Sampela Ples long Graun Bilong Promis
Samaria—Em Namba Wan Biktaun Tru
BABILON na Ninive na Rom em sampela namba wan biktaun long taim bilong Baibel. Tasol ol dispela biktaun i no gat biknem long Baibel olsem Samaria—long Baibel Jerusalem tasol i gat biknem winim Samaria. Inap 200 yia samting Samaria i stap namba wan biktaun bilong 10-pela lain bilong Israel, na planti tok ol profet i autim i stori long Samaria. Tasol yu yet yu save long wanem ol samting bilong Samaria? Na olsem wanem em i namba wan biktaun tru, winim olgeta narapela biktaun long hap bilong not?
Lukim mep na tingting bek long taim 10-pela lain bilong Israel i bruk na lusim king em Jehova i bin makim na lusim haus lotu long Jerusalem. Jeroboam i go pas long kamapim kantri Israel long hap not, na em i mekim wok king liklik taim long taun Sekem i stap long rot i lusim hap saut na i go long hap not namel long ol maunten. Bihain Jeroboam i mekim taun Tirsa i kamap namba wan biktaun. Dispela taun i stap long het bilong baret wara ol i kolim Fara. Wanpela rot i kirap long Ples Daun Bilong Wara Jordan i abrusim Tirsa na kamap long rot bilong ol maunten. Olsem wanem? Yu save pinis olsem Tirsa i stap namba wan biktaun bilong 10-pela lain bilong Israel long taim bilong ol king, olsem Nadap na Basa na Ela na Simri, na Omri tu?—Stat 12:5-9; 33:17, 18; 1 King 12:20, 25, 27; 14:17; 16:6, 15, 22.
Omri i mekim wok king 6-pela yia pinis na em i kirap wokim wanpela nupela namba wan biktaun. Em i wokim we? Em i baim maunten Samaria, em yu lukim long han kais. (1 King 16:23-28) Long nau ol man i wokim gaden long planti hap bilong dispela maunten, em ol i katim na wokim olsem lata. Tasol ating Omri i kisim dispela hap, long wanem, dispela maunten i gat ples stret antap long en, na ol lain i stap antap long dispela maunten bai i no hatwok long sakim ol birua long ples stret daunbilo. Pikinini man bilong Omri, em Ahap, i wokim taun Samaria i go bikpela na i kamap strongpela taun i gat bikpela banis. Em i wokim tu wanpela haus bilong lotuim god Bal na wanpela bikpela haus bilong em yet wantaim meri bilong em, em bilong Fonisia, nem bilong em Jesebel. Ol man i digim graun na painim pinis ol pipia ston bilong dispela bikpela haus bilong Ahap. (Lukim piksa long pes 11.) Ol man i save i gat ol gutpela gutpela samting long dispela haus na pasin nogut i pulap long en. (1 King 16:29-33) Long tingting bilong yu, tingim profet Elaija taim em i wokabaut i go antap long dispela biktaun na em i wokabaut long bikpela rot i go kamap long dispela bikpela haus king. Em i go bilong tokaut long pasin nogut bilong Ahap, em lotu bilong god Bal i as bilong en.—1 King 17:1.
Long dispela hap, long yia 1910, ol man bilong painim ol samting bilong bipo, ol i painim pinis sampela brukpela hap sospen graun i gat rait long en i olsem lista bilong kago bilong ol sip, olsem wain na wel bilong oliv, o i kolim hamas takis ol man i baim pinis. Tasol tok bal (baʹal) i stap olsem hap nem bilong planti man long ol dispela rait. Ating yu amamas long kisim save olsem ol man bilong painim ol samting bilong bipo ol i painim tu sampela hap bilas bilong dispela haus, em ol man i bin wokim long tit bilong elefan. Lukim piksa long han sut. Tingim tok bilong 1 King 22:39 i stori long haus Ahap i bin wokim na i tok, em i “bilasim long tit bilong elefan.” Ating ol i bin bilasim sampela samting insait long haus tu long tit bilong elefan, olsem “ol naispela bet tru” em profet Amos i stori long en 100 yia samting bihain. (Amos 3:12, 15; 6:1, 4) Sampela bilas ol i wokim i olsem piksa bilong laion i gat tupela wing na het olsem bilong man. Ol i kisim dispela long ol stori nating bilong ol Isip.
Yumi stori long Ahap na Jesebel na ating yu tingim i dai nogut bilong tupela. Ahap em i mekim longlong pasin na em i go pait wantaim ol Siria na ol i kilim em i dai. Taim ol i wasim karis bilong em klostu long “liklik raunwara long Samaria . . . ol dok i kam dringim blut bilong [em],” na dispela inapim tok Elaija i bin autim. (1 King 21:19; 22:34-38) Kwin Jesebel i sindaun long windo long bikpela haus king na ol man i tromoi em i go daun na em i dai. Olsem wanem? Em dispela bikpela haus king long Samaria? Nogat. Ahap i gat bikpela haus king long hap bilong not tu, long ples daun bilong Jesril. Em i bin mangal long gaden wain bilong Nabot i stap klostu. Ol man i sanap antap long dispela haus na was i stap, ol inap lukluk i go long hap bilong sankamap na lukim Jehu i mekim ol hos i spit nogut tru i kam. Long dispela hap, bagarap nogut i painim dispela kwin bipo em i stap long Samaria, na blut bilong em i kapsait nabaut long graun, na i stret dispela bagarap i mas painim em.—1 King 21:1-16; 2 King 9:14-37.
Bihain long dispela, Samaria i stap yet olsem wanpela namba wan biktaun, tasol God i no orait long en o mekim gut long en. Samaria i birua long namba wan biktaun bilong Jehova long hap bilong saut, em Jerusalem. Jehova i salim planti profet i go bilong toksave long ol king bilong Samaria na ol manmeri long pasin nogut bilong ol, olsem ol i lotuim ol god giaman, na mekim pasin pamuk, na bikhet long ol lo bilong em—tasol ol i no senisim pasin bilong ol. Nogat. (Aisaia 9:9; 10:11; Esekiel 23:4-10; Hosea 7:1; 10:5; Amos 3:9; 8:14; Maika 1:1, 6) Olsem na long yia 740 paslain long Krais, Samaria i kisim pe nogut—em i bagarap long han bilong ol Asiria. King bilong Asiria i kisim planti Israel i go kalabus na em i putim sampela bilong ol narapela lain i stap long ples bilong ol.—2 King 17:1-6, 22-24.
Bihain, long taim bilong Bikpela King Herot, ol Grik na ol Rom i wokim gen Samaria na em i kisim bek biknem liklik. Olsem na Jisas na ol aposel, ol tu i save gut long dispela namba wan biktaun tru i winim ol narapela biktaun long hap bilong not.—Luk 17:11; Jon 4:4.
[Mep long pes 10]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Jesril
Tirsa
Samaria
Sekem
Jerusalem
Wara Jordan
[Kredit Lain]
Based on a map copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel.
[Piksa Kredit Lain long pes 10]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Ol Piksa Kredit Lain long pes 11]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
Garo Nalbandian
Inset: Israel Department of Antiquities and Museums; photograph from Israel Museum, Jerusalem