KUBUZYA-BUZYA | WENLONG HE
Sikuvwuntauzya Mumakani Aasayaansi Ulapandulula Mbwaakatalika Kusyoma Muli Leza
BA WENLONG HE, sayaansi bakaiyiila mudolopo lya Suzhou, Mucooko ca Jiangsu, ku China. Balagwasyilizya mukulembulula magazini yaamba mbozipangwa zintu zimwi yalo iimwaigwa mumasi manji alimwi balijisi amabbuku amwi aamba zyasayaansi. Lino, ba Wenlong He, babelekela ku University of Strathclyde ku Scotland. Nibakacili bana, bakali kusyoma munjiisyo yakusanduka kwazintu, pele mukuya kwaciindi bakazyiba kuti buumi bwakalengwa buya. Balembi ba Sinsimuka! bakababuzya mbobakatalika kusyoma muli Leza.
Amutwaambile kujatikizya buumi bwanu.
Ndakazyalwa mu 1963 alimwi ndakakomenena ku China, kumunzi uuli kumusanza aa Mulonga wa Yangtze, Mucooko ca Jiangsu. Oobu mbusena bwamudumu buzyibidwe kapati akaambo kazyakulya zinji zilimwa, aboobo busena oobu bwiitwa kuti mbusena bwamupunga alimwi answi. Nindakali mwana, ndakali kulibuzya kuti: ‘Nkaambo nzi nyika ncoipa kuti kakukomena zyakulya zinona? Sena zyakulya eezyi zyakalitalikila buya? Ino ncinzi cisaanguna, nikkuku naa ndiji?’ Mu China, bantu batasyomi kuti Leza nkwali mbanji, aboobo kucikolo ndakayiisyigwa njiisyo yakusanduka kwazintu.
Mbuti kujatikizya bamukwasyi wanu?
Bazyali bangu tiibakali kusyoma kuti Leza nkwali. Bamaama bakali kubeleka mufaamu, pele bataata bakali kubeleka mulimo wakupa malailile aambokuyakwa maanda alimwi bakatalisya kkampani yamayake. Ndime mupati akati kabana basankwa bosanwe. Mukubula coolwe, basyoonto bangu basankwa bobilo bakafwa kabacili baniini. Eeco candipa kuusa kapati, alimwi akulibuzya kuti: ‘Nkaambo nzi bantu ncobafwida? Sena kuli nondiyoobabona alimwi banabokwesu?’
Ncinzi cakamupa kwiiya sayaansi?
Ndakali kuyanda kwiiya physics, nkaambo ndakali kugambwa kujatikizya mboipangidwe nyika, alimwi ndakali kuyeeya kuti kwiiya physics kwakali kukonzya kwiingula mibuzyo yakali kundikatazya nindakali mwana.
Mulimo nzi wini ngomucita mukuvwuntauzya?
Ndilanga-langa mbondikonzya kupa kuti tubeela-beela itujisi nguzu katubalika mbubwenya mbuli mumuni. Ndilacita oobo kwiinda mukwiiya mbwaapangidwe ma atoms. Alimwi ndilavwuntauzya akubona mbondikonzya kuyungizya nguzu zyamulilo uubelesyegwa mumayuwe alimwi anguzu zyamumuni. Nokuba kuti buvwuntauzi bwangu bulabikkilizya amakwebo, alimwi bulajatikizya akuzyiba mbowakatalika mulenga-lenga.
Mbuti mbomwakaba aaluyandisisyo lwa Bbaibbele?
Mu 1998, Bakamboni ba Jehova bobilo bakandiswaya kuŋanda. Bakalilibambilide kunditondezya bwiinguzi bwamu Bbaibbele kumibuzyo njindakajisi. Bakaintu bangu, ba Huabi, abalo ibabeleka kabali basyaazibwene musayaansi, bakatusangana mumubandi. Kunyina nitwakalilibwene kale Bbaibbele, pele lulayo lwandilyo lugwasya lwakatukkomanisya kapati. Twakabona mbuli banabukwetene Bakamboni ibakatuswaide mbobakagwasyigwa kwiinda mukubelesya njiisyo zyamu Bbaibbele. Bakalikkomene alimwi bakali kupona buumi buuba-uba. Pele Bbaibbele ncolyaamba kujatikizya “Leza,” kwakapa kuti alimwi nditalike kudooneka kuti naa bubumbo bwakalengwa buya. Mbuli syaazibwene musayaansi, mulimo wangu ngwakumvwisya mbozyakalengwa zintu. Aboobo ndakabona kuti ndeelede kwaayeeyesya makani aaya.
Mbuli syaazibwene musayaansi, mulimo wangu ngwakumvwisya mbozyakalengwa zintu. Aboobo ndakabona kuti ndeelede kwaayeeyesya makani aaya
Ntwaambo nzi twamasimpe ntomwakalanga-langa?
Kaambo kakusaanguna, ndakalizyi kuti zintu zinji tazikonzyi kubelekela antoomwe kakunyina kugwasyilizyigwa anguzu zimwi. Oobu mbobubambe bwabili bujatikizya mbozibeleka nguzu zyamulilo alimwi anguzu zimwi buyo. Akaambo kakuti bubumbo alimwi abuumi buli anyika zibelekela antoomwe kabotu-kabotu, eeci cakandipa kuyeeya kuti kweelede kuti kuli muntu umwi uuzigwasyilizya, nkokuti Imulengi. Kaambo kabili kakali kakuti bubumbo alimwi anyika zilibonya kuti zyakabambilwa kuti kazigwasyilizya buumi.
Mbumboni nzi bwakulenga mbomwakabona?
Kwaamba masimpe, zintu zyoonse zipona anyika zijana nguzu kuzwa kuzuba. Eezyi nguzu ziinda mumulenga-lenga kazili nguzu zyamumuni. Mpoonya zilasika aano anyika kwiinda munguzu zyamayuwe aamumuni. Inguzu zyamayuwe aamumuni iziinda kufwiimpa ziitwa kuti lethal gamma rays. Kwamana kulaba mayuwe aaitwa kuti X-rays, alo aatupa kucikonzya kubona, alimwi amayuwe aainda kulampa aabelesyegwa mumawailesi. Cikkomanisya ncakuti, mulenga-lenga wesu ulacikonzya kusinkila nguzu zijaya izizwa kuzuba kwiinda mukuzumizya buyo nguzu ziyandika aanyika.
Nkaambo nzi makani aaya ncaakamukkomanisya?
Makani aantalisyo aamu Bbaibbele aamba zyakulenga alimwi ambwaamba kujatikizya mumuni akandigambya. Bbaibbele lyaamba kuti: “Leza wakaamba kuti: ‘Akube mumuni.’ Mpoonya awo mumuni wakaba.”a Nkabeela kasyoonto buyo kanguzu zyamumuni ikapa kuti katucikonzya kubona, pele nguzu zizwa kuzuba zilayandika mubuumi. Kuyandika nguzu zizwa kuzuba kutegwa zisyango zizyale zyakulya, alimwi akuti andiswe katucikonzya kubona. Nguzu zilibedelede zipa kuti mulenga-lenga kaucikonzya kwiinzya buyo mumuni ngotuyandika, tiizyakalitalikila buya pe. Nokuba boobo, ninguzu buyo zisyoonto zyamumuni izisika waano anyika.
Nkaambo nzi eeci ncociyandika?
Nkaambo kakuti nguzu zyamumuni zimwi nzikali. Aboobo tuyandika buyo nguzu zyamumuni zisyoonto kutegwa lukanda kalucikonzya kupanga Vitamin D, yalo iiyandika kapati kumafwuwa alimwi akutukwabilila kuzwa kukkansa amalwazi aambi buyo. Nokuba boobo, kuti nguzu zyamumuni eezyi zyavwulisya tulakonzya kuciswa kkansa yalukanda alimwi abulwazi bwatutube mumeso. Mubwini, mulenga-lenga uzuminzya buyo nguzu zyamumuni zisyoonto kusika aano anyika, nkokuti nguzu zyalo ziyandika. Eeci cakandipa bumboni bukkwene bwakuti kuli muntu iwakalenga nyika kuti kaicikonzya kugwasyilizya buumi.
Asyoonto-syoonto, mebo aba Huabi twakatalika kusyoma kuti kuli Mulengi alimwi nguwakasololela kuti Bbaibbele lilembwe. Mu 2005, twakaba Bakamboni ba Jehova, alimwi lino tulatola lubazu mukuyiisya bamwi Bbaibbele.