“Bai Yumi Kaikai Wanem Samting?”
TAIM Jisas i stap long graun, kaikai na dring em samting ol manmeri i save toktok planti taim long en. Namba wan mirakel Jisas i wokim, em i tanim wara i kamap wain, na tupela taim em i kisim sampela bret na sampela pis na kamapim kaikai inap long planti manmeri. (Matyu 16:7-10; Jon 2:3-11) Jisas i save kaikai wantaim ol rabisman, na ol maniman tu. Ol birua bilong Jisas i sutim tok long em olsem em i man bilong kaikai planti tumas na dring planti tumas. (Matyu 11:18, 19) Jisas i no kain man olsem. Tasol em i save olsem kaikai na dring em i bikpela samting tru long ol manmeri, olsem na taim em i laik skulim ol man long sampela bikpela tok bilong God, em i save mekim tok piksa long kaikai na dring bilong makim ol dispela samting.—Luk 22:14-20; Jon 6:35-40.
Long taim bilong Jisas, i gat wanem kain kaikai na dring? Ol i redim kaikai olsem wanem? Na ol i save lusim hamas taim na strong bilong redim? Bekim bilong ol dispela askim bai helpim yu long save gut moa long sampela samting em fopela Gutnius i stori long en.
Givim ‘Mipela Bret Inap Long Dispela De’
Taim Jisas i skulim ol disaipel long pasin bilong beten, em i kamapim klia olsem i stret ol i askim God long lukautim ol long ol samting ol i mas i gat—“kaikai [“bret,” NW] inap long dispela de.” (Matyu 6:11) Bret em bikpela hap kaikai bilong ol, olsem na long tok Hibru na tok Grik, dispela tok “kisim kaikai” i olsem “kisim bret.” Wit na bali samting ol i wokim bret long en, em bikpela hap bilong kaikai bilong ol Juda long taim bilong ol aposel. Ol man i mekim wok painimaut ol i tok, ol man wan wan i bin kaikai 200 kilogram wit na bali long olgeta yia, em olsem 50 pesen bilong kaikai bilong ol.
Ol inap baim bret long maket. Tasol planti famili i save wokim bret bilong ol yet—em wanpela wok we ol i mas lusim bikpela hap taim na strong long mekim olsem. Buk Bread, Wine, Walls and Scrolls i tok: “Plaua i save bagarap kwik, olsem na mama bilong haus i mas wilwilim wit long olgeta de.” Em i mas lusim hamas aua long mekim olsem? Buk i tok: “Ol i yusim ston bilong wilwilim wit, na insait long wanpela aua ol i wilwilim wan kilogram wit i kamap 0.8 kilogram plaua. Ol man wan wan i save kaikai 0.5 kilogram wit long olgeta wan wan de, olsem na bilong givim bret long famili i gat 5-pela o 6-pela long en, mama i mas lusim 3-pela aua bilong wilwilim wit.”
Orait nau tingim Maria, mama bilong Jisas. I gat kain kain wok em i mas mekim long haus, na tu, em i mas wokim bret inap long lukautim man bilong em, 5-pela pikinini man, na tupela pikinini meri. (Matyu 13:55, 56) Wankain olsem ol narapela meri Juda, Maria i mas wok strong tru bilong kamapim ‘bret inap long dispela de.’
“Yupela Kam Kaikai”
Taim Jisas i kirap bek pinis, em i kamap long sampela disaipel bilong em long moningtaim, taim san i laik kamap. Long nait olgeta ol disaipel i bin wok long painim pis, tasol ol i no kisim wanpela. Ol i taiet pinis, na Jisas i singaut long ol: “Yupela kam kaikai.” Orait nau em i givim pis na bret long ol. (Jon 21:4, 9-13) Em dispela wanpela taim tasol ol Gutnius i stori long kaikai bilong moningtaim. Tasol maski i olsem, taim ol man i kirap long slip, ol i save kaikai bret, sampela kain galip samting, na ol grep ol i draim pinis o ol oliv.
Olsem wanem long kaikai bilong belo? Ol lain nating i save kaikai wanem samting? Buk Life in Biblical Israel i tok: “Kaikai bilong belo, em bret, pikinini bilong sampela kain gras, ol oliv, na ol fik.” Ating em ol kain samting ol disaipel i bin bringim i kam taim ol i kam bek long Sikar na lukim Jisas i toktok wantaim wanpela meri Samaria long hul wara. Em i “olsem 12 klok belo” na ol disaipel i bin go “long taun bilong baim kaikai.”—Jon 4:5-8.
Long apinun, ol famili i save bung na kisim bikpela kaikai bilong de. Buk Poverty and Charity in Roman Palestine, First Three Centuries C.E. i stori long kaikai bilong apinun na i tok: “Ol i save kaikai bret o poris ol i wokim long bali, bin, o wan wan taim long wit. Ol i kaikai wantaim sol na oil o ol pikinini oliv, na wan wan taim wantaim hani, sos i gat pait, o switpela wara bilong prut.” Na ating sampela samting moa i stap long dispela kaikai, em susu, sis, ol kumu sayor samting, na ol prut em sampela bilong ol em ol i bin draim. I gat 30 kain kumu na sayor, olsem anian, galik, radis, karot, na kabis, na i gat kain kain prut, winim 25, olsem (1) fik, (2) det, na (3) pomigranet, em ol i save groim long hap bilong ol.
Olsem wanem? Yu inap piksaim long tingting sampela bilong ol dispela kaikai long tebol taim Jisas i kaikai wantaim Lasarus na tupela susa bilong em, Marta na Maria? Orait nau tingim gutpela smel i pulap long rum taim Maria i kisim “nambawan sanda” na welim lek bilong Jisas—smel bilong kaikai i miks wantaim smel bilong dispela sanda i dia tumas.—Jon 12:1-3.
“Sapos Yu Mekim Bikpela Kaikai”
Narapela taim, taim Jisas i kaikai long “haus bilong wanpela hetman bilong ol Farisi,” em i givim wanpela gutpela skul long ol man. Em i tok: “Sapos yu mekim bikpela kaikai, orait yu mas singautim ol rabisman na ol man bodi bilong ol i bagarap na ol lek nogut na ol aipas. Ol dispela kain man i no inap bekim kaikai long yu. Olsem na bai yu ken amamas, long wanem, bihain God bai i bekim dispela kaikai long yu, long taim ol stretpela man i kirap bek long matmat.” (Luk 14:1-14) Sapos dispela Farisi i bin bihainim dispela tok bilong Jisas, ating bai em i redim wanem kain kaikai?
Ating maniman bai redim ol gutpela gutpela bret em lukluk bilong en i kain kain, em bret i gat wain, hani, susu, na spais long en. Bata na strongpela sis tu bai stap long tebol. Na ol oliv o oliv oil tu. Buk Food in Antiquity i tok: “Olgeta wan wan man i save yusim 20 kilogram oliv oil long olgeta wan wan yia olsem kaikai, na ol i save yusim oil tu bilong welim skin na laitim lam.”
Sapos dispela Farisi i sindaun klostu long solwara, ating em wantaim ol lain em i singautim ol bai kaikai pis em nau tasol ol i bin kisim. Ol man i sindaun longwe long solwara ol i save kaikai pis ol i bin solim. Na ating man bilong haus bai redim abus tu, em samting ol rabisman em i singautim ol i no kisim planti taim, wan wan taim tasol. Ating i gat ol kiau tu. (Luk 11:12) Na bilong givim swit long ol dispela kaikai, ating ol i putim sampela kain spais na ol liklik sayor, olsem mint, dil, kumin, na mastet. (Matyu 13:31; 23:23; Luk 11:42) Long pinis bilong dispela kaikai, ating ol i kaikai wit ol i bin kukim long aven na miksim wantaim almon, hani, na sampela kain spais.
Long ol bikpela kaikai, ating bai i gat ol grep, em sampela ol i bin draim, na wain tu. Long Palestain, ol i painim pinis planti tausen tang ston bilong krungutim ol grep, na dispela i kamapim klia olsem planti man i bin dring wain long dispela taim bipo. Long wanpela hap long Gibeon, ol saveman i bin painim 63 rum ol i bin katim i go insait long ston, em inap holim 100,000 lita wain.
“Yupela i No Ken Tingting Planti”
Taim yu ritim fopela Gutnius, tingim hamas taim Jisas i stori long kaikai o dring long ol tok piksa bilong em, na ol bikpela skultok em i givim taim em i stap long wanpela kaikai. Tru tumas, Jisas na ol disaipel ol i amamas long kaikai na dring, na moa yet taim ol i stap wantaim ol gutpela pren, tasol ol i no mekim kaikai na dring i stap nambawan bikpela samting long laip bilong ol, nogat.
Jisas i helpim ol disaipel bilong em long holim stretpela tingting long kaikai na dring taim em i tok: “Yupela i no ken tingting planti na tok, ‘Bai yumi kaikai wanem samting? Bai yumi dring wanem samting?’ Nogat. Ol haiden i save wari long painim olgeta dispela samting. Tasol Papa bilong yupela i stap long heven em i save pinis, yupela i mas kisim dispela olgeta kain samting.” (Matyu 6:31, 32) Ol disaipel i bihainim dispela tok, na God i lukautim ol long ol samting ol i mas i gat. (2 Korin 9:8) Tru, ating kaikai bilong yu i narapela kain long kaikai bilong ol man i bin stap long taim bilong ol aposel. Tasol yu ken bilip tru olsem God bai lukautim yu sapos yu putim ol samting bilong lotu i stap nambawan long laip bilong yu.—Matyu 6:33, 34.