Laip Stori
Oltaim Jehova i Save Lukautim Mipela
STORI BILONG ENELESI MZANGA
Em yia 1972. Tenpela yangpela man, ol i memba bilong lain Malawi Yut Lig, i brukim haus bilong mipela na kam insait, na ol i holim mi, na pulim mi i go long wanpela gaden suga i stap klostu. Long dispela hap, ol i paitim mi na lusim mi bilong i dai.
Planti Witnes Bilong Jehova long Malawi i bin kisim bikpela bagarap long dispela kain rot. Bilong wanem ol man i bin mekim nogut long ol? Wanem samting i bin helpim ol long karim hevi? Plis larim mi stori long famili bilong mi.
Mama i karim mi long Disemba 31, 1921, na mi kamap bikpela insait long famili i save lotu. Papa bilong mi em i wanpela pasto bilong Sios Bilong Sentral Afrikan Presbitirian. Mi go bikpela long Nkhoma, wanpela liklik taun klostu long Lilongwe, biktaun bilong Malawi. Taim mi gat 15 krismas, mi kamap meri bilong Emmas Mzanga.
Long wanpela de, wanpela pren bilong papa bilong mi, em tu i wanpela pasto, em i kam lukim mipela. Em i bin lukim olsem ol Witnes Bilong Jehova i slip klostu long mipela na em i tok lukaut long mipela i no ken wok bung wantaim ol. Em i tokim mipela olsem ol Witnes i gat spirit nogut na sapos mipela i no was gut, mipela tu bai i gat spirit nogut. Dispela tok i pretim tru mipela, olsem na mipela i go long narapela ples, na Emmas i painim wanpela wok olsem stuakipa. Tasol i no longtaim, mipela i painimaut olsem nupela haus bilong mipela i stap klostu long haus bilong ol Witnes Bilong Jehova!
Tasol Emmas i laikim tru tok bilong Baibel na dispela i kirapim em na liklik taim bihain em i toktok wantaim wanpela Witnes. Taim em i kisim ol gutpela bekim bilong ol planti askim bilong em, Emmas i orait long stadi long Baibel wantaim dispela Witnes. Pastaim ol i mekim stadi long stua em i wok long en, tasol bihain, ol i mekim stadi long haus bilong mipela long olgeta wik. Long olgeta taim ol Witnes Bilong Jehova i kam, mi save lusim haus, long wanem mi pret long ol. Tasol Emmas i stadi yet long Baibel. Inap olsem 6-pela mun bihain long taim em i kirap stadi, em i kisim baptais long Epril 1951. Tasol em i no tokim mi long dispela samting, long wanem, em i pret, nogut mi brukim marit bilong mitupela.
I Gat Hevi Inap Tripela Wik
Long wanpela de, pren bilong mi Ellen Kadzalero i tokim mi olsem man bilong mi i bin kisim baptais olsem wanpela Witnes Bilong Jehova. Mi kros nogut tru! Kirap long dispela de, mi no toktok long em o kukim kaikai bilong em. Na tu, mi no kisim na hatim wara bilong em long waswas—long kastam bilong mipela, dispela em wok bilong ol meri.
Emmas i karim dispela hevi inap 3-pela wik, na bihain, long gutpela pasin em i askim mi long sindaun wantaim em bai mitupela i ken toktok. Em i tokim mi long as na em i bin kamap wanpela Witnes Bilong Jehova. Em i ritim na kamapim as bilong sampela skripsa, olsem 1 Korin 9:16. Mi pilim tru ol dispela tok na mi pilim olsem mi tu mas mekim wok bilong autim gutnius. Olsem na mi tingting long stadi long Baibel wantaim ol Witnes Bilong Jehova. Long dispela apinun stret, gutpela man bilong mi i amamas, long wanem, mi kukim gutpela kaikai bilong em.
Autim Tok i Tru Long Ol Famili na Ol Pren
Taim papamama bilong mipela i bin harim olsem mipela i save bung wantaim ol Witnes Bilong Jehova, ol i birua nogut tru long mipela. Famili bilong mi i raitim pas na ol i tokim mipela long mipela i no ken go lukim ol moa. Pasin ol i mekim i mekim mipela i bel hevi, tasol mipela i bilip long tok promis bilong Jisas olsem mipela bai i gat planti brata na sista na papa na mama spirit.—Matyu 19:29.
Mi kamap strong hariap long stadi bilong mi long Baibel na mi kisim baptais long Ogas 1951, em tripela mun na hap tasol bihain long man bilong mi. Mi pilim olsem mi mas autim tok i tru long pren bilong mi Ellen. Mi amamas taim em i orait long mi ken mekim stadi bilong Baibel wantaim em. Long Me 1952, Ellen i bin kisim baptais na em i kamap sista spirit bilong mi, na dispela i bin strongim tru pasin pren bilong mitupela. Long nau, mitupela i stap yet gutpela pren tru.
Long 1954, ol i makim Emmas long lukim ol kongrigesen olsem wasman sekit. Long dispela taim, mipela i gat 6-pela pikinini pinis. Long dispela taim bipo, sapos wanpela wasman raun i gat famili, em i save lusim wanpela wik long lukim wanpela kongrigesen na long narapela wik em i stap wantaim meri na ol pikinini bilong em. Tasol taim Emmas i raun lukim ol kongrigesen, em i save stretim rot bambai mi inap lukautim famili Baibel-stadi. Taim mipela i stadi wantaim ol pikinini, mipela i traim mekim long pasin ol i kisim amamas long en. Mipela i toktok tu long tingting tru i stap long bel bilong mipela, olsem mipela i laikim Jehova na tok i tru bilong em long Baibel, na mipela famili i autim tok wantaim. Dispela pasin bilong skulim ol pikinini long samting bilong spirit i strongim bilip bilong ol na i redim ol long karim hevi i laik kamap.
Birua Long Lotu i Kirap
Long 1964, Malawi i kisim independens. Taim ol ofisa bilong gavman i kisim save olsem mipela i no save insait long wok politik, ol i traim long subim mipela long baim kat politik.a Tasol taim mi na Emmas i no laik mekim olsem, ol memba bilong Yut Lig i bagarapim gaden kon bilong mipela—namba wan kaikai bilong mipela long yia antap. Taim ol i wok long katkatim ol kon, ol i singsing olsem: “Olgeta lain husat i no laik baim kat bilong Kamuzu [Presiden Banda], ol binatang bai kaikai kon bilong ol na ol bai krai long en.” Maski kaikai bilong mipela i bagarap, mipela i no bel hevi. Mipela i pilim olsem Jehova i lukautim mipela. Em i mekim pasin sori na strongim mipela.—Filipai 4:12, 13.
Long Ogas 1964, long wanpela biknait, mi wanpela i stap long haus wantaim ol pikinini. Mipela i slip, tasol krai bilong singsing i kam longwe i kirapim mi. Em krai bilong Gulewamkulu, wanpela lain bilong danis i save stap hait na ol manmeri i save pret long ol, ol i giaman olsem ol i spirit bilong ol tumbuna i dai pinis na ol i save mekim nogut long ol manmeri. Lain Yut Lig i bin salim ol Gulewamkulu long mekim nogut long mipela. Kwiktaim mi kirapim ol pikinini na mipela i ranawe i go insait long bus, paslain long ol i kam long haus bilong mipela.
Mipela i hait na i lukim bikpela lait. Ol Gulewamkulu i kukim haus bilong mipela em mipela i bin wokim rup bilong en long gras. Haus olgeta i paia, wantaim olgeta samting bilong mipela. Taim ol i wokabaut lusim haus bilong mipela em paia i kukim, mipela i harim ol i tok olsem, “Mipela i mekim naispela paia bilong dispela Witnes long hatim skin bilong em.” Mipela i tenkyu tru long Jehova long mipela inap ranawe na abrusim bagarap! Tru, ol i bagarapim olgeta samting bilong mipela, tasol ol i no bagarapim strongpela tingting bilong mipela long bilip long Jehova na ol man, nogat.—Song 118:8.
Mipela i kisim save olsem ol Gulewamkulu i bin mekim wankain samting nogut long 5-pela narapela famili bilong ol Witnes Bilong Jehova long hap bilong mipela. Mipela i amamas na i tenkyu tru taim ol brata long ol kongrigesen klostu i kam helpim mipela! Ol i wokim gen ol haus bilong mipela na givim mipela kaikai inap sampela wik.
Pasin Birua i Go Bikpela
Long Septemba 1967, ol i kirap long painim olgeta Witnes Bilong Jehova i stap long olgeta hap bilong kantri. Bilong painim mipela, ol yangpela bikhetman—memba bilong Yut Lig na Malawi Yangpela Painia—ol i holim ol naip na tamiok samting na i go long olgeta haus na i wok long painim ol Witnes. Taim ol i painim ol, ol dispela man i tok ol i laik salim kat politik long ol.
Taim ol i kamap long haus bilong mipela, ol i askim olsem mipela i gat dispela kat o nogat. Mi tok: “Nogat, mi no bin baim wanpela. Mi no ken baim wanpela nau, na bai mi no ken baim wanpela long bihaintaim.” Orait ol i holimpasim mi na man bilong mi na kisim mitupela i go long polis-stesin, ol i no larim mipela i kisim wanpela samting i go wantaim mipela. Taim ol liklik pikinini bilong mipela i pinis skul na i kam long haus, ol i no lukim mipela, na ol i stat long tingting planti. Gutpela tru, bikpela pikinini bilong mipela, Daniel, i kam long haus liklik taim bihain, na ol man i stap klostu i tokim em long samting i bin kamap. Wantu, em i kisim ol liklik brata susa bilong em na i kam long polis-stesin. Ol i kam kamap long taim stret ol polis i wok long putim mipela insait long ol trak bilong kisim mipela i go long Lilongwe. Ol pikinini i kam wantaim mipela.
Long Lilongwe, long hetkota bilong ol polis, ol i mekim kot giaman long mipela. Ol ofisa i askim mipela, “Bai yupela i stap yet olsem ol Witnes Bilong Jehova?” Mipela i tok, “Yes!” maski mipela i save sapos mipela i bekim olsem, mipela bai i go kalabus inap 7-pela yia. Long ol lain husat i olsem lida bilong oganaisesen, ol bai kalabus inap 14 yia.
Mipela i stap wanpela nait na i no kisim kaikai o malolo, na bihain ol polis i kisim mipela i go long wanpela haus kalabus (Maula Prison). Ol man i pas pas long ol sel bilong haus kalabus na mipela i no inap painim wanpela spes long plua bilong mipela i ken slip! Long olgeta wan wan sel em planti man i pulap long en, i gat wanpela baket tasol bilong toilet. Kaikai em i liklik na ol i no kukim gut. Bihain long 2-pela wik, ol ofisa long haus kalabus i luksave olsem mipela ol manmeri bilong stap isi, olsem na ol i larim mipela i lusim sel na stap ausait na mekim eksasais. Mipela planti tumas i stap wantaim, olsem na long olgeta de mipela i gat rot bilong strongim narapela narapela na long autim gut tok long ol narapela kalabusman. Mipela i kirap nogut olsem, mipela i stap 3-pela mun long kalabus na bihain ol i lusim mipela, mipela i no kalabus inap long ol yia ol i makim bilong mipela, long wanem, planti narapela kantri i bin toktok strong long gavman bilong Malawi long pinisim dispela pasin birua.
Ol ofisa bilong polis i tokim mipela long go bek long ol haus bilong mipela, tasol ol i tokim mipela tu olsem gavman i bin tambuim ol Witnes Bilong Jehova long Malawi. Dispela tambu i kirap long Oktoba 20, 1967, na pinis long Ogas 12, 1993—klostu 26 yia. Em ol yia i gat hatwok long en, tasol Jehova i helpim mipela na mipela inap holimpas pasin bilong sanap strong.
Ol i Raunim Mipela Olsem Ol Animal
Long Oktoba 1972, gavman i kirap gen long mekim nogut tru long ol Witnes. Lo bilong gavman i tokim ol man long rausim ol Witnes Bilong Jehova long ples wok bilong ol na olgeta Witnes i stap long ples—ol man i mas rausim ol long ol haus bilong ol. Ol i raunim ol Witnes olsem ol animal.
Long dispela taim, wanpela yangpela brata Kristen i kam long haus, em i gat wanpela toksave bilong Emmas long em i mas ranawe kwiktaim, em i tok, ‘Lain Yut Lig i laik katim nek bilong yu na putim long wanpela pos na karim i go long ol bikman bilong ples.’ Kwiktaim Emmas i lusim haus, tasol pastaim, em i stretim rot bilong mipela i ken bihainim em taim em i lusim haus. Mi hariap salim ol pikinini i go bihainim em. Orait taim mi laik lusim haus, 10-pela memba bilong Yut Lig i kam kamap, ol i wok long painim Emmas. Ol i brukim haus bilong mipela na i go insait, tasol ol i painimaut olsem Emmas i go pinis. Ol i belhat, na ol i pulim mi i go insait long gaden suga, na long hap ol i kikim mi na paitim mi long ol bun bilong suga. Bihain ol i lusim mi bilong i dai. Taim tingting bilong mi i klia, mi wokabaut long han lek i go bek long haus.
Maski laip bilong Emmas inap lus, taim em i tudak pinis, em i kam bek long haus long painim mi. Taim em i lukim olsem ol i bin paitim mi nogut tru, em na wanpela pren i gat ka i putim mi isi isi insait long ka. Bihain mipela i draiv i go long haus bilong wanpela brata long Lilongwe, na long hap, isi isi mi kamap orait, na Emmas i kirap tingting long ranawe lusim kantri.
Ol Refiuji i No Gat Ples Bilong i Stap
Pikinini meri bilong mipela Dinesi na man bilong em i gat wanpela faiv-ton trak. Ol i kisim wanpela draiva em pastaim em i insait long lain Malawi Yangpela Painia tasol em i sori long ol samting i painim mipela. Olsem na em i volantia long helpim mipela na ol narapela Witnes. Inap sampela apinun, dispela draiva i go kisim ol Witnes long ol ples hait bilong ol. Orait nau em i pasim unifom bilong Malawi Yangpela Painia na draiv i go na ol polis i no pasim em long ol rot blok. Em i helpim planti handet Witnes long brukim boda i go long Sambia, maski laip bilong em yet inap lus.
Bihain long sampela mun, ol bikman bilong Sambia i salim mipela i go bek long Malawi, tasol mipela i no inap go bek long ples bilong mipela. Olgeta samting mipela i bin lusim, ol i stilim. Ol i bin kisim tu ol kapa bilong haus bilong mipela. Mipela i no gat gutpela ples bilong i go long en, olsem na mipela i ranawe i go long Mosambik na stap long Mlangeni refiuji kem inap tu na hap yia. Long Jun 1975, nupela gavman bilong Mosambik i pasim dispela kem na i subim mipela long go bek long Malawi, em tambu long ol Witnes Bilong Jehova i stap yet. Mipela i no gat hap bilong i go, olsem na mipela mas go gen long Sambia. Mipela i go kamap long Chigumukire refiuji kem.
Tupela mun bihain, planti lain bas na ol trak bilong ami i kam pak arere long bikrot na planti handet soldia bilong Sambia i holim gan, i kam insait long kem. Ol i tokim mipela olsem i gat ol naispela haus ol i bin wokim bilong mipela, na ol i kisim ol ka i kam bilong kisim mipela i go long dispela hap. Mipela i save ol i giaman. Ol soldia i kirap long subim ol manmeri i go insait long ol trak na bas na planti manmeri i pret. Ol soldia i kirap sutim gan otomatik i go antap long skai na planti tausen brata na sista bilong yumi i pret na i ranawe nabaut.
Taim ol man i paul na i ranawe nabaut, wanpela man i subim Emmas na em i pundaun, tasol wanpela brata i helpim em long kirap sanap. Mipela i ting olsem dispela em kirap bilong bikpela hevi tru i laik kamap. Olgeta refiuji i ron bihainim rot i go bek long Malawi. Taim mipela i stap yet long Sambia, mipela i kamap long wanpela wara, na ol brata i sanap long ol lain na holim han, ol i mekim olsem sen, bilong helpim olgeta long brukim wara na go gut long hapsait. Tasol long hapsait bilong wara, ol soldia bilong Sambia i raunim mipela na i subim mipela long go bek long Malawi.
Mipela i kamap gen long Malawi, tasol mipela i no save bai mipela i go we. Long ol bung bilong ol man politik na long niuspepa, mipela i kisim save olsem ol i bin tokim ol manmeri long lukaut long ol “nupela pes” i kam long ples, ol i tok long ol Witnes Bilong Jehova. Olsem na mipela i go long biktaun, we ol manmeri i no inap luksave kwik long mipela, olsem ol bai mekim long ples. Mipela i rentim wanpela liklik haus, na Emmas i mekim gen raun bilong em long pasin hait long lukim ol kongrigesen olsem wanpela wasman raun.
Go Long Ol Miting Bilong Kongrigesen
Wanem samting i helpim mipela long stap gut long Jehova? Ol miting bilong kongrigesen! Long ol refiuji kem bilong Mosambik na Sambia, mipela i mekim ol miting long ol Haus Kingdom i gat rup gras. Bilong bung na mekim miting long Malawi, i gat tambu na i hatwok—tasol gutpela samting i save kamap taim mipela i bung. Bilong ol i no ken luksave long mipela, mipela i save mekim ol miting long biknait long ol hap ol man i no save go long en. Na bilong ol man i no ken save olsem mipela i bung, mipela i no save paitim han bilong soim tenkyu bilong mipela long brata i mekim tok, mipela i save rabim tupela han bilong mipela tasol.
Ol i baptaisim ol brata long biknait. Pikinini man bilong mipela, Abiyudi, i baptais long kain taim olsem. Long tudak bihain long tok bilong baptais, ol i kisim em na ol narapela bai kisim baptais i go long hap i gat tais em ol i bin digim hul long en. Long dispela hap, ol i kisim baptais.
Liklik Haus Bilong Mipela—Gutpela Ples Hait
Sampela yia bihain long gavman i kirap tambuim wok bilong mipela, ol brata i yusim haus bilong mipela long Lilongwe olsem wanpela gutpela ples hait. Taim brens-ofis long Sambia i salim ol pas na buk na nius i kam, ol i putim long dispela haus bilong mipela. Ol brata i wok olsem man bilong karim ol buk i go long ol kongrigesen, ol i kam long haus bilong mipela na kisim ol buk na nius samting i bin kam long Sambia na karim long wilwil i go long olgeta hap bilong Malawi. Ol Wastaua ol i bringim i go long ol brata, ol i no hevi tumas, long wanem, ol i prinim long pepa bilong wokim Baibel. Olsem na ol inap karim long wilwil planti nius tru, dabolim namba bilong ol nius ol i bin prinim long pepa tru bilong en. Ol dispela brata i raun givim tu ol Wastaua i gat ol stori bilong stadi tasol. Ol dispela Wastaua i isi long karim long siot poket, long wanem, em wanpela pepa tasol.
Ol dispela brata i save olsem ol inap go long kalabus o lusim laip bilong ol taim ol i mekim dispela wok bilong ron long wilwil insait long bus, na sampela taim long tudak, wantaim planti katon buk na nius em gavman i bin tambuim. Maski ol polis i save rot blok, na i gat ol narapela hevi, ol i save raun planti handet mail long taim bilong kol na ren samting bilong givim ol kaikai bilong spirit long ol brata bilong ol. Ol dispela gutpela brata i gat strongpela bel tru!
Jehova i Save Lukautim Ol Meri Wanpis
Long Disemba 1992, taim Emmas i wok long mekim tok long wanpela sekit raun bilong em, em i kisim strok. Bihain long en, em i no inap long toktok. Bihain, em i kisim strok namba tu taim, na dispela i mekim na wanpela sait bodi bilong em i dai. Tru, em i hatwok long karim hevi bilong sik bilong em, tasol gutpela helpim mipela i kisim long kongrigesen bilong mipela i daunim bel hevi bilong mi. Mi lukautim man bilong mi long haus inap long taim em i dai long Novemba 1994, taim em i gat 76 krismas. Mipela i bin marit inap 57 yia, na Emmas i lukim ol i pinisim tambu long ol Witnes paslain long em i dai. Tasol mi save sori yet long gutpela poroman bilong mi i dai.
Taim man bilong mi i dai pinis, man bilong pikinini meri bilong mi i kisim mi na lukautim mi, maski em i mas lukautim meri bilong em na 5-pela pikinini bilong em. Tasol sori tru, em i bin sik inap sotpela taim na bihain, em i dai long Ogas 2000. Olsem wanem pikinini meri bilong mi inap painim kaikai na haus bilong mipela? Long dispela taim, mi lukim olsem Jehova i lukautim mipela na tru tru em i save “lukautim ol pikinini, papa bilong ol i dai pinis. Na em i save helpim ol meri, man bilong ol i dai pinis.” (Song 68:5) Jehova i mekim na long rot bilong ol wokboi bilong em mipela i kisim wanpela nupela haus i naispela tru. Olsem wanem dispela samting i kamap? Taim ol brata sista long kongrigesen bilong mipela i lukim hevi bilong mipela, ol i wokim haus bilong mipela insait long 5-pela wik tasol! Ol brata long ol narapela kongrigesen husat i save long putim ol brik, ol i kam long helpim. Mipela i pilim tru pasin laikim na gutpela pasin ol dispela Witnes i mekim, long wanem, haus ol i wokim bilong mipela i gutpela moa, winim ol haus em planti bilong ol dispela Witnes i stap long en. Dispela pasin laikim em kongrigesen i mekim i autim tok long ol man i stap klostu long mipela. Taim mi slip long nait, mi pilim olsem mi stap long Paradais! Tru, naispela nupela haus bilong mipela em wanpela haus ol i bin wokim long brik, tasol olsem planti i tok, em wanpela haus ol i bin wokim wantaim pasin laikim.—Galesia 6:10.
Jehova i Wok Yet Long Lukautim Mipela
Tru, sampela taim mi bel hevi nogut tru, tasol Jehova i bin mekim gutpela pasin long mi. Sevenpela bilong ol nainpela pikinini bilong mi i stap laip yet, na namba bilong famili bilong mi em inap olsem 123. Mi amamas tru olsem planti bilong ol i stap gut long lotuim Jehova!
Nau mi gat 82 krismas, na mi amamas tru taim mi lukim ol samting spirit bilong God i bin mekim long Malawi. Insait long 4-pela yia i go pinis, mi bin lukim namba bilong ol Haus Kingdom ol i wokim i go bikpela, bipo i gat wanpela, tasol nau i gat 600. Na tu, mipela i gat nupela brens-ofis long Lilongwe na mipela i amamas long ol i pinisim tambu na mipela inap kisim planti gutpela kaikai bilong spirit. Mi pilim tru tok promis bilong God long Aisaia 54:17, em i tok: “I no gat wanpela bilong ol dispela samting bilong pait inap bagarapim yu.” Mi mekim wok bilong Jehova winim 50 yia pinis, na mi bilip tru olsem maski wanem ol hevi yumi bungim, oltaim Jehova bai lukautim yumi.
[Futnot]
a Bilong kisim sampela save moa long stori bilong ol Witnes Bilong Jehova long Malawi, lukim 1999 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, pes 149-223, em ol Witnes Bilong Jehova i wokim.
[Piksa long pes 24]
Man bilong mi, Emmas, i baptais long Epril 1951
[Piksa long pes 26]
Ol brata i gat strongpela bel i save bringim ol buk na nius i go long ol narapela brata
[Piksa long pes 28]
Wanpela haus em ol i bin wokim wantaim pasin laikim