Alta—Wanem Wok Bilong En Insait Long Lotu?
OLSEM WANEM? Yu pilim olsem alta i bikpela samting long pasin bilong yu long lotuim God? Long planti man em ol i save go long ol haus lotu bilong Kristendom, ating alta i bikpela samting. Olsem wanem? Yu skelim pinis tok bilong Baibel long wok bilong alta insait long lotu?
Namba wan alta em Baibel i stori long en, em alta Noa i bin wokim bilong kukim ol animal olsem ofa antap long en taim em i lusim sip bihain long Bikpela Tait.a—Stat 8:20.
Bihain long Jehova i paulim tok ples bilong ol man long Babel, ol manmeri i go sindaun long olgeta hap bilong graun. (Stat 11:1-9) Laik bilong lotuim God i stap long bel bilong ol manmeri, olsem na ol i bin wok long painim rot bilong i go klostu long God, em Man ol i no bin save gut long em, na ol i “wok long painim em” olsem man i aipas. (Aposel 17:27; Rom 2:14, 15) Kirap long taim bilong Noa na i kam inap long nau planti manmeri i bin wokim ol alta bilong ol god bilong ol. Ol manmeri bilong kain kain lotu na sindaun ol i bin mekim wok long ol alta long ol lotu giaman. Ol man i stap longwe long God tru, olsem na planti taim ol i bin mekim wok long ol alta bilong mekim kain kain pasin lotu i nogut tru, olsem kilim man olsem ofa, na ol pikinini tu. Taim ol Israel i bin lusim Jehova, sampela king bilong ol i sanapim ol alta long ol god haiden, olsem Bal. (1 King 16:29-32) Tasol olsem wanem long wok bilong ol alta insait long lotu i tru?
Ol Alta na Lotu i Tru Long Israel
Bihain long taim bilong Noa, sampela narapela gutpela man i bin wokim ol alta bilong mekim wok long en bilong lotuim God tru, Jehova. Abraham i bin wokim wanpela alta long Sekem, long wanpela hap klostu long Betel, long Hebron, na long maunten Moria—long dispela hap em i bin ofaim wanpela sipsip man God i bin givim olsem senis bilong Aisak. Bihain, Aisak, Jekop, na Moses, ol i bin wokim alta bilong mekim wok long en bilong lotuim God.—Stat 12:6-8; 13:3, 18; 22:9-13; 26:23-25; 33:18-20; 35:1, 3, 7; Kisim Bek 17:15, 16; 24:4-8.
Taim God i givim Lo bilong em long ol Israel, em i tokim ol long wokim wanpela haus lotu sel, em wanpela haus sel ol inap brukim na karim i go wantaim ol, em ol i kolim tu olsem “haus sel bilong bung wantaim God,” na dispela i olsem nambawan bikpela samting bilong i go klostu long em. (Kisim Bek 39:32, 40) Haus lotu sel i gat tupela alta. Wanpela em alta bilong ofa bilong paia, ol i wokim long diwai akas na karamapim long bras, na ol i putim klostu long dua bilong haus sel na ol i kukim ol animal olsem ofa long en. (Kisim Bek 27:1-8; 39:39; 40:6, 29) Alta bilong kamapim smok i gat gutpela smel, dispela alta tu ol i wokim long diwai akas tasol ol i karamapim long gol, na ol i putim insait long haus lotu sel, ausait long bikpela laplap bilong Rum Tambu Tru. (Kisim Bek 30:1-6; 39:38; 40:5, 26, 27) Tupela taim long de ol i kukim sampela switpela paura bilong kamapim smok i gat gutpela smel long dispela alta—long moningtaim na long apinun. (Kisim Bek 30:7-9) Tempel em King Solomon i bin wokim i gat tupela alta, wankain olsem haus lotu sel.
“Haus Tru Bilong God” na Alta Bilong Spirit
Taim Jehova i givim Lo long ol Israel, em i no givim tasol ol lo long ol bilong stiaim i stap bilong ol na pasin bilong ol long go klostu long em long rot bilong ol ofa na beten, nogat. Olsem aposel Pol i tok, planti samting bilong dispela Lo i olsem “piksa na tewel . . . bilong haus lotu tru i stap long heven.” (Hibru 8:3-5; 9:9; 10:1; Kolosi 2:17) Olsem na yumi ken tok, planti samting bilong Lo i stiaim ol Israel i go inap long taim Krais i kam, na tu, em i olsem piksa long ol samting God i tingting pinis long mekim na em bai kamap tru long rot bilong Jisas Krais. (Galesia 3:24) Tru tumas, sampela samting bilong Lo i gat truim olsem tok profet. Olsem: Pikinini sipsip ol i bin ofaim long de Pasova, em ol Israel i bin mekim wok long blut bilong en olsem mak bilong abrusim bagarap, dispela i makim Jisas Krais. Em i olsem “pikinini Sipsip Bilong God. Em i kam bilong rausim sin bilong olgeta manmeri bilong graun,” na em i kapsaitim blut bilong helpim yumi long kamap fri long sin.—Jon 1:29; Efesus 1:7.
Planti samting bilong haus lotu sel na long tempel i olsem piksa bilong ol samting bilong spirit. (Hibru 8:5; 9:23) Aposel Pol i stori long “haus tru bilong God. Dispela haus ol man i no bin sanapim. Nogat. Bikpela yet i bin sanapim.” Na em i tok moa: “Krais i kam pinis, na em i stap hetpris bilong ol gutpela samting i kamap pinis. Em i go insait pinis long dispela haus lotu sel em i gutpela tru na i winim haus lotu sel bilong bipo. Man i no wokim dispela haus long han, long wanem, em i no samting bilong dispela graun.” (Hibru 8:2; 9:11) “Haus lotu sel em i gutpela tru na i winim haus lotu sel bilong bipo,” em bikpela tempel spirit Jehova i bin kamapim bilong ol man i ken lotu long em. Tok bilong Baibel i makim olsem bikpela tempel spirit em ol samting Jehova i bin kamapim bilong ol man i ken go klostu long em long rot bilong ofa bilong Jisas Krais.—Hibru 9:2-10, 23-28.
Baibel i skulim yumi olsem sampela samting bilong Lo i makim bikpela samting bilong spirit na dispela i strongim bilip bilong yumi olsem spirit holi i kamapim ol tok bilong Baibel. Na tu, em i helpim yumi long pilim moa yet gutpela save na tingting bilong God em Baibel i kamapim.—Rom 11:33; 2 Timoti 3:16.
Alta bilong ofa bilong paia tu i gat truim olsem tok profet. Em i makim “laik” bilong God, olsem em i orait long kisim nambawan gutpela skin bilong Jisas olsem ofa.—Hibru 10:1-10.
Long Buk Hibru, Pol i tok moa: “Yumi gat alta i stap, na ol pris i save mekim wok long haus lotu sel, ol i no inap kisim kaikai long dispela alta.” (Hibru 13:10) Em i toktok long wanem alta?
Sampela saveman Katolik em ol i kamapim insait bilong tok bilong Baibel, ol i tok olsem alta em Hibru 13:10 i stori long en, em dispela alta ol i mekim wok long en long taim bilong komiunio, em long rot bilong dispela “sakramen” ol i tok olsem ol i ofaim gen Krais long taim bilong Misa. Tasol long ol ves i stap klostu long Hibru 13:10 yumi ken save olsem ol tok Pol i kamapim i olsem tok piksa tasol. Planti saveman i tok, long dispela ves “alta” em olsem tok piksa tasol. Long tingting bilong Giuseppe Bonsirven, wanpela Jesuit, “dispela tok i stret wantaim olgeta narapela tok piksa long dispela pas [Buk Hibru].” Em i tok: “Long pasin bilong ol Kristen long mekim tok, pastaim dispela tok ‘alta’ i makim samting bilong spirit na bihain tasol long taim bilong Irenaeus, na moa yet bihain long taim bilong Tertullian na Santu Cyprian, ol i mekim wok long dispela tok bilong makim komiunio na tebol bilong komiunio.”
Olsem wanpela nius Katolik i tok, ol i kirap mekim wok long ol alta long “taim bilong Constantine” taim ol i “wokim ol haus lotu.” Nius Rivista di Archeologia Cristiana i tok: “Yumi save olsem i kam inap long yia 200 samting, ol i no bin mekim wok long wanpela ples stret bilong lotu long God, nogat; ol i bin bung wantaim bilong mekim lotu long wanpela rum long haus bilong ol famili . . . , taim ol i lotu pinis, orait wantu ol famili i mekim gen wok long dispela rum.”
Kristendom na Wok Bilong Alta
Nius Katolik La Civiltà Cattolica i tok, “alta i nambawan bikpela samting long haus lotu, na tu, long laip bilong ol manmeri bilong Sios.” Tasol Jisas Krais i no bin mekim wanpela pasin bilong lotu long wanpela alta; na em i no bin tokim ol disaipel long mekim sampela pasin bilong lotu long wanpela alta. Taim Jisas i toktok long alta long Matyu 5:23, 24 na long sampela narapela ves, em i toktok long sampela pasin bilong lotu em ol Juda i bin mekim, em i no laik tokim ol disaipel olsem ol i mas mekim wok long alta bilong lotuim God.
Wanpela saveman bilong Amerika, em George Foot Moore (1851-1931), i tok: “Long olgeta taim pasin bilong mekim lotu Kristen i bin wankain, tasol bihain pasin bilong mekim lotu i no gat planti bilaspasin, olsem Justin i bin stori long en long yia 150 samting, i senis na ol i mekim lotu wantaim planti bilaspasin.” I gat planti pasin bilong lotu em ol Katolik i save mekim na ol i narapela narapela kain, olsem na long ol semineri ol i mekim wanpela stadi kos long ol dispela pasin bilong lotu. Moore i tok moa: “Ol tok bilong Olpela Testamen i strongim tru ol dispela pasin, na ol i mekim moa yet taim ol man i ting ol pris pasto Kristen i kamap olsem senis bilong ol pris bilong lotu Juda. Ol naispela naispela klos bilong hetpris, ol klos bilong mekim ol bilaspasin bilong lotu bilong ol narapela pris, ol mats bilong lotu, ol lain Livai bilong singim ol song, smok i gat gutpela smel i kamap long ol plet i gat paia bilong kamapim smok—olgeta dispela samting i olsem samting God i bin givim bilong lotuim em, na dispela i givim rot long misin long mekim planti bilaspasin olsem bipo ol i bin mekim.”
Ating bai yu kirap nogut long save olsem planti pasin bilong lotu, ol bilaspasin, klos, na sampela narapela samting ol i mekim wok long en long sampela lotu, ol i no samting ol bilip bilong lotu Kristen long ol Gutnius i skulim ol man long en, nogat; ol i pasin bilong lotu Juda na ol haiden. Buk Enciclopedia Cattolica i tok, misin Katolik “i kisim pasin bilong mekim wok long alta long ol Juda na ol haiden.” Minucius Felix, em wanpela saveman i raitim ol tok bilong helpim bilip Kristen na em i dai long 250 C.E. samting, em i tok ol Kristen ‘i no gat tempel na ol i no gat alta.’ Na bikpela dikseneri Religioni e Miti (Lotu na Ol Stori Nating) i tok: “Ol Kristen bilong pastaim ol i no bin mekim wok long alta bambai ol i ken stap narapela kain long ol Juda na ol haiden bilong mekim lotu.”
Ol stiatok i olsem as bilong ol bilip Kristen na ol i mas bihainim long olgeta de na long olgeta hap, olsem na ol i no gat wok moa long wanpela taun holi long graun, o wanpela tempel tru tru i gat ol alta, o ol pris i gat namba em ol i putim ol narapela kain klos. Jisas i tok: “Wanpela taim i laik kamap na bai yupela i no lotu long Papa long dispela maunten, na bai yupela i no lotu long em long Jerusalem tu. . . . Olgeta man i laik lotu tru bai ol i lotu long Papa long strong bilong Holi Spirit na long pasin i tru.” (Jon 4:21, 23) Pasin bilong planti lotu long mekim wok long ol narapela kain pasin bilong lotu na long ol alta, dispela i no stret wantaim tok Jisas i mekim long pasin God i laik bai ol man i mas bihainim bilong lotuim em.
[Futnot]
a Paslain long dispela, ating Kein na Abel i bin mekim ol ofa long Jehova long wanpela alta.—Stat 4:3, 4.