti Mariya wakazubulula Magwalo ziindi zitandila ku 20 mumajwi aakwe aalembedwe kuli Luka 1:46-55.

▸ Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Mariya, amubone cibalo camu Cikuwa cakuti, “What Mary’s Example Can Teach Us.”

Mariya (mwanookwabo Marta a Lazaro)

Ino Mariya wakali ni? Antoomwe amunyina Lazaro, alimwi amwanookwabo Marta, bakali kucikkomanina cilongwe ncobakajisi a Jesu.

Ino wakacita nzi? Kwaziindi zili mbozibede Mariya wakatondezya kuti wakali kumubikkila maano Jesu kuti Mwana wa Leza. Wakatondezya lusyomo lwakuti Jesu naatakalekela kuti mwanookwabo Lazaro afwe, alimwi wakaliko ciindi Jesu naakamubusya. Mwanookwabo Marta, wakamutongooka Mariya ciindi naakasala kuswiilila Jesu muciindi cakugwasya kubeleka milimo yaaŋanda. Pele Jesu wakamulumbaizya Mariya akaambo kakubikka zintu zyakumuuya mubusena bwakusaanguna.—Luka 10:38-42.

Aciindi cimwi, Mariya wakamusamausya Jesu kwiinda mukumunanika “mafwuta aanunkilila alimwi aadula,” kumutwe alimwi akumaulu. (Matayo 26:6, 7) Bamwi ibakaliko bakatalika kwaamba Mariya kuti mutaka. Pele Jesu wakamukwabilila, kaamba kuti: “Kufwumbwa makani mabotu aaya [aa Bwami bwa Leza] nkwaayookambaukwa munyika yoonse, ncaacita mukaintu ooyu acalo ciyakwaambwa mukwiibaluka nguwe.”—Matayo 24:14; 26:8-13.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Mariya? Mariya wakajisi lusyomo luyumu. Wakabikka kukomba Leza mubusena bwakusaanguna muciindi cazintu zyabuyo. Alimwi cakulicesya wakamulemeka Jesu, nokuba kuti kucita boobo kwakali kuyandika mali manji.

Mariya Magadalene

Ino Mariya Magadalene wakali ni? Wakali sikwiiya wa Jesu uusyomeka.

Ino wakacita nzi? Mariya Magadalene wakali akati kabamakaintu banji ibakeenda a Jesu antoomwe basikwiiya bakwe. Akaambo kabwaabi bwakwe wakabelesya mali aakwe kutegwa bajane nzyobakali kuyandika. (Luka 8:1-3) Wakamutobela Jesu kusikila kumamanino aamulimo wakwe, alimwi wakazumanana kuba munsi-munsi anguwe ciindi naakajaigwa. Wakaba acoolwe cakuba umwi wakasaanguna kubona Jesu naakabusyigwa.—Johane 20:11-18.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Mariya? Mariya Magadalene wakaugwasyilizya mulimo wa Jesu alimwi wakazumanana kuba sikwiiya iwakalyaabide.

Miriamu

Ino Miriamu wakali ni? Wakali mucizyi wa Musa alimwi a Aroni. Ngomukaintu wakusaanguna kuba musinsimi mukaintu waambidwe mu Bbaibbele.

Ino wakacita nzi? Mbwaanga wakali musinsimi mukaintu, wakajisi mukuli wakwaambila bamwi milumbe ya Leza. Wakali kuukkomanina mukuli wakwe mu Israyeli, alimwi wakatola lubazu mukwiimba lwiimbo lwakuzunda antoomwe abaalumi, ciindi Leza naakamana kubanyonyoona basikalumamba bana Egepita mu Lwizi Lusalala.—Kulonga 15:1, 20, 21.

Nokwakainda ciindi cili mbocibede, Miriamu alimwi a Aroni bakamutongooka Musa. Cakutadooneka bakalisumpula alimwi bakaba amunyono. Pele Leza “wakali kuswiilila,” alimwi wakabakalalila kapati boonse bobilo Miriamu alimwi a Aroni. (Myeelwe 12:1-9) Mpoonya Leza wakapa kuti Miriamu abe acisenda akaambo kakuti ngowakatalika kwaamba majwi aataluzi. Ciindi Musa naakakombelezya Leza kuti amulekelele, Leza wakamuponya Miriamu. Nokwakainda mazuba aali ciloba kali alikke, wakazumizyigwa alimwi kuti asangane nkambi yabana Israyeli.—Myeelwe 12:10-15.

Bbaibbele litondezya kuti Miriamu wakakuzumina kululamikwa. Nokwakainda myaanda yamyaka, Leza wakaamba coolwe cilibedelede ncaakajisi ciindi naakali kuyeezya bana Israyeli kuti: “Ndakamutumina Musa, Aroni a Miriamu kuti bamusolwede.”—Mika 6:4.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Miriamu? Makani a Miriamu atondezya kuti Leza ulaswiilila zintu nzyobaamba bakombi bakwe kujatikizya bantu bamwi. Alimwi twabona kuti kutegwa tumukkomanisye Leza, tweelede kweeleba kulisumpula alimwi amunyono, itumpenda tukonzya kunyonyoona mpuwo mbotu yabantu bamwi.

Rakele

Ino Rakele wakali ni? Wakali mwana wa Labani alimwi wakali mukaintu ngwaakali kuyandisya kapati sikale Jakobo.

Ino wakacita nzi? Rakele wakakwatwa kuli Jakobo alimwi wakamuzyalila bana basankwa bobilo, balo ibakazyikuba akati kamitwe yamikwasyi yamisyobo iili 12 ya Israyeli yansiku. Ciindi Rakele naakamubona iwakali kuyooba mulumi wakwe, wakali kweembela mbelele zyabausyi. (Matalikilo 29:9, 10) Wakajisi “ciwa cibotu” kwiinda mupati wakwe, Leya.—Matalikilo 29:17.

Jakobo wakamuyanda kapati Rakele, aboobo wakazumina kubeleka kwamyaka iili ciloba kutegwa amukwate. (Matalikilo 29:18) Nokuba boobo, Labani wakamwiinda kunsi Jakobo akumupa mwanaakwe wakusaanguna Leya, tiilyakalampa Labani wakamuzumizya Jakobo kukwata Rakele.—Matalikilo 29:25-27.

Jakobo wakali kumuyanda kapati Rakele alimwi abana bakwe basankwa kwiinda mbwaakali kuyanda Leya abana bakwe. (Matalikilo 37:3; 44:20, 27-29) Akaambo kaceeci, kwakaba kwiimpana akati kabamakaintu bobilo aaba.—Matalikilo 29:30; 30:1, 15.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Rakele? Rakele wakaliyumya mubukkale bwamumukwasyi bukatazya kakunyina kusweekelwa bulangizi bwakuti Leza wakali kwiiswiilila mipailo yakwe. (Matalikilo 30:22-24) Makani aakwe atondezya maali mbwaakatazya mumikwasyi. Cakamucitikila Rakele citondezya makanze aa Leza aakusaanguna aabusongo kujatikizya cikwati aakuti, mulumi weelede kuba buyo amukaintu omwe.—Matayo 19:4-6.

▸ Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Rakele, amubone cibalo camu Cikuwa cakuti, “Distressed Sisters Who ‘Built the House of Israel.’”
▸ Kutegwa muzyibe kaambo Leza ncaakali kulekela maali kubantu bakwe kaindi, amubone cibalo camu Cikuwa cakuti, “Does God Approve of Polygamy?”

Rahabu

Ino Rahabu wakali ni? Wakali muvwule iwakali kukkala kubana Kanana mumunzi wa Jeriko, alimwi wakaba mukombi wa Jehova Leza.

Ino wakacita nzi? Rahabu wakasisa bana Israyeli bobilo ibakasikide kutwela nyika. Wakacita oobo akaambo kakuti wakamvwa makani kujatikizya Leza wa Israyeli Jehova mbwaakabafwutula bantu bakwe kubana Egepita alimwi akuli bana Amori.

Rahabu wakabagwasya basikutwela alimwi akubakombelezya kuti bakamufwutule abamukwasyi wakwe ciindi bana Israyeli nobakali kuyoonyonyoona munzi wa Jeriko. Bakazumina, pele bakamwaambila kuti wakeelede kwaabamba kuba maseseke makanze aabo, walo amukwasyi wakwe bakeelede kuba muŋanda ciindi bana Israyeli nobakali kuyoonyonyoona, alimwi wakeelede kwaanga katambo kasalala akukalengelezya awindo ikuzyibya ŋanda yakwe. Rahabu wakaatobela malailile oonse, alimwi walo amukwasyi wakwe bakafwutuka ciindi bana Israyeli nobakasaala munzi wa Jeriko.

Nokwakainda ciindi, Rahabu wakakwatwa kumwaalumi muna Israyeli mpoonya wakaba umwi wabamakaapanyina ba Mwami Davida alimwi a Jesu Kristo.—Joshua 2:1-24; 6:25; Matayo 1:5, 6, 16.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Rahabu? Bbaibbele lyaamba Rahabu kuti ncikozyanyo cibotu calusyomo. (Bahebrayo 11:30, 31; Jakobo 2:25) Makani aakwe atondezya kuti Leza ulalekelela alimwi tasalululi pe, ulabalongezya aabo basyoma nguwe, tacikwe makani anzyobakacita musyule.

▸ Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Rahabu, amubone cibalo cakuti, ‘Wakaambwa Kuti Mululami Akaambo Kamilimo.’

Rebeka

Ino Rebeka wakali ni? Wakali mukaintu wa Izaka alimwi wakajisi bana bamaanga basankwa, Jakobo alimwi a Esau.

Ino wakacita nzi? Rebeka wakacita kuyanda kwa Leza, nokuba kuti kucita boobo cakali kukatazya. Ciindi naakali kuteka maanzi kumugoti, mwaalumi umwi wakamulomba maanzi. Cakufwambaana Rebeka wakamupa maanzi aakunywa alimwi wakalyaaba kuteka maanzi aankamela zyamwaalumi. (Matalikilo 24:15-20) Mwaalumi ooyo wakali mubelesi wa Abrahamu, alimwi wakeendede musinzo mulamfwu kutegwa amujanine mukaintu Izaka. (Matalikilo 24:2-4) Alimwi wakapaila kuli Leza kutegwa amulongezye. Ciindi naakabona bunkutwe bwa Rebeka alimwi akusamausya, wakazyiba kuti Leza wakawiingula mupailo wakwe, kutondezya kuti ngonguwe Leza ngwaakasalila Izaka.—Matalikilo 24:10-14, 21, 27.

Ciindi Rebeka naakazyiba kaambo mubelesi ooyo ncaakaboolela, wakazumina kuunka anguwe akuba mukaintu wa Izaka. (Matalikilo 24:57-59) Nokwakainda ciindi Rebeka wakaba abana bamaanga basankwa. Leza wakalimwaambilide kale kuti mwana musankwa mupati, Esau, wakali kuyoobelekela muniini, Jakobo. (Matalikilo 25:23) Ciindi Izaka naakali kuyanda kulongezya Esau kuba mwana mutaanzi kuzyalwa, Rebeka kuli ncaakacita kutegwa cilongezyo ciboole kuli Jakobo, kweelana amakanze aa Leza.—Matalikilo 27:1-17.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Rebeka? Rebeka wakali kulibombya, wakali munkutwe, alimwi wakali kusamausya, ibube bwakapa kuti abe mukaintu uuli kabotu, muzyali alimwi mukombi wa Leza mwini-mwini.

▸ Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Rebeka, amubone cibalo cakuti, “Inzya Ndilayanda Kuunka.”

Rute

Ino Rute wakali ni? Wakali muna Moabu iwakasiya baleza bakwe alimwi amunzi wakwe kutegwa abe mukombi wa Jehova munyika yabana Israyeli.

Ino wakacita nzi? Rute wakatondezya luyando lulibedelede kuli banyinazyala, ba Naomi. Naomi amulumi wakwe alimwi abana babo basankwa bobilo, bakaunkide kunyika ya Moabu kutija nzala mu Israyeli. Mpoonya bana aabo bakakwata bamakaintu bana Moabu, Rute alimwi a Olipa. Pele nokwakainda ciindi, mulumi wa Naomi antoomwe abana bakwe basankwa bakafwa, bakasiya bamukabafwu botatwe.

Mbwaanga lino ciyumayuma cakalimanide, Naomi wakasala kuti apiluke ku Israyeli. Rute alimwi a Olipa bakasala kuti baunke anguwe. Pele Naomi wakabalomba kuti bapiluke kubabbululu babo. Olipa wakacita oobo. (Rute 1:1-6, 15) Nokuba boobo, Rute wakakakatila kuli banyinazyala. Wakali kumuyanda kapati Naomi alimwi wakali kuyanda kukomba Leza wakwe, Jehova.—Rute 1:16, 17; 2:11.

Akaambo kakuti Rute wakali kusyomeka kuli banyinazyala alimwi wakali muyumu kubeleka, wakaba ampuwo mbotu mumunzi mwaakali kukkala Naomi mu Betelehemu. Mwaalumi wazina lya Boazi iwakavwubide alimwi mulimi, wakamukkomanina kapati Rute alimwi caluzyalo wakamupa cakulya walo alimwi a Naomi. (Rute 2:5-7, 20) Nokwakainda ciindi, Rute wakakwatwa kuli Boazi alimwi wakaba umwi wabamakaapanyina ba Mwami Davida alimwi a Jesu Kristo.—Matayo 1:5, 6, 16.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Rute? Akaambo kaluyando ndwaakajisi kuli Naomi alimwi a Jehova, Rute wakasiya munzi wakwe alimwi abanamukwasyi. Wakali kubeleka canguzu, wakalilyaabide alimwi wakali kusyomeka noliba leelyo naakajisi mapenzi.

▸ Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Rute, amubone cibalo cakuti, “Kufwumbwa Nkoya Yebo Andime Ndilaunka” alimwi acakuti, “Mwanakazi Mubotu Kapati.”

Sara

Ino Sara wakali ni? Wakali mukaintu wa Abrahamu alimwi nguwakali banyina Izaka.

Ino wakacita nzi? Sara wakausiya munzi wa Uri iwakavwubide mwalo mwaakabukkede nkaambo wakali alusyomo muzisyomezyo Leza nzyaakasyomezya mulumi wakwe. Leza wakaambila Abrahamu kusiya munzi wa Uri kuya munyika ya Kanana. Leza wakasyomezya kumulongezya alimwi akumupa kuti abe cisi cipati. (Matalikilo 12:1-5) Kweelede kuti Sara aciindi eeci wakajisi myaka yakuma 60. Kuzwa kuciindi eeci, Sara amulumi wakwe bakali kukkala mumatente alimwi bakali basimutuntuli.

Nokuba kuti buumi bwakutuntulika bwakali kubikka buumi bwabo muntenda, Sara wakamugwasyilizya Abrahamu kutobela busolozi bwa Leza. (Matalikilo 12:10, 15) Kwamyaka minji, Sara tanaakajisi mwana, calo cakali kumupa kuusa kapati. Pele Leza wakasyomezyede kulongezya lunyungu lwa Abrahamu. (Matalikilo 12:7; 13:15; 15:18; 16:1, 2, 15) Mukuya kwaciindi, Leza wakasyomezya Sara kuti wakali kuyooba amwana. Wakazyala mwana mubucembele. Wakajisi myaka iili 90, mpoonya mulumi wakwe wakajisi myaka iili 100. (Matalikilo 17:17; 21:2-5) Mwana bakamuulika kuti Izaka.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli Sara? Cikozyanyo ca Sara cituyiisya kuti lyoonse tweelede kusyoma kuti Leza ulakonzya kuzuzikizya zisyomezyo zyakwe, noziba zeezyo zilibonya kuti inga tiizyakonzyeka! (Hebrews 11:11) Alimwi cikozyanyo cakwe citondezya mbociyandika kumukaintu kuba abulemu mucikwati.—1 Petro 3:5, 6.

▸ Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Sara, amubone cibalo cakuti, “Uli Mukaintu Weebeka” alimwi acakuti, “Leza Wakamwaamba Kuti ‘Namalelo.’”

Musimbi muna Sulamiwe

Ino Musimbi muna Sulamiwe wakali ni? Wakali musimbi mubotu alimwi ngonguwe waambidwe kapati mubbuku lyamu Bbaibbele lya Lwiimbo lwa Solomoni. Bbaibbele talimwaambi zina.

Ino wakacita nzi? Musimbi muna Sulamiwe wakazumanana kusyomeka kumweembezi ngwaakali kuyanda. (Lwiimbo lwa Solomoni 2:16) Nokuba boobo akaambo kakubota kwakwe, Mwami Solomoni muvwubi wakatalika kumumenena mate, akusoleka kumoongelezya kuti amuyande. (Lwiimbo lwa Solomoni 7:6) Nokuba kuti bamwi bakamoongelezya kuti asale Solomoni, musimbi muna Sulamiwe wakakaka. Wakali kuyanda mweembezi alimwi wakali kusyomeka kulinguwe.—Lwiimbo lwa Solomoni 3:5; 7:10; 8:6.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kumusimbi muna Sulamiwe? Wakali kulibombya nokuba kuti wakali mubotu alimwi wakali kuyandwa kapati. Tanaakalekela kuyungwa, lubono, naa mpuwo kuti zimupe kuleka kuyanda mweembezi. Wakazumanana kulijata alimwi akulilemeka.

Muka Loti

Ino muka Loti wakali ni? Bbaibbele talimwaambi zina. Pele lilatwaambila kuti wakajisi bana basimbi bobilo alimwi walo amukwasyi wakwe bakali kukkala mumunzi wa Sodoma.—Matalikilo 19:1, 15.

Ino wakacita nzi? Tanaakatobela malailile aa Leza. Leza wakakanzide kunyonyoona munzi wa Sodoma alimwi aminzi yakali afwaafwi akaambo kakutalilemeka mumakani aakoonana. Akaambo kakuti Leza wakali kumuyanda mululami Loti amukwasyi wakwe, ibakali kukkala mu Sodoma, Leza wakatuma bangelo bobilo kutegwa bamugusye akumukwabilila.—Matalikilo 18:20; 19:1, 12, 13.

Bangelo bakaambila mukwasyi wa Loti kutija mumunzi alimwi akutalanga musyule; buyo-buyo, bakali kuyoofwa. (Matalikilo 19:17) Muka Loti “wakatalika kulanga musyule, eelyo wakaba cuulu camunyo.”—Matalikilo 19:26.

Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli muka Loti? Makani aakwe atwaambila bubi buboola akaambo kakuyandisya zintu zyakumubili cakuti twacileka kumvwida Leza. Jesu wakaamba kuti ncikozyanyo citucenjezya. Wakati: “Amuyeeye muka Loti.”—Luka 17:32.