Ol Samting Nogut i Wok Long Kamap Planti
TAIM ol het-tok long nius i tok olsem samting nogut i bin kamap, yumi ken save planti man i gat laik long kaunim, winim ol man i amamas long kaunim stori bilong ol gutpela samting i bin kamap, a? Maski wanem wanem samting nius i stori long en, sapos em wanpela samting nogut, olsem wanpela bagarap o sampela tok nabaut i bagarapim nem bilong sampela man, yumi ken save, planti man bai baim dispela nius, winim ol nius i stori long ol gutpela samting.
Long nau i gat planti samting nogut i kamap. Tasol ating sampela taim ol man i tingting: Ol man bilong raitim nius ol i bin skul long raun na painim ol samting nogut ol i ken stori long en, na ol gutpela stori, nogat.
Planti Samting Nogut i Bin Kamap
Tru tumas, long bipo yet na i kam inap nau, i no gat planti gutpela tok i bin kamap. Long ol buk i stori long ol samting i bin kamap bipo, ol i stori planti tasol long ol bikpela hevi na pen i bin kisim ol man.
Yumi ken tingim sampela stori olsem. Buk Chronicle of the World bilong Jacques Legrand, i kamapim sampela stori bilong ol samting i bin kamap bipo, tasol i olsem wanpela man bilong nius long nau em i stori. Taim yumi kaunim ol dispela stori, dispela bai helpim yumi long save gut olsem long bipo yet na i kam inap nau, i gat planti samting nogut i bin kamap long planti hap bilong graun em ol man i bin harim stori bilong en.
Pastaim, tingim dispela ripot bilong bipo bipo i kam long kantri Grik long yia 429 paslain long Krais. Ripot i stori long bikpela pait i stap namel long ol Aten na ol Sparta, na i tok: “Ol man bilong biktaun Potideia ol i putim ol yet long han bilong ol Aten i banisim taun bilong ol, long wanem, kaikai i sot na ol i hangre nogut tru; ol i bin kaikai mit bilong skin bilong ol wanlain bilong ol i dai pinis.” Em samting nogut tru, a?
Sampela handet yia bihain long dispela, olsem long Mas 15, yia 44 paslain long Krais, wanpela ripot i kam long Rom na i stori long i dai bilong Julius Sisar, olsem: “Ol i bin kilim i dai Julius Sisar. Sampela i kilim em i dai ol i gutpela pren bilong em. Taim em i laik sindaun ol i sutim sutim em long naip na em i dai. Dispela samting i bin kamap nau long dispela de namba 15 bilong mun Mas, insait long Haus Gavman.”
Bihain long dispela na i kam inap sampela handet yia, planti samting nogut i bin wok long kamap. Dispela ripot i kam long Meksiko long yia 1487 i tok: “Long nambawan biktaun bilong ol Astek, em Tenositlan, ol i bin kilim i dai planti man olsem ofa; ol i bin kamautim klok bilong 20,000 man na givim long Witsilopoktil, god bilong pait.”
Tru ol man i bin mekim planti samting nogut long ol narapela, tasol sampela taim, ol i no bin was gut taim ol i mekim ol wok samting na dispela i bin kamapim samting nogut. Wanpela bagarap olsem em wanpela bikpela paia i bin kamap long Landon. Ripot i kam long Landon, Inglan, long Septemba 5, 1666, i tok: “Inap 4-pela de na nait, Landon i paia, tasol nau paia i pinis. Bikman bilong Yok i bringim sampela lain bilong sip i kam em ol i gat save long mekim wok long paura bilong gan, na ol i pairapim sampela bikpela haus i stap long ples paia i laik kam long en, na dispela i pasim paia. Paia i bin kukim bikpela hap olsem 160 hekta na bagarapim 13,000 haus na 87 haus lotu—nainpela man tasol i lus.”
I gat sampela narapela samting nogut i bin kamap—planti bikpela sik i bin kamap long planti hap na i kalap i go long planti man. Olsem: Long 1830 i go 1835 samting, bikpela sik kolora i kisim planti man. Het-tok long nius i tok: “Ol man long Yurop i pret nogut tru long sik kolora.” Nius i stori long dispela samting nogut olsem: “Paslain long yia 1817, i no gat sik kolora long hap bilong Yurop, tasol nau dispela sik i lusim Esia na i wok long kam long hap bilong wes. Dispela sik i bin kilim i dai planti manmeri long sampela biktaun bilong Rasia, olsem Mosko na Sen Pitasbek. Bikpela lain i kisim bagarap ol i rabisman i stap long taun stret.”
I Go Bikpela Long Nau
Tru, long bipo yet i kam inap nau, planti samting nogut i bin kamap, tasol nau long taim bilong yumi ol samting nogut i wok hariap long kamap planti moa.
Sapos yumi skelim ol samting nogut i bin kamap long taim bilong yumi, yumi ken ting olsem, ol stori bilong pait em i nogut moa. Ol nius i bin stori planti long ol samting nogut i bin kamap long taim bilong Namba Wan Pait na Namba 2 Pait Bilong Olgeta Hap—tupela pait hia i bikpela long olgeta narapela pait i bin kamap bipo. Tasol long taim bilong yumi i gat planti planti narapela samting nogut i bin kamap; i no dispela tupela pait tasol.
Tingim sampela het-tok olsem:
Septemba 1, 1923: Guria i bagarapim Tokyo—300,000 i dai; Septemba 20, 1931: Bikpela hevi—mani bilong Briten i lusim strong; Jun 25, 1950: Ol Not Korea i kam insait long hap bilong Saut; Oktoba 26, 1956: Ol Hangari i bikhet long ol Soviet i bosim ol; Novemba 22, 1963: Long Dalas, man i sutim John Kennedy long gan na kilim em i dai; Ogas 21, 1968: Ol tenk bilong Rasia i kam long Prak bilong daunim ol bikhetman; Septemba 12, 1970: Long ples wesan, ol man i pairapim ol balus ol yet i bin stilim; Disemba 25, 1974: Bikpela Win Tresi i bagarapim Dawin—66 i dai; Epril 17, 1975: Ol ami Komyunis i daunim Kambodia; Novemba 18, 1978: Long Gaiana, planti manmeri wantaim i kilim i dai skin bilong ol yet; Oktoba 31, 1984: Man i sutim Misis Gandhi long gan na kilim em i dai; Janueri 28, 1986: Roket i paia na bagarap taim em i sut i go antap; Epril 26, 1986: Faktori nuklia bilong ol Soviet i paia; Oktoba 19, 1987: Stok-maket i no gat strong moa; Mas 25, 1989: Bikpela wel i kapsait long hap bilong Alaska; Jun 4, 1989: Long Tiananmen Skwe, ol soldia i kilim i dai planti stiuden i bikhet long gavman.
Tru tumas, planti samting nogut i bin kamap bipo; planti gutpela samting, nogat. Na i wankain tu long taim bilong yumi—ol samting nogut i wok long kamap planti, winim ol gutpela samting.
Bilong wanem i olsem? Bai ol samting i stap olsem tasol i go inap olgeta taim?
Stori i kamap bihain long dispela bai bekim dispela tupela askim.
[Piksa Kredit Lain long pes 3]
WHO/League of Red Cross