Yu Save Long Dispela?
Wanem samting i mekim na ol soldia bilong Rom i laikim tumas siot bilong Jisas?
Fopela soldia em ol i bin lukautim wok bilong kilim Jisas i dai, ol i tilim ol klos bilong Jisas namel long ol yet. Jon 19:23 i tok, siot bilong Jisas ol man i bin “wokim long wanpela laplap tasol, na ol i no bin samapim.” Olsem na ol soldia i no laik brukim siot, ol i laik pilai satu bilong makim husat man i ken kisim. Olsem wanem ol man i bin wokim ol kain siot olsem?
Dispela kain siot i makim wanpela siot em ol i wokim long koten o gras bilong animal, na i longpela i go daun long skru o lek daunbilo. Planti taim ol i bin samapim tupela hap skwe laplap i go wantaim, na samapim tripela sait bilong en. Na ol i larim hul bilong putim het na tupela han.
Buk Jesus and His World i stori long ol kain siot olsem we i gat bikpela pe moa na ol i wokim long wankain pasin, tasol ol i yusim “wanpela laplap tasol, na foldim i go tupela hap, na ol i wokim hul namel bilong putim het” na samapim arere bilong en. Dispela kain siot ol i samapim long tupela sait.
Ol siot em ol i no save samapim arere bilong en, olsem dispela siot Jisas i bin putim, em ol i wokim long Palestain tasol. Man bilong lumim tret em i lainim long wanpela plang tupela lain tret i longpela i go daun, wanpela lain tret long fran na wanpela lain tret long baksait. Orait em i kisim narapela tret na em i subim i go insait i kam ausait namel long ol dispela tret, na i mekim olsem long fran na i go long baksait. Wanpela buk i tok, taim em i wok long mekim olsem em i “kamapim wanpela raunpela longpela klos.” Ating wan wan man tasol i save holim dispela kain siot, olsem na ol soldia i laikim tumas.
Yu ting long Israel bilong bipo i gat ol man i lukautim ol binen?
Ol Skripsa Hibru i tok, God i bin promis long bringim ol Israel bilong bipo i go long “wanpela bikpela graun i gat planti gris na ol kaikai [“susu na hani,” NW].” (Kisim Bek 3:8) Taim Baibel i stori long hani, em i makim ol kaikai ol binen i kamapim long bus. Baibel i no stori long pasin bilong lukautim binen long Israel bilong bipo. Tasol i no longtaim i go pinis ol i bin painim wanpela samting long ples daun bilong Bet She’an long Israel na i kamapim olsem ol man bilong bipo i bin “wok bisnis long lukautim ol binen.”
Long Tel Rehov, ol saveman long Hebrew University of Jerusalem’s Institute of Archaeology ol i bin digim graun na painim wanpela hap we ol i bin wokim haus bilong ol binen long en, em bilong yia 1000 i go long yia 800 B.C.E. samting—em taim ol king i bin kirap bosim Israel. Em namba wan taim ol i bin painim ol olpela haus bilong binen long Midel Is. Ol i ting long dispela hap i gat olsem 100 haus bilong ol binen em ol i lainim na putim long 3-pela lain i go antap.
Nius bilong yunivesiti i stori long samting ol i bin painim na i tok, olgeta haus i “longpela na raunpela olsem dram na ol i wokim long graun i no strong . . . longpela bilong en em 80 sentimita, na maus bilong en em inap 40 sentimita. . . . Ol man i save gut long lukautim binen na ol saveman em ol i kam long dispela hap, ol i ting ol man i bin kisim planti hani tru long ol dispela haus binen, olsem 500 kilogram hani long olgeta yia.”
[Piksa long pes 22]
Hap long Tel Rehov
[Kredit Lain]
Institute of Archaeology/Hebrew University © Tel Rehov Excavations