Sapta 17

Gutpela Sapos Mi Lusim Skul o Nogat?

WANPELA man nem bilong em Jek em i holim wanpela wok long skul inap 25 yia. Wok bilong em long save husat husat ol manki em planti taim ol i no save go long skul, na i gat wanem as na ol i no go. Sampela manki ol i save bikhet na i no laik i go long skul, na taim em i askim ol, i gat wanem as na ol i no go long skul, ol i tingim kain kain stori bilong giamanim Jek, tasol planti ol i save mekim wankain stori olsem sampela bipo ol i bin mekim, na Jek i save pinis, ol dispela stori i giaman tasol. Em i tok, sampela stori bilong ol i olsem: ‘Mi ting sik i laik painim mi’ o ‘Lapun tumbuna papa bilong mi long Alaska i dai.’ Na 3-pela manki ol i tok, ‘Bikpela sno i pasim ples na ol i no inap painim haus skul.’ Jek i kirap nogut long dispela stori!

Yumi tingim ol dispela stori nating ol skulmanki i save mekim na yumi save, planti manki ol i no save laikim skul. Sampela i ting skul i no bikpela samting, na sampela i bel nogut long ol i mas i go long skul, na ol i nolaik tru long skul. Wanpela manki, em Geri, taim em i kirap long moningtaim na em i mas redi long i go long skul, bel bilong em i save tanim na em i laik traut. Em i stori long dispela samting na em i tok, “Taim mi kamap klostu long haus skul, skin bilong mi i tuhat nogut na mi pret na guria . . . Olsem na mi mas i go bek long haus.” Dispela samting i save painim planti skulmanki​—ol i save pret nogut tru long skul. Sampela as bilong dispela, em sampela manki long skul i save paitim ol narapela manki, o sampela i mekim nogut long ol o tok nogut long ol, o papamama o tisa i strong long ol i mas winim bikpela mak taim ol i mekim tes bilong ol. Tru ol dispela manki i save go long skul (ating papamama i strong na ol i go), tasol tingting na bel bilong ol i no stap isi liklik, na ol i pilim olsem ol i gat sik tru bilong skin, olsem het bilong ol i pen o kain samting olsem.

Olsem na planti manki ol i lusim skul olgeta na ol i no save go liklik! Long hap bilong Amerika, planti skulmanki bilong komyuniti skul na haiskul, winim 2 milion samting, ol i lusim skul na long olgeta de ol i no save go. Wanpela stori i kamap long wanpela nius (The New York Times) na i tok, nau planti skulmanki bilong ol haiskul long biktaun Nu Yok ol i no save go long skul​—wan wan taim tasol ol i go, olsem na ol tisa i hatwok tru long skulim ol.

Sampela skulmanki ol i bikhet olgeta long skul. Wanpela yangpela man, em Wolta, em i tok em i les tru long skul, na em i ting i gat planti lo tumas long skul. Olsem na taim em i no pinis yet long haiskul, em i lusim skul. Na yangpela meri nem bilong em Antonia, em tu i mekim olsem. Em i hatwok long mekim ol wok bilong em long skul. Em i tok, ‘Mi no klia liklik long ol tok mi save kaunim, olsem na mi no inap mekim ol wok bilong mi long skul.’ Em i tok, ‘Mi save sindaun nating tasol olsem wanpela longlong meri, olsem na mi lusim skul.’

Tru yumi save, long olgeta hap i gat planti samting long ol skul i no gutpela tumas na ol i hatwok long stretim, tasol yu ting i stret sapos yu tingim dispela samting na yu les long skul na yu lusim olgeta? Sapos yu mekim olsem, yu ting dispela bai mekim wanem long i stap bilong yu long bihain? Yu ting i gat gutpela as na yu ken i stap long skul na pinisim haiskul bilong yu pastaim?

Ol Save Yu Kisim long Skul Bai Helpim Yu

Maikel em i bin lusim skul, tasol bihain em i go bek gen long skul bambai em i ken pinisim haiskul na kisim pepa bilong makim olsem em i winim skul. Ol i askim em, i gat wanem as na em i mekim olsem. Em i tok, ‘Mi save mi mas skul na kisim save.’ Tasol wanem dispela “save” ol yangpela i mas kisim long skul? Yu ting ol i mas save tasol long kaunim nating buk o kolim long tingting planti bikpela savetok olsem saveman i mekim? Nogat. Sapos ol i mekim dispela samting tasol, ol i no inap tok ol i kisim gutpela save long skul. Ol i kisim bikpela save, tasol ol i no bin lain long mekim wok long dispela save bilong ol.

Ol save yu kisim long skul em i bilong helpim yu long mekim ol gutpela wok taim yu bikpela pinis. Wanpela man, nem bilong em Allen Austill, inap 18 yia em i holim wanpela wok long skul bilong bosim ol skulmanki, na em i tok, ol save yumi kisim long skul em i bilong helpim yumi long wokim tingting na bai yumi inap tingim rot bilong stretim ol hevi samting, na skelim gut ol tingting, i stret o nogat, na tingting i klia, na yumi save long as bilong ol samting yumi bin lainim, na yumi inap mekim wok long en.

Orait, olsem wanem skul i save helpim yumi long ol dispela samting? Bipo yet King Solomon i bin raitim ol savetok bilong “givim yumi gutpela tingting na long lainim yumi long gutpela pasin. . . . Na sapos sampela man i gat liklik save tasol, bai dispela tok i helpim ol long kisim gutpela tingting, na em bai i givim gutpela save long ol yangpela man, na soim ol long gutpela pasin bilong wokabaut.” (Sindaun 1:​1-4) Tru tumas, ol yangpela i sot long gutpela save na tingting. Tasol skul em inap helpim yu long lain long wokim tingting na bai yu inap kisim gutpela save. I no olsem bai yu lain long kolim nating ol tok samting yu bin lainim. Nogat. Bai yu lain long skelim gut ol dispela tok na mekim wok long ol dispela save yu bin kisim, na yu ken kisim sampela tingting long pasin bilong mekim sampela wok samting. Planti man i gat tok long pasin bilong ol skul long lainim ol pikinini, tasol skul i save kirapim yu long wokim tingting bilong yu​—maski yu laik o nogat, yu mas mekim. Tru yu mas lain long kain kain samting yu hatwok long kisim save long en, na yu ting bai yu no gat wok long ol dispela samting taim yu lusim pinis skul. Tasol wanpela meri, nem bilong em Barbara Mayer, em i raitim wanpela buk bilong helpim ol yangpela bilong haiskul (The High School Survival Guide), na buk i tok, ‘Taim ol yangpela i lusim skul, i no olgeta inap tingim yet olgeta wan wan samting ol i bin lain long en na tisa i save putim long ol tes. Tasol ol i bin lain long pasin bilong wokim tingting na kisim save, na pasin bilong tingim gut ol samting ol i laik mekim, na ol i no inap lusim tingting long ol dispela samting.’

Tripela profesa bilong yunivesiti ol i bin skelim save bilong ol man i bikpela pinis na tripela i tok, ‘Ol man i bin skul gut, maski ol i laik i go lapun na ol i bin lusim skul inap planti planti yia pinis, ol i gat gutpela save long ol samting​—i no ol samting i stap long buk tasol​—ol i gat gutpela save long ol narapela samting tu, na ol dispela man i gat laik long kisim sampela save moa, na save long ol samting ol man i wokim na ol samting i kamap nau long dispela taim. Tasol ol man i no bin skul gut ol i no mekim tumas dispela samting.’​—Nem bilong buk, The Enduring Effects of Education.

Na bikpela samting tru, sapos yu skul gut bai yu inap mekim gut ol wok Kristen bilong yu. Sapos yu bin lain long pasin bilong stadi gut na yu save gut long kaunim buk, em nau, bai yu no hatwok long stadi na kisim save long Baibel. (Buk Song 1:2) Na long skul yu lain long kamapim gut ol tok na toktok gut, olsem na bai yu inap lainim gut ol man long ol tok i tru bilong Baibel. Na sapos yu bin lain gut long ol samting i bin kamap bipo, na yu lain long saiens, na long ol narapela kantri i stap we na ol stori bilong ol dispela kantri, na pasin bilong bungim ol namba tu, dispela bai helpim yu long save long tingting na pasin na sindaun bilong ol man bilong ol narapela hap na bai yu inap toktok gut wantaim ol.

Skul na Wok Mani

Skul em i bikpela samting taim yu laik painim wanpela wok mani bihain. Olsem wanem em i bikpela samting?

Bikpela saveman King Solomon em i stori long ol man i save gut long mekim wok bilong ol, na em i tok: “Sapos man i mekim gutpela wok, orait em bai i kamap wokman bilong king. Dispela kain man i no inap kamap wokman bilong man i no gat nem.” (Sindaun 22:29) Na long nau tu i wankain. Wanpela man long Dipatmen bilong Leba long Amerika, em Ernest Green, em i tok, ‘Sapos man i no bin lain long mekim wanpela wok, em bai lus long planti samting.’

Olsem na ol yangpela i save les na lusim skul na i no pinisim gut skul bilong ol bai ol i hatwok long kisim wanpela wok. Yangpela man Wolta (pastaim yumi stori long em) em i pilim pinis dispela samting. Em i tok, “Planti taim mi putim nem bilong mi long kisim wanpela wok, tasol mi no gat pepa bilong toksave olsem mi bin skul gut. Olsem na ol i no givim wok long mi.” Na em i tok, “Sampela taim ol man i save kolim wanpela tok na mi no save long dispela tok, na mi sem.”

Wanpela nius i tok, ol yangpela ol i gat 16 krismas i go inap 24 krismas, em ol i bin les na lusim kwik haiskul, planti ol i no gat wanpela wok mani; tasol ol yangpela em ol i bin pinisim gut haiskul, i no planti ol i no gat wok mani. (The New York Times) Wanpela man bilong raitim buk (The Adolescent), em F. Philip Rice, em i tok, ‘Ol yangpela i les na lusim kwik skul bai ol i lus long kisim ol gutpela wok.’ Sapos yangpela i les na lusim kwik skul, ating em i no gat save long mekim gut wanpela wok, maski em i liklik wok tasol.

Buk bilong Paul Copperman (The Literacy Hoax) i stori long wanpela ripot i tok, ‘Sapos man i laik kisim wok bilong kukim kaikai [olsem long wanpela bikpela haus kaikai], em i mas save gut long rit rait, na sapos em i laik mekim wok mekenik o wok kuskus, em i mas save moa long rit rait. Na sapos em i laik kamap tisa o nes o ensinia, mi ting em i mas save moa yet long rit rait.’

Olsem na ol yangpela i givim bel long kisim save long rit rait na ol kain samting olsem taim ol i stap yet long skul, ating ol i no ken hatwok long kisim wanpela wok mani taim ol i pinis long skul. Tasol i gat narapela samting tu na sapos yu go long skul na yu skul gut, em bai helpim yu inap oltaim long bihain. Wanem dispela samting?

Bai Yu Kamap Gutpela Man Moa

Bai yu inap save gut, wanem samting yu gat strong long mekim na wanem samting yu no gat strong long mekim. Wanpela yangpela meri, nem bilong em Misel, em i kisim wanpela wok long kompiuta. Em i tok, “Taim mi stap long skul, mi lain long mekim ol wok bilong mi maski mi hatwok long mekim, na mi lain long mekim ol tes, na mi lain long pasin bilong toktok gut na maus bilong mi i no hevi long toktok.”

Na narapela yangpela meri i tok, ‘Pastaim mi ting em asua bilong ol narapela na mi feil long tes o mi no inap mekim gut wanpela samting. Tasol skul i helpim mi na mi kisim stretpela tingting long dispela samting.’ Na ol skul i gat ol lo bilong ol na ol yangpela i mas bihainim ol dispela lo na harim tok bilong tisa na mekim ol samting long taim stret bilong en, na dispela tu i helpim ol long bihain. Planti manmeri ol i no amamas long ol skul i putim ol strongpela lo long ol pikinini na ol i mas bihainim; ol i tok, dispela i save pasim tingting bilong ol pikinini na ol i no inap kamapim gut tingting bilong ol. Tasol King Solomon i no tok olsem. Em i tok dispela inap ‘givim gutpela tingting’ long ol yangpela, na “lainim [ol] long gutpela pasin.” (Sindaun 1:2) Sampela skul i gat ol strongpela lo ol pikinini i mas bihainim, na dispela i bin helpim gut ol pikinini, na taim ol i bikpela pinis ol inap bosim gut tingting bilong ol na ol inap wokim gut tingting taim ol i laik mekim wanpela wok samting.

Olsem na sapos yu wok strong long kisim save taim yu stap long skul, dispela samting bai helpim yu tru. Tasol yu ken mekim wanem bilong kisim gutpela save long skul? Orait, pastaim yumi ken stori long ol wok bilong yu long skul.

Toktok Wantaim long Ol Dispela Askim

◻ Bilong wanem planti yangpela i no laik i go long skul? Yu ting olsem wanem long skul?

◻ Olsem wanem skul i save helpim ol yangpela long lain long wokim tingting bilong ol?

◻ Sapos yu les na lusim kwik skul, dispela inap mekim wanem long yu taim yu laik kisim wanpela wok mani? I gat wanem as bilong dispela?

◻ Sapos yu no lusim kwik skul, dispela inap helpim yu long wanem ol narapela samting?

[Ol Piksa long pes 136]

Long skul yu lain long bihainim ol lo na mekim ol samting long taim stret, na dispela inap helpim yu long olgeta taim bihain

[Piksa long pes 137]