Laspela Bikpela Gavman Long Graun
Taim ol i raitim tok bilong Revelesen long Baibel inap olsem 1,900 yia bipo, em i tok 5-pela “king” o bikpela gavman bilong graun i kamap i go pinis. Ol dispela bikpela gavman em Isip, Asiria, Babilon, Mido-Pesia, Grik. Namba 6, em Rom, i stap yet long dispela taim bipo, tasol namba 7 i no kamap yet. (Revelesen 17:10) Husat dispela namba 7 bikpela gavman? Em i kamap olsem wanem? Wanem samting bai kamap bihain long en? Ol tok i kamap long dispela hap bai bekim ol dispela bikpela askim.
WANPELA buk em planti milion man bilong graun ol i holim, em i bin tok profet long ol bikpela gavman i kamap long graun insait long 2,500 yia i go pinis. Dispela buk em Baibel. Tasol i no planti man i save long ol tok Baibel i mekim long ol dispela bikpela gavman.
Em olsem: Inap 500 yia samting paslain long taim mama bilong Jisas i bin karim em, profet Danyel i bin raitim long Baibel wanpela driman God i bin givim long em. Long dispela driman Danyel i lukim long piksa ol strongpela animal i makim ol bikpela gavman bilong graun i mas kamap bihain long taim bilong em. Olgeta wan wan animal i holim pasin bilong dispela bikpela gavman em i makim. Animal i makim strongpela gavman bilong Rom em i wanpela draipela animal, “em i nogut tru na ol man i pret long en na em i gat bikpela strong.” Danyel i tok, “em i narapela kain long olgeta wel abus i bin kamap paslain long en, na em i gat 10-pela kom.”−Danyel 7:2-7, NW.
“Liklik Kom”
Bihain dispela gavman bilong Rom i kamap strong moa na i kisim bikpela hap bilong graun, kirap long hap bilong Englan na i kam long hap bilong Yurop na Mediterenian na Babilon na i go inap long Pasis Bilong Pesia. Tasol bihain dispela strongpela gavman i bruk na planti gavman i kamap long en−em dispela “10-pela kom” Danyel i bin lukim long piksa. Nau Danyel i lukim “narapela kom i kamap, em liklik kom, i kamap namel long ol, na em i tekewe tripela kom i bin kamap paslain long en.” (Danyel 7:8, NW ) Wanem insait bilong dispela tok piksa?a
Danyel i kisim toksave long insait bilong dispela samting olsem: “Ol 10-pela kom bilong dispela kingdom [bilong Rom] ol i 10-pela king ol bai kamap; na narapela tu [em “liklik kom”] bai kamap bihain long ol, na em yet bai i narapela kain long ol dispela bilong pastaim, na em bai i daunim tripela king.” (Danyel 7:24, NW ) Husat dispela “liklik kom”? Na husat dispela tripela king em i daunim?
I gat wanpela ailan i stap long not-wes bilong ol hap Rom i bosim na em i no bin insait tumas long ol samting i kamap long graun. Wanpela man bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo em i stori long dispela ailan, em Englan na i tok, ‘Inap 400 yia samting paslain long taim bilong yumi Englan em i no wanpela strongpela gavman. Em i no gat planti mani na bisnis samting olsem kantri Holan. Na Englan i no gat bikpela lain olsem bilong Frans. Ami (na nevi tu) bilong Englan i no bikpela olsem bilong Spen.’ Tasol bihain nevi bilong Englan i wok long kamap bikpela na em i gat planti sip, na ol boskru bilong ol dispela sip i mekim wok olsem raskol na ol i go long hap bilong Spen na mekim nogut long ol na kisim ol samting bilong ol, na ol i holim ol sip bilong Spen na kisim ol gutpela gutpela kago bilong en.
Tripela Kom
King Filip Namba 2 bilong Spen i les long dispela pasin bilong Englan, na long yia 1588 em i salim 130 sip olsem nevi bilong em long i go pait long Englan, na ol dispela sip i karim 24,000 man bilong pait. Tasol taim ol i kamap klostu long Englan, strongpela win nogut na bikpela ren i kamap long hap bilong Solwara Atlantik na bagarap i painim ol.Wanpela man bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo (nem bilong em Carlton Hayes) em i tok, dispela samting i pinisim strong bilong nevi bilong Spen, na nevi bilong Englan i kamap strong.−Buk Modern Europe to 1870
Bihain long dispela taim, olsem long yia 1600 samting, Holan i wok long kisim planti sip bilong karim kago, na lain sip bilong en i go bikpela tru, winim ol narapela kantri long graun. Holan i kisim bikpela mani long wok bilong ol dispela sip, na ol narapela gavman i dinau long en. Tasol Englan tu i wok long kamap strong na bosim planti kantri na em i kisim bikpela mani long wok bilong ol bikpela lain sip bilong en.
Orait, long yia 1700 samting Englan wantaim Frans i pait long hap bilong Not Amerika na long hap bilong India, em narapela hap i stap longwe long narapela hap. Long yia 1763 Englan wantaim Frans i pasim tok long mekim dai pait na ol i wokim pepa bilong dispela samting. Wanpela buk (Star of Empire−A Study of Britain as a World Power, bilong William B. Willcox) i stori long dispela samting na i tok, dispela tok ol i pasim na raitim long pepa i makim olsem Englan i kamap nambawan strongpela gavman long hap bilong Yurop na ol narapela hap tu.
Sampela man moa bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo ol i wanbel long dispela tok. Ol i tok, inap 200 yia samting Englan i pait wantaim Spen na Holan na Frans, na long yia 1763 Englan i kamap olsem nambawan strongpela gavman long graun na i winim ol narapela gavman long wok bisnis na long bosim planti narapela kantri. (Buk Modern Europe to 1870) Na narapela buk i tok, long yia 1763 Englan i kamap nambawan strongpela gavman long graun, olsem Rom i bin mekim. Na narapela buk gen i tok, bihain long ol dispela pait, Englan i kamap nambawan strongpela gavman long graun, na i no gat narapela gavman i gat bikpela strong olsem em−na i no gat narapela gavman ol lain i bel nogut long en olsem ol i bel nogut long dispela kantri Englan. (Navy and Empire, bilong James L. Stokesbury) Tru tumas, dispela “liklik kom” i go bikpela na i kamap namba seven bikpela gavman long graun olsem Baibel i makim.
Ol Englan i kisim planti hap. Ol i go long Wara Nail na ol i brukim Wara Sambisi na i go long hap bilong Bema na Bonio na ol ailan bilong Solwara Pasifik na kisim ol dispela ples. Na Englan i kisim Kanada na Australia na Nu Silan na Not Amerika long hap bilong Is. Olsem wanpela buk i tok, ol kantri Rom i kisim na bosim ol i stap klostu klostu, tasol ol kantri Englan i bosim ol i stap nabaut nabaut long olgeta hap bilong graun. (Buk Pax Britannica, bilong James Morris) Gavman bilong Englan i kamap strong moa yet, winim olgeta narapela gavman i bin kamap long graun. Sapos yumi brukim graun i go 4-pela hap, orait klostu wanpela hap olgeta em Englan i bosim, na sapos yumi brukim olgeta manmeri bilong graun i go 4-pela hap, orait Englan i bosim wanpela hap olgeta.
Tupela Gavman i Wok Wantaim
Long hap bilong Revelesen Baibel i tok piksa long dispela namba seven bikpela gavman na i tok em i gat “tupela kom olsem kom bilong pikinini sipsip.” (Revelesen 13:11) Bilong wanem Baibel i tok em i gat tupela kom? Long wanem gavman bilong Englan na nupela gavman bilong Amerika i gat wankain tok ples tasol na wankain lo samting, olsem na tupela i kirap na wok wantaim olsem namba seven bikpela gavman long graun.
Buk bilong William Willcox (Star of Empire) i tok, long yia 1800 samting, bikpela lain sip bilong nevi bilong Englan i lukautim Amerika na i no gat wanpela kantri long Yurop inap i kam pait long Amerika. Na dispela buk i tok, inap 100 yia Amerika i wok long kamap strong, na em i kamap wanpela strongpela gavman, maski em i no gat ami o nevi samting olsem ol narapela bikpela gavman bilong graun i bin holim. Nevi bilong Englan i bin helpim Amerika long sakim ol strongpela gavman bilong Yurop na ol i no inap i kam daunim em. Tasol bihain Amerika yet i kisim ol ami na nevi samting bilong en na em i kamap strongpela gavman tru long ol samting bilong pait.
Dispela pasin bilong Englan na Amerika long wok wantaim em i kamap ples klia long Jun 6, 1944, long taim bilong Namba Tu Pait. Long dispela de ol ami bilong Englan na Amerika na ol narapela kantri i poroman wantaim ol, inap 156,000 soldia olgeta, ol i go pait long hap bilong Yurop. Nambawan bilong dispela ami em i wanpela jeneral bilong Amerika, na bikpela kepten bilong bosim wok bilong ol ami em i man bilong Englan. Nem bilong tupela em Eisenhower na Montgomery. Na ol saveman bilong Englan na Amerika i wok wantaim long kamapim bom atom, em dispela bom ol i bin tromoi long Japan na nau Japan i pinis long pait.
Wanpela nius bilong Amerika (Los Angeles Times) bilong Me 5, 1986, i tok, long gutaim tu Englan na Amerika i wok wantaim bilong kisim save long ol samting ol narapela lain i mekim, na painim save bilong wokim ol kain kain nupela samting. Bihain Kanada na Australia na Nu Silan i bung wantaim Englan na Amerika bilong kisim save long ol samting ol narapela kantri bilong graun i wok hait long mekim, na samting ol i kisim save pinis long en, ol i bungim wantaim, maski em i wanpela bikpela samting tru i bin i stap hait na ol i kisim save long en. Na dispela nius i tok, tru sampela taim i gat ol liklik hevi i kamap namel long tupela gavman, tasol tupela i save poroman gut wantaim.
Planti kantri Englan i bin bosim, nau ol i kisim pinis indipendens. Tasol Englan wantaim Amerika i stap yet olsem nambawan gavman bilong graun. Tasol em bai stap “liklik taim tasol” sapos yumi skelim wantaim bikpela hap taim em gavman bilong Rom i bin bosim graun.−Revelesen 17:10.
Nupela Gavman Bilong Bosim Graun
Ol tok profet Danyel i bin mekim long ol bikpela gavman bai kamap long graun, ol dispela tok profet i kamap tru insait long 2,500 yia i go pinis−kirap paslain long yia 500 paslain long Krais na i kam inap long namba seven bikpela gavman bilong graun nau em i stap. Olsem na yumi ken bilip tru olsem ol narapela hap bilong dispela tok profet bilong Danyel bai kamap tru. Na i gat wanpela samting bilong dispela tok profet yumi kirap nogut long en−em i no stori long sampela bikpela gavman moa bilong graun bai kamap bihain long dispela namba seven gavman! Na hap bilong Baibel long Revelesen tu i makim olsem 7-pela bikpela gavman tasol bai kamap.b Orait, bihain long en wanem samting bai kamap?
Sapta 7 bilong Danyel i stori long ol dispela bikpela gavman bai bosim graun, na em i stori tu long wanpela bikpela samting tru−em wanpela bikpela senis bai kamap long pasin bilong bosim graun! Ol gavman bilong ol man i no wok gut na ol bai pinis olgeta, na wanpela stretpela gavman bilong heven bai bosim graun.
Long dispela driman Danyel i lukim gutpela sia king bilong “Bikpela Man Bilong Bipo,” em God Jehova, long heven. Ol i bringim wanpela man i kam long Em, em kain olsem “pikinini bilong man”−em Krais Jisas taim em i kirap bek pinis.c Danyel i stori olsem: “Na Bikpela Man Bilong Bipo i givim wok king na strong na kingdom long em, na bai ol lain man na ol man bilong narapela narapela tok ples olgeta i mas daun long em. Wok king bilong em i bilong i stap inap long taim bihain bihain, em i no ken pinis. Na kingdom bilong em i no ken bagarap.”−Danyel 7:9, 10, 13, 14, NW.
Paslain long dispela driman bilong Danyel em i bin kisim narapela tok profet long ol dispela bikpela gavman i mas kamap. Dispela tok profet i tok: “Long taim bilong ol dispela king God bilong heven bai kamapim wanpela kingdom i no inap bagarap. . . . Em bai bagarapim na pinisim ol dispela narapela kingdom [bilong ol man], na em wanpela bai stap inap long taim bihain bihain. . . . Dispela driman i makim tru ol samting i mas kamap, na mi kamapim stret as bilong en.”−Danyel 2:44, 45, NW.
Dispela Kingdom o gavman bilong God em dispela kingdom Jisas i bin skulim yumi long beten long en. Em i tok: “Yupela i mas beten olsem: Papa bilong mipela, yu stap long heven, nem bilong yu i mas i stap holi. Kingdom bilong yu i mas i kam. Mipela i mas bihainim laik bilong yu long graun olsem ol i bihainim long heven.”−Matyu 6:9, 10.
Taim dispela gavman i bosim graun, olgeta manmeri bilong graun bai stap amamas tru! Ol gavman bilong dispela graun i bin mekim nogut long ol man na ol i popaia long mekim ol wok bilong ol, tasol dispela nupela gavman bai mekim stretpela pasin tasol long ol man na em bai bihainim ol lo bilong God stret. Baibel i stori long ol wok dispela Kingdom o gavman bai mekim, na bihain dispela nius bai kamapim stori bilong dispela samting.
[Ol Futnot]
a Kom bilong animal em i wanpela strongpela samting bilong en long pait, na planti taim Baibel i mekim tok piksa long dispela samting bilong makim ol gavman o king bilong graun.−Diuteronomi 33:17; Sekaraia 1:18-21; Revelesen 17:3, 12.
b Revelesen 17:11 i stori long wanpela “wel abus” em i “olsem namba et king. Tasol em i wanlain bilong ol 7-pela king.” Bihain dispela nius bai stori long dispela namba et gavman em bai stap long taim bilong namba seven gavman.
c Dispela tok “Pikinini Bilong Man” i kamap klostu olsem 80 taim long 4-pela hap bilong Gutnius long NuPela Testamen, na long olgeta taim em i makim Krais Jisas.−Lukim Matyu 26:63, 64.
[Piksa long pes 31]
Long taim bilong Namba Tu Pait, long Jun 6, 1944, Englan na Amerika i bung wantaim long i go pait long hap bilong Yurop
[Kredit Lain]
U.S. Coastal Guard photo