Stori Bilong Belam−i Tru o i Stori Nating Tasol?
HAP bilong Baibel ol i kolim Nambas i stori long wanpela man, nem bilong em Belam. Baibel i tok, Belam em i pikinini man bilong Bio na em i wanpela profet ol man i save baim em. (Nambas, sapta 22-24) Nem bilong em i kamap 8-pela taim long Baibel, long hap bilong Olpela Testamen na long Nupela Testamen tu, olsem long pas Pita i raitim na long pas Jut i raitim. Belam i stap inap olsem 1,450 yia paslain long taim bilong Krais. Em i stap long hap bilong Wara Yufretis, long het bilong wara. King Belak i baim em bilong mekim sampela tok bilong bagarapim ol Isrel. Orait, olsem wanem? Belam em i wanpela man tru em i bin i stap long bipo o dispela em i stori nating tasol bilong ol Juda?
Wanpela nius (Biblical Archaeology Review bilong Septemba/Oktoba 1985) i stori long sampela samting ol man i painim pinis, na dispela i kamapim long ples klia olsem Belam em i wanpela man tru em i bin i stap long bipo. Ol man bilong digim graun na painim ol samting bilong bipo ol i wok long ples daun bilong Jodan; ol i wok long hap bilong not klostu long wanpela wara em Baibel i kolim olsem Wara Jabok. Ol i digim graun long hap bilong Tell Deir Alla na ol i painim pinis sampela hap simen i gat olpela rait bilong ol lain bilong Siem long en. Inap sampela yia ol i bin wok long skelim gut dispela samting bambai ol i ken save wanem taim ol man i bin raitim ol dispela tok, na ol i wok long bungim wantaim na kisim save long en.
Wanpela saveman bilong Frans, nem bilong em André Lemaire, em i stori long ol samting ol saveman bilong saiens i bin mekim bilong save wanem taim ol man i bin raitim ol dispela tok na em i tok olsem: ‘Ol i kisim save olsem ol man i bin raitim ol dispela tok klostu 800 yia paslain long taim bilong Krais, olsem namel long 730 na 870.’ Na ol dispela rait i tok wanem? Lemaire i stretim bek ol dispela hap hap rait na em i ting ol dispela rait i tok:
‘1. Dispela rait em bilong [Be]lam, em [pikinini man bilong Bi]o, em i wanpela profet bilong ol god. Harim, ol god i kam long em long nait na [ol i toktok wantaim] em
2. Ol i mekim ol dispela t[o]k long em, na ol i tokim [Bela]m, em pikinini man bilong Bio . . . na em i krai
4. strong na lain bilong em i kam long em na t[okim] Belam, em pikinini man bilong Bio: “Bilong wanem yu tambuim kaikai, na bilong wanem yu krai?” ’ (Sampela rait i stap insait long banis olsem [ ], long wanem i lus long ol dispela hap simen na ol man yet i putim bambai yumi inap kaunim dispela tok)
Olsem na yumi save, samting olsem 2,800 yia bipo ol manmeri inap kaunim dispela rait, long wanem em i longpela rait ol i katim long wanpela banis. Tru, sampela hap rait i lus, tasol nem bilong Belam i stap ples klia. Maski ol i raitim dispela tok inap olsem 700 yia bihain long taim ol dispela samting i bin kamap, tasol ol i tingim Belam em i wanpela man tru em i bin i stap long bipo na em i wanpela profet.
Ol man i bin raitim dispela tok long banis klostu liklik long taim ol dispela samting Baibel i stori long en em i bin kamap. Em olpela rait tru, winim ol olpela rait bilong Baibel ol man i painim pinis na i stori long ol dispela samting. Dispela olpela rait ol i painim pinis em i narapela samting bilong helpim yumi long save, tok bilong Baibel i stret. Tru tumas, Baibel i kolim stret nem bilong ol man bilong bipo na ol samting i bin kamap long bipo.−2 Timoti 3:16, 17.