-
Bikpela Taun i Kisim BagarapKamapim Tok Hait—Bikpela Samting Bilong En i Laik Kamap!
-
-
Wain i Kirapim Pasin Pamuk
13. (a) Strongpela ensel i tok wanem long bikpela pasin pamuk bilong Bikpela Babilon? (b) Wanem kain pasin sem ol i bin mekim long Babilon long bipo na ol i mekim long Bikpela Babilon tu?
13 Na strongpela ensel i toktok long planti pasin pamuk Bikpela Babilon i mekim, na i tok: “Long wanem, olgeta lain manmeri i bin mekim planti pasin pamuk wantaim em. I olsem ol i bin dringim strongpela wain bilong em. Na ol king bilong graun tu i bin mekim pasin pamuk wantaim em. Na ol man bilong graun i save wok bisnis, ol i bin wokim bisnis na kisim planti mani long ol kain kain pasin nogut em i no save sem long mekim.” (KTH 18:3) Ol lotu giaman i bin lainim olgeta lain man long ol pasin nogut bilong lotu. Wanpela saveman bilong Grik, em Herodotas, em i tok, long Babilon bilong bipo, wanpela taim long laip bilong ol, olgeta meri i mas mekim pasin pamuk long haus lotu, em samting bilong lotu. Na i gat ol piksa nogut bilong pasin pamuk na sem i stap long haus lotu ol i kolim Angko Wat long Kampusia na long ol haus lotu long Kajuraho long India, em piksa bilong god Visnu bilong lotu Hindu em i stap namel long ol piksa nogut i gat sem. Long Amerika long 1987 na 1988 pasin nogut bilong pamuk em sampela pasto bilong televisen i bin mekim, i kamap ples klia. Na planti pris pasto i save mekim pasin sodom tu, na stori bilong dispela i kamap ples klia. Olsem na yumi save, ol lotu i gat nem Kristen ol i no gat tok long bikpela pasin sem i stap long lotu bilong ol. Tasol i gat narapela kain pasin pamuk nogut, na olgeta kantri i gat asua long dispela.
14-16. (a) Long Itali, wanem pasin nogut ol i bin mekim bilong bungim wok lotu na wok politik wantaim? (b) Taim ol Itali i daunim ol Abisinia, ol bisop Katolik i tok wanem?
14 Yumi bin stori long ol bikman bilong lotu na politik i wok wantaim na helpim Hitler long kamap bos bilong Jemani. Sampela ol narapela kantri tu i bin kisim hevi, long wanem, lotu i go insait long wok politik bilong ol. Long Itali long Februeri 11, 1929, Mussolini wantaim Kadinal Gasparri i sainim wanpela tok promis, o kontrak, ol i kolim Lateran Triti, na dispela i makim Biktaun Vatiken i kamap olsem wanpela kantri. Pop Pius Namba 11 i bin tok, em i ‘givim Itali i go bek long God, na em i givim God i go bek long Itali.’ Em i tok stret, o nogat? Orait, yumi tingim samting i bin kamap 6-pela yia bihain: Long Oktoba 3, 1935, Itali i daunim na kisim kantri Abisinia, na Itali i tok, ‘ol Abisinia i man nogut na ol i mekim ol man i wok kalabus.’ Tasol husat tru i man nogut? Misin Katolik i tok wanem long dispela pasin nogut Mussolini i bin mekim? Ol i kamapim rong bilong em, o nogat? Pop i mekim sampela tok i no klia tumas, tasol ol bisop bilong em i litimapim nem bilong ol ami bilong Itali. Long wanpela buk (The Vatican in the Age of the Dictators) Anthony Rhodes i tok:
15 “Bisop bilong Udine [Itali] i raitim pas long Oktoba 19 [1935], na i tok, ‘Yumi no ken tok, dispela samting i stret o nogat. Yumi ol man bilong Itali yumi Kristen, na yumi mas helpim ami bilong yumi long win.’ Na long Oktoba 21 Bisop bilong Padua i tok, ‘Nau hevi i painim yumi, tasol yumi mas bilip long gavman bilong yumi na ami bilong yumi na givim bel long ol.’ Na long Oktoba 24 Bisop bilong Kremona i blesim ol plak bilong ami na i tok: ‘God i mas blesim ol dispela soldia, ol i stap long Afrika na ol bai pait na daunim sampela lain na kisim gutpela graun bilong ol na bai ol Itali i gat sampela nupela kantri, na ol bai bringim pasin bilong ol Rom na bilong Kristen i go long ol dispela hap. Ol Itali i mas kamap strong gen na i stap olsem nambawan lain Kristen na saveman bilong graun.’ ”
16 Ol Itali i bagarapim tru ol Abisinia, na ol bikman bilong Misin Katolik i orait long dispela na ol i blesim dispela samting. Yu ting ol dispela bikman bilong misin inap tok, ol i kain olsem aposel Pol. Pol i tok: “Sapos wanpela [man] em i lus, dispela em i no asua bilong mi.”—Aposel 20:26.
17. Ol bikman bilong misin i no bin helpim ol Spen long senisim samting bilong pait i kamap samting bilong wokim gaden, olsem na wanem hevi i bin kamap long Spen?
17 Pasin pamuk bilong Bikpela Babilon i bin nogutim ol Jeman na Itali na Abisinia, na wanpela lain moa em ol Spen. Bikpela pait i bin kamap long Spen long 1936 na i go inap 1939, na wanpela as bilong pait em olsem: Gavman demokratik i laik daunim bikpela strong em Misin Katolik i bin holim bilong bosim ol samting. Wanpela bikman Katolik, em Franco, em i bosim wanpela lain bilong pait, na em i tok, em i ‘Kepten Kristen Bilong Bosim Pait Holi Bilong Misin.’ Bihain em i lusim dispela nem. Planti handet tausen Spen i dai long pait. Lain soldia bilong Franco i kilim i dai 40,000 man bilong narapela lain politik (Popular Front), na dispela narapela lain i kilim i dai 8,000 manmeri bilong misin, em ol bruder na pris na sister na ol meri i laik long kamap sister—em wok nogut bilong pait. I gutpela sapos ol i bin bihainim tok bilong Jisas, em i tok: “Putim bainat bilong yu i go bek long paus bilong en. Olgeta man i pait long bainat, bainat bai i bagarapim ol.” (Matyu 26:52) Ol dispela misin i gat nem Kristen ol i insait long ol pait i bin kapsaitim blut bilong planti man. Em pasin nogut tru! Ol pris pasto bilong ol i no bihainim tok bilong God long senisim “ol bainat bilong ol i kamap olsem ol ain bilong brukim graun.”—Aisaia 2:4.
-
-
Bikpela Taun i Kisim BagarapKamapim Tok Hait—Bikpela Samting Bilong En i Laik Kamap!
-
-
[Blok long pes 263]
“Ol King . . . i Bin Mekim Pasin Pamuk Wantaim Em”
Bihain liklik long yia 1800 sampela ol bisnisman bilong Yurop i wok hait long bringim planti drak opiam i kam long Saina. Long Mas 1839 gavman bilong Saina i laik pasim ol na gavman i kalabusim 20,000 bokis em drak opiam i pulap long en, em bilong ol bisnisman bilong Inglan. Olsem na kros i kamap namel long Inglan na Saina. Dispela kros i wok long i go bikpela na sampela misineri Talatala i tokim gavman bilong Inglan long kirapim pait long Saina. Ol misineri i mekim sampela tok olsem:
‘Mi amamas long dispela bikpela hevi i kamap, long wanem, mi ting gavman bilong Inglan bai kros, na God bai mekim wanpela samting na opim rot bambai gutnius bilong Krais i ken i go insait long Saina.’—Henrietta Shuck, misineri bilong lotu Baptis.
Bihain pait i kirap, ol i kolim Pait Bilong Drak Opiam. Ol misineri i strongim Inglan long pait na ol i mekim sampela tok olsem:
‘Taim mi tingim dispela samting mi no ting em i samting bilong drak opiam o Inglan, nogat; mi ting em i samting bilong God na i bilong daunim pasin bikhet bilong ol man na bilong opim rot bambai God i ken marimari long ol Saina.’—Peter Parker, misineri bilong lotu Kongrigesenel.
Narapela misineri bilong lotu Kongrigesenel, em Samuel W. Williams, em i tok: ‘Ol samting i kamap i makim klia tru olsem God i stiaim ol dispela samting. Dispela Man i bin tok, Em i kam long graun bilong bringim pait, Em i kam pinis, na Em bai bagarapim hariap ol birua bilong Em na kirapim kingdom bilong Em. Em bai daunim ol i go inap long King Bilong Gutaim i kamap pinis.’
Narapela misineri, em J. Lewis Shuck, em i stori long ol i bin kilim i dai planti planti manmeri bilong Saina, na em i tok: ‘Mi ting Bikpela i bin mekim dispela samting na bai em i ken rausim ol pipia i pasim rot long Tok i Tru Bilong God i go insait long Saina.’
Na narapela misineri bilong lotu Kongrigesenel, em Elijah C. Bridgman, em i tok: ‘Planti taim God i bin givim wok long ol gavman bilong graun long opim rot long kingdom bilong em i ken kamap. Ol gavman bilong graun em rot bilong God long mekim dispela samting. God i bos bilong ol lain man, na em i givim wok long Inglan long givim strafe long ol Saina na daunim ol.’—Stuart Creighton Miller i bin tok olsem long wanpela stori bilong 1974 (“Ends and Means”) i stap long wanpela buk (The Missionary Enterprise in China and America) em John K. Fairbank i bin redim na i stap long Yunivesiti Havat.
-