Yu Save Long Dispela?
Jisas i bin mekim wanem tok ples?
Ol saveman i no wanbel long wanem tok ples Jisas i bin mekim. Tasol yumi ken ting, taim em i stap man long graun, Jisas i bin mekim wanpela kain tok Hibru na tok Arameik. Taim Jisas i kam long Nasaret long hap bilong Galili na em i go insait long haus lotu, em i ritim hap bilong tok profet bilong Aisaia ol i bin raitim long tok ples Hibru. Baibel i no tok Jisas i bin tanim dispela tok long tok ples Arameik.—Luk 4:16-21.
Profesa G. Ernest Wright i stori long ol tok ples ol i bin mekim long Palestain taim Jisas Krais i stap long graun, na em i tok: “I luk olsem planti man i bin mekim tok Grik na tok Arameik . . . Taim ol soldia na ofisa bilong Rom i toktok wantaim, yumi ken ting ol i bin mekim tok Latin, na taim ol Juda i toktok wantaim ol i mekim tok Hibru bilong dispela taim bipo.” Olsem na dispela toksave Pailat i bin nilim long pos Jisas i hangamap long en, ol i bin raitim long 3-pela tok ples—tok Hibru, tok Latin, na tok Grik.—Jon 19:20.
Buk bilong Alan Millard (Discoveries From the Time of Jesus) i tok: “Taim ol gavena bilong Rom i mekim wok bilong ol long olgeta de, ol i bin mekim tok ples Grik, na taim Jisas i sanap long kot ating em i bin bekim ol askim bilong Pailat long tok Grik.” Tru, Baibel yet i no tok olsem, tasol taim tupela i toktok wantaim, Baibel i no tok long wanpela man i bin tanim tok long tupela.—Jon 18:28-40.
Profesa Wright i tok: “Yumi no save long [Jisas] inap mekim tok Grik o tok Latin, tasol taim em i autim tok, planti taim em i bin mekim tok Arameik o tok Hibru i gat planti tok Arameik long en, em planti man i bin mekim dispela tok ples long dispela taim bipo.”—Buk Biblical Archaeology, 1962, pes 243.
Ol ston bilong tempel long Jerusalem i bikpela olsem wanem?
Taim ol disaipel i toktok wantaim Jisas long tempel long Jerusalem, ol i tok: “Tisa, lukim ol dispela naispela bikpela ston na ol gutpela gutpela haus!” (Mak 13:1) Orait, yumi laik save, sampela bilong ol dispela ston i bikpela olsem wanem?
Taim Jisas i stap long graun, King Herot i bin wokim Pletfom Bilong Tempel i go bikpela tru, em i dabolim sais bilong en olsem i bin stap long taim bilong Solomon. Long bipo i no gat narapela pletfom ol man i bin wokim i bikpela olsem dispela—longpela bilong en i olsem 480 mita, na braitpela bilong en i olsem 280 mita. Ol i tok sampela ston ol i bin wokim tempel long en, longpela bilong ol em 11 mita, na i go antap inap 3 mita, na braitpela bilong ol em 5 mita. Hevi bilong sampela ston i olsem 50 ton. Na hevi bilong wanpela em klostu olsem 400 ton, na wanpela saveman i tok, “long olgeta hap bilong graun long dispela taim bipo, i no gat wanpela ston bilong wokim haus i bikpela olsem dispela.”
Jisas i bekim askim bilong ol disaipel na em i tok: “Yu lukim ol dispela bikpela haus, a? Ol bai i no larim wanpela ston i stap antap long narapela ston. Nogat. Ol bai i brukim olgeta na tromoi i go daun.” (Mak 13:2) Yumi inap lukim yet sampela bilong ol dispela traipela ston ol i slip long ples ol i bin pundaun long en taim ol soldia bilong Rom i bagarapim tempel na subim ol ston i go daun long graun long 70 C.E.
[Piksa long pes 26]
Ol ston bilong tempel ol i bin tromoi i go daun ausait long pletfom bilong tempel, long Jerusalem