Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • g00 10/8 p. 4-11
  • Ol i Laik Painim Rot Bilong Kamap Gutpela Olgeta

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Ol i Laik Painim Rot Bilong Kamap Gutpela Olgeta
  • Kirap!—2000
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Wok Yujiniks i Mekim
  • Senisim Sindaun Bilong Olgeta Man Long Rot Bilong Saiens
  • Ol Bebi Em Papamama i Makim Pasin Bilong Ol
  • Tingting Planti Long Bihain
  • Wanpela Lain i Gutpela Olgeta
  • DNA i Holim Planti Infomesen!
    Kirap!—2015
  • Husat i Gat Asua? Yu Yet o Ol Jin Insait Long Skin?
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2002
  • Yu Inap Stap Laip Longpela Taim?
    Kirap!—2013
Kirap!—2000
g00 10/8 p. 4-11

Ol i Laik Painim Rot Bilong Kamap Gutpela Olgeta

EM BAI gutpela tru sapos long olgeta hap bilong graun i no gat pen, na sik, na ol bagarap bilong skin! Na long olgeta hap bilong graun i no gat pasin raskol na pasin birua i stap. Na tu, yumi stap olsem wanpela famili i no save dai.

Bilong i stap olsem, ol man i mas kamapim sampela bikpela senis. Tingting bilong ol man long kamapim sampela senis bilong mekim ol man i kamap gutpela moa, em i no nupela tingting. Inap 2,300 yia i go pinis saveman Pleto, bilong Grik, i tok: “Olgeta man i gat gutpela gutpela skin na tingting, ol i mas maritim ol meri i gat gutpela gutpela skin na tingting, na ol man i stap nogut long skin na tingting i no ken maritim ol meri i stap nogut long skin na tingting.” Tasol nau, klostu long taim bilong yumi, ol man i kirap givim bel long bihainim dispela tingting. Dispela pasin o wok saiens ol i kolim yujiniks.

Bikman Francis Galton i kamapim dispela tok “yujiniks” long 1883, em i wanpela saientis bilong Briten na Charles Darwin em i kasen brata bilong em. Em i kisim dispela tok long wanpela tok Grik, insait bilong en i olsem “ol tumbuna i gat nem o namba.” Galton i save olsem sampela plaua na animal ol inap kisim sampela gutpela pasin sapos ol man i makim gut papamama bilong ol. Olsem wanem? Sapos ol i mekim wankain pasin long ol manmeri, ating dispela samting inap helpim ol long kamap gutpela moa? Galton em i ting olsem. Ol man i save tromoi planti mani bilong kamapim ol gutpela hos na bulmakau, na Galton i ting sapos ol i tromoi liklik hap bilong dispela mani bilong “mekim ol manmeri i kamap gutpela moa,” bai i gat “planti pikinini i kamap em ol i smatpela moa.”

Ol buk samting Darwin i bin raitim i kirapim Galton long tingting olsem em i taim bilong ol man long bosim ol senis i kamap long ol. Long 1900 i go inap 1930 samting planti man bilong politik, na ol saientis, na ol saveman long Yurop na Amerika ol i laikim tru tingting bilong Galton. Hetman bilong wanpela strongpela gavman em i kamapim tingting bilong planti man i stap long taim bilong em, na em i tok: “Yumi ol man bilong graun i no ken larim ol man nogut i kamapim ol pikinini i wankain olsem ol. . . . Sapos ol fama i no larim ol gutpela bulmakau bilong ol i kamapim ol pikinini, na ol i larim ol bulmakau i stap nogut o i gat sik samting tasol i kamapim ol pikinini, bai yumi ting ol fama i longlong. . . . Bihain bai yumi kisim save olsem em i wok bilong ol gutpela manmeri long kamapim ol gutpela pikinini, na yumi no gat wok long larim ol manmeri nogut i kamapim ol pikinini i no gutpela.” Theodore Roosevelt, em namba 26 presiden bilong Yunaitet Stets, i bin raitim dispela tok.

Long ol so samting long Briten na Amerika ol i stori long ol lo i stap long skin bilong ol samting i stap laip na i makim pikinini bai kisim wanem kain pasin long papamama bilong ol. I gat wanpela kain rat ol i kolim gini-pik, na gras bilong ol i narapela narapela kain kala. Na taim ol i kamapim pikinini, ol pikinini bai kisim kala bilong gras bilong papamama. Long ol so ol i putim ol bikpela hap plang ol i pasim skin bilong ol papamama gini-pik na ol pikinini gini-pik long en bilong soim ol man olsem yumi kisim sampela pasin bilong yumi long papamama. Orait, bilong kamapim klia tingting bilong ol, long wanpela sat ol i kamapim dispela stori: “Ol pasin i no gutpela, olsem longlong o tingting i paul, sik epilepsi, pasin raskol, pasin bilong dring oltaim, pasin bilong i stap rabis, na planti pasin moa olsem i stap long skin bilong sampela famili, na ol pikinini bilong ol bai kisim ol dispela pasin wankain olsem ol gini-pik i kisim kala bilong gras long papamama bilong ol.” Narapela notis-bot i kamapim dispela askim: “Yumi lain bilong Amerika i save tingting gut na makim wanem pik, na kakaruk, na bulmakau man bai bung wantaim wanem pik, na kakaruk, na bulmakau meri bilong kamapim ol pikinini, tasol yumi no tingim husat bai kamap papamama bilong ol pikinini bilong yumi​—⁠yumi mekim nating tasol.”

Wok Yujiniks i Mekim

Dispela tingting i no tingting nating tasol. Nogat. Long Not Amerika na Yurop ol dokta i bin katim planti tausen manmeri, em ol manmeri gavman i ting “ol i nogut” na ol i no ken kamapim ol pikinini, bambai ol i no inap kamapim ol pikinini. Ol man i kamapim dispela lo ol i bihainim tingting bilong ol yet long makim husat o wanem samting i nogut. Long Misuri, Amerika, ol i bin tokaut long kamapim wanpela lo i tok ol dokta i mas katim rop bilong ol man o meri bilong pasim ol long kamapim pikinini sapos ol i bin “kilim i dai man, reipim meri, hansapim man long rot, stilim kakaruk, pairapim bom, o stilim ka.” Natsi Jemani i bihainim tingting kranki na ol i strong long kamapim wanpela lain i winim olgeta narapela lain, na ol i mekim sampela samting moa. Gavman i tok na 225,000 manmeri i mas larim ol dokta i katim rop bilong ol bilong pasim ol long kamapim pikinini, na sampela milion moa​—⁠em ol Judaman, ol Jipsi, ol man i gat sampela bagarap bilong skin na ol narapela man “i nogut”​—⁠gavman i kilim ol i dai, na ol i tok ol i bihainim yujiniks na mekim olsem.

Ol Natsi i bin mekim pasin nogut tru, olsem na yujiniks i kisim nem nogut na planti man i laik bai ol saientis i lusim tingting long yujiniks, olsem planim long matmat wantaim ol dispela planti milion manmeri i bin i dai long nem bilong en. Tasol long 1970 samting sampela ripot i stori long ol nupela save ol saientis i kisim taim ol i stadi long ol liklik samting i stap insait long ol sel bilong ol samting i stap laip. Sampela man i pret, nogut dispela nupela save inap kirapim gen ol man long Yurop na Not Amerika long kisim dispela tingting ol i bin kisim long 1900 i go inap long 1930 samting. Olsem na long 1977 long wanpela miting bilong ol saientis (National Academy of Science), wanpela saientis i mekim tok lukaut long ol wanwok bilong em long wok sampela i mekim bilong kisim hap DNA bilong wanpela sel na bungim wantaim hap DNA bilong narapela sel, em i tok: “Dispela wok bai bringim yumi i kam klostu moa long wok bilong kisim ol jin samting bilong man na kamapim wanpela man. Olsem ol inap kisim save long kamapim ol pikinini i nambawan tru. Long bipo [long taim bilong Hitler] taim ol i laik kamapim ol pikinini i nambawan tru ol i gat yelopela gras, na blupela ai, na ol jin bilong ol Arian.”

Planti man bilong nau bai ting em i no stret long skelim wok ol saientis i mekim long nau wantaim wok yujiniks Hitler i bin kamapim. Siksti yia i go pinis ol i strong long ol man i mas marit insait long lain na skin kala bilong ol yet. Long nau ol man i toktok long pinisim sampela sik na helpim i stap bilong ol man na bai em i kamap gutpela moa. Lain politik i bin kirapim ol man long bihainim tingting bilong olpela yujiniks, na pasin bilong bel nogut na birua long ol man i narapela kain em i bin strongim dispela tingting. Nau tingting bilong ol man bilong wok bisnis, na laik bilong ol manmeri long i stap gutpela, no gat sik, dispela i strongim ol saientis long mekim wok long dispela nupela save ol i wok long kisim long ol jin samting. Tru, dispela samting ol i mekim long nau i narapela kain long samting ol i bin mekim long bipo, tasol tingting bilong kamapim ol man (ol pikinini) em ol i gat ol jin yumi yet i laikim, em i kain olsem samting ol saientis i bin laik long mekim long rot bilong olpela yujiniks.

Senisim Sindaun Bilong Olgeta Man Long Rot Bilong Saiens

Taim yu wok long ritim dispela tok, ol strongpela kompiuta i wok long skelim wok na lo bilong olgeta jin​—⁠ol lo i bosim olgeta samting bilong yumi, olsem yumi go bikpela olsem wanem na wanem kain pasin yumi kisim, ol i stap insait long ol jin. Ol dispela kompiuta i wok long wokim lista bilong olgeta jin bilong man i stap insait long DNA, em planti tausen i stap. (Lukim blok “Ol CID Bilong DNA.”) Ol saientis i tok taim ol i kisim pinis save long olgeta jin, ol bai mekim wok long dispela save inap longpela taim long helpim ol long save gut long skin bilong man na marasin. Na tu ol i ting bihain ol inap oraitim o senisim ol jin i bagarap.

Ol dokta i laik bai dispela wok bilong kisim save long ol jin em inap kamapim ol nupela strongpela marasin bilong pasim na pinisim sampela sik. Na ating ol dokta inap glasim ol jin bilong yu na kisim save long wanem kain marasin bai helpim yu moa.

Sampela i ting dispela wok bilong saiens long senisim sampela samting bilong ol sel insait long bodi em inap helpim ol man long pinisim ol hevi i kamap namel long ol man. Namel long taim bilong Namba Tu Pait na 1993 samting, ol saveman i strong long tok olsem bilong daunim ol hevi i stap namel long ol man, yumi mas stretim gut ol wok bisnis na samting bilong mani na mekim sindaun bilong ol man i kamap gutpela moa. Tasol long nau ol hevi namel long ol man i go bikpela moa. Planti manmeri i ting rot bilong stretim ol dispela hevi em long rot bilong senisim ol jin. Na sampela man i ting ol jin i bosim wanem kain pasin ol wan wan man na ol lain man bai mekim, winim sindaun bilong man.

Olsem wanem long i dai? Ol saientis i tok rot bilong pinisim i dai em long senisim nabaut DNA bilong yumi. Ol i skruim bikpela hap taim moa long laip bilong sampela lang na liklik snek, na ol i tok ating bihain ol inap mekim wok long wankain save bilong helpim ol man. Hetman bilong wanpela lain (Human Genome Sciences Inc.) i tok: “Nau em i namba wan taim yumi inap tingting tru olsem man inap i stap oltaim.”

Ol Bebi Em Papamama i Makim Pasin Bilong Ol

Long nau i gat planti ripot long ol samting ol i mekim pinis na wanem samting ol i tingting long mekim sampela yia bihain, olsem na i no hatwok long lusim tingting long ol samting ol i no inap mekim na ol hevi em inap kamapim. Olsem: Yumi ken stori gen long kamapim ol pikinini. Ol i save glasim jin bilong pikinini i stap blut yet long bel bilong mama. Wanpela dokta i save subim sut i go insait long bel bilong meri i gat bel na pulim sampela wara i stap klostu long pikinini. Ol inap glasim dispela wara bilong painim kain kain sik o bagarap. Ol i save mekim dispela samting 16 wik bihain long taim em i kisim bel nupela. Ol i bin kirap mekim dispela samting namel long 1960 i go 1969 samting. Nau ol inap mekim kain samting olsem namel long namba 6 na namba 10 wik bihain long taim em i bin kisim bel.

Dispela pasin i mekim na ol dokta inap luksave long planti sik na bagarap bilong skin, tasol ol inap stretim 15 pesen tasol bilong ol dispela sik samting. Orait taim ol i painim wanpela sik o bagarap o ol i no klia tumas olsem pikinini i gat wanpela sik samting o nogat, nau planti papamama ol i tingting planti na ol i wok long skelim olsem ol bai larim pikinini i stap na mama bai karim, o ol bai rausim bel? Wanpela nius (The UNESCO Courier) i tok: “Maski ol saientis i kamapim planti samting bilong glasim DNA, ol i no kamapim sampela pasin bilong stretim ol sik long rot bilong senisim ol jin. Ol dokta i save glasim na painim ol sik na bagarap em ol i no inap stretim. Olsem na planti taim ol i tok pasin bilong rausim bel em i rot bilong stretim dispela hevi.”

Ol dokta i ting taim wok bilong skelim ol jin na mekim wok long en bilong kamapim nupela marasin samting i kamap gutpela moa bai ol inap glasim na stretim ol jin i no wok gut na i kamapim sampela sik long ol man. Na tu, ol i ting bihain ol inap mekim sampela samting bilong lukautim bebi i stap yet long bel na bai em i no inap kisim ol sik olsem sik Pakinson, AIDS, daiabitis, na kensa. Olsem na mama bai karim wanpela pikinini i gat bikpela strong long sakim ol sik. Na tu ol i ting ol bai kamapim sampela marasin inap helpim pikinini long kamap smatpela moa na em inap tingim gut ol samting.

Planti papamama i laikim tru dispela pasin bilong kamapim wanpela pikinini ol yet i bin makim olgeta pasin samting bilong em, maski ol saientis i tok dispela samting i no inap kamap hariap. Sampela i tok em i no stret sapos yumi no mekim wok long save yumi kisim long pinisim ol sik o bagarap i kamap insait long ol jin. Ol i tok i no gat rong long salim pikinini bilong yu long ol gutpela skul o long ol gutpela dokta, olsem na i no gat rong long traim kamapim wanpela bebi i gutpela tru.

Tingting Planti Long Bihain

Tasol sampela i tingting planti long dispela pasin. Olsem wanpela buk (The Biotech Century) i tok: “Sapos ol i laik senisim nabaut ol jin bilong ol man bilong pasim ol long kisim kensa o narapela bikpela sik, orait ol i ken senisim ol narapela samting olsem: ai i no inap lukluk longwe, ai i no inap lukim sampela kala, man i patpela o han kais. Em nau, wanem samting inap pasim wanpela lain long tok wanpela kain kala bilong skin em i wanpela sik?”

Ol insurens kampani bai i gat bikpela laik long kisim save long ol jin bilong ol wan wan man. Tasol olsem wanem sapos ol i glasim pikinini taim em i stap yet long bel na ol i painimaut olsem i gat sampela bagarap samting long pikinini? Kampani bai subim mama long rausim bel? Sapos em i tok nogat, ol inap tok ol i no ken baim haus sik samting?

Planti kampani bilong wokim ol kain kain marasin i resis long rejistaim long gavman ol kain kain jin samting na ol samting ol i ken mekim long en. Ol i laik kisim bikpela mani. Planti man em ol i save skelim ol samting ol saientis i mekim na tok em i stret o nogat, ol i tingting planti olsem nogut ol manmeri i kisim tingting olsem ol i mas kamapim ol pikinini ol saientis i tok ol jin bilong ol i orait. I no hatwok long tingim ol samting man bilong wok bisnis bai mekim bilong kirapim ol manmeri long bihainim dispela kain tingting.

Tasol ol kantri i stap rabis ol i no inap mekim wok long ol dispela nupela pasin na save bilong helpim ol. Long nau long planti hap ol man i no gat ol samting bilong lukautim skin bilong ol. Na tu, long ol kantri i gat planti samting ating ol maniman tasol bai ol inap long mekim wok long ol dispela nupela pasin na save ol saientis i kisim long ol jin.

Wanpela Lain i Gutpela Olgeta

Ol i raitim planti buk na nius long ol samting ol saientis i wok long mekim long ol jin bilong ol man, na planti taim ol i kamapim dispela tok “ol i laik stap olsem God.” God em i Man bilong wokim olgeta samting i gat laip, olsem na i stret yumi skelim tingting bilong em, em i ting olsem wanem long laik bilong man long kamap gutpela olgeta. Baibel i tok long Buk Stat, taim God i wokim pinis olgeta samting, “God i lukim olgeta dispela samting i gutpela, na em i amamas tru.” (Stat 1:31) Olgeta jin bilong namba wan man na meri ol i gutpela olgeta. Tasol tupela i bikhet long God na dispela i mekim na tupela wantaim ol pikinini bilong tupela ol i no gutpela olgeta na ol i mas i dai.​—⁠Stat 3:​6, 16-19; Rom 5:⁠12.

God Jehova i laik bai sik, pen, na i dai i ken pinis. Longtaim i go pinis em i kirap mekim samting bilong pinisim ol dispela hevi bilong ol man. Buk Kamapim Tok Hait i tok promis long wanpela taim bihain God bai kirap stretim ol hevi bilong graun. Baibel i tok: “Em bai i mekim drai wara i stap long ai bilong olgeta bilong ol. Na ol manmeri bai i no i dai moa, na ol bai i no bel hevi moa na krai moa, na ol bai i no inap kisim pen gen. Ol dispela samting bilong bipo ol i pinis olgeta.” Ol dispela senis i no inap kamap long rot bilong ol wok na save bilong ol saientis, em planti bilong ol i no bilip long God na litimapim nem bilong em. Nogat. Skripsa i tok moa olsem: “Dispela Man [God Jehova] i sindaun long sia king, em i tok olsem, ‘Harim. Mi mekim olgeta samting i kamap nupela.’ ”​—⁠KTH 21:​4, 5.

[Rait long pes 5]

Gavman Natsi bilong Jemani i tok na 225,000 manmeri i mas larim ol dokta i katim rop bilong ol bilong pasim ol long kamapim pikinini, na bihain gavman i kilim i dai sampela milion man ol i tok ol “i nogut,” na ol i tok ol i bihainim yujiniks na mekim olsem

[Rait long pes 6]

Ol dokta i laik bai dispela wok bilong kisim save long ol jin em inap kamapim ol nupela strongpela marasin bilong pasim na pinisim sampela sik

[Rait long pes 11]

Bihain long dispela sipsip ol i kolim Doli, ol saientis i bin kamapim long pasin klon planti animal liklik, na ol i mekim wok long ol sel bilong animal i bikpela pinis. Olsem wanem? Ol inap mekim wankain samting long ol man?

[Blok/Ol Piksa long pes 7]

Ol Inap Kamapim Man Long Pasin Klon?

Long 1997 stori bilong wanpela sipsip ol i kolim Doli i kamap long planti nius long olgeta hap. Wanem samting i mekim na Doli em i narapela kain? Em i namba wan animal ol i kamapim long wanpela sel ol i bin kisim long susu bilong wanpela sipsip meri i bikpela pinis, em ol i kolim dispela pasin olsem klon. Olsem na Doli i kamap wankain olsem dispela sipsip ol i bin kisim sel long en, tasol Doli i yangpela long en. Inap planti yia ol saientis inap mekim wok long sel bilong wanpela animal i stap blut yet long bel bilong mama bilong kamapim narapela animal i wankain. Tasol ol i no ting ol inap kisim sel bilong wanpela animal i bikpela pinis na kamapim wanpela animal i wankain stret. Taim ol i mekim pasin klon long sel bilong animal i bikpela pinis, ol inap save pastaim olsem dispela pikinini bai luk olsem wanem.

Ol saientis i laik kamapim ol animal i gutpela moa bambai ol inap kisim ol marasin i stap insait long susu bilong ol, olsem na ol i bin mekim pasin klon bilong kamapim Doli. Long mun Februeri 1997, namba wan ripot long samting ol saientis i bin mekim i kamap long nius Nature, em i wanpela nius bilong saiens. Ol narapela nius tu i kirap hariap long stori long dispela samting. Tupela wik bihain, nius Time i putim piksa bilong Doli long namba wan pes na het-tok i tok “Bai i Gat Narapela i Wankain Stret Olsem Yu i Kamap?” Na narapela nius (Newsweek) i kamapim stori long dispela na het-tok bilong en i tok “Ol Inap Kamapim Man Long Pasin Klon o Nogat?”

Bihain long Doli ol saientis i bin kamapim long pasin klon planti animal liklik, na ol i mekim wok long ol sel bilong animal i bikpela pinis. Olsem wanem? Ol inap mekim wankain samting long ol man? Sampela saientis i tok ol inap. Ol i bin mekim pinis o i no yet? I no yet. Saientis Ian Wilmut, em i bin bosim lain i mekim pasin klon bilong kamapim Doli, i tok dispela wok “i no kamap gutpela yet,” long wanem, planti taim tumas, taim pikinini animal i stap blut yet em i save dai.

Sampela i askim, ‘Tasol olsem wanem sapos ol inap stretim gut dispela pasin klon na ol i kamapim planti man i wankain olsem Hitler?’ Bilong daunim pret bilong ol man, Wilmut i stori olsem em i tru dispela man ol i kamapim long pasin klon bai i gat ol wankain jin olsem man ol i kisim sel bilong em bilong kamapim dispela man. Tasol sindaun na ol samting i painim dispela man bai mekim na bai em i no gat wankain pasin olsem man ol i kisim sel long en.

[Blok/Ol Piksa long pes 8, 9]

Ol CID Bilong DNA

Long bodi bilong man i gat samting olsem 100 trilion sel i stap. Insait long planti sel i gat wanpela samting ol i kolim nuklias. Na insait long olgeta nuklias i gat 46 kromosom. Olgeta wan wan kromosom i gat samting i luk olsem wanpela string ol i kolim DNA. Insait long DNA i gat samting olsem 100,000 jin i stap na ol i stap long lain long dispela string olsem ol liklik na bikpela taun i lain long wanpela bikrot. Ol jin bilong yumi i save makim olsem yumi bai kamap olsem wanem​—⁠olsem wanem yumi go bikpela insait long bel bilong mama, yumi man o meri, bodi bilong yumi i luk olsem wanem, na bodi bilong yumi bai stap olsem wanem taim yumi kamap bikpela pinis. Na tu, ol saientis i ting DNA i gat wanpela “klok” i save makim olsem yu bai stap laip inap hamas yia.

DNA bilong ol animal na ol man i klostu wankain. DNA bilong man na monki i klostu wankain, 1 pesen tasol i narapela kain. Tasol DNA bilong tupela man i klostu wankain moa yet, olsem 0.1 pesen tasol i narapela kain. Tasol maski i gat liklik hap samting tasol i narapela kain, dispela i mekim na yumi olgeta wan wan man na meri i narapela kain long ol narapela man na meri.

Klostu 10-pela yia i go pinis ol saientis i kirap long wokim lista bilong olgeta samting i stap insait long DNA na ol i lain olsem wanem. Em i bikpela wok tru na ol bai tromoi planti bilion dola long mekim. Sapos ol i raitim long wanpela buk ol save ol i kisim, buk bai i gat 200,000 pes long en. Bilong ritim ol dispela tok, wanpela man i mas ritim tok inap 24 aua long olgeta de, i go inap long 26 yia!

Taim ol i kisim pinis ol dispela save, ol i mas kisim save long olsem wanem ol bai mekim wok long en. Ol i mas kamapim sampela nupela tul samting bilong skelim gut ol dispela save. Ol inap kisim save long ol jin; tasol i hatwok moa long kisim save long wok ol i mekim na ol i wok olsem wanem long kamapim wanpela man. Wanpela saientis, em Eric Lander, i tok: “Dispela lista bilong ol jin i stap insait long DNA i kain olsem lista bilong olgeta hap bilong wanpela traipela balus na balus i gat 100,000 hap bilong en, mi no ting bai yu inap bungim olgeta hap bilong en na wokim dispela balus, na yu no inap save long as na em inap flai.”

[Sat]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

SEL

NUKLIAS

KROMOSOM

DNA

“BASE PAIR”

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim