Buk Bilong Baibel Namba 45—Rom
Man Bilong Raitim: Pol
Ples Em i Bin Raitim: Korin
Raitim Pinis: 56 C.E. samting
BUK Aposel i stori long Pol, pastaim em i birua tru long ol Kristen bilong lain Juda, tasol bihain em i kamap wanpela aposel bilong Krais i wok strong long autim tok long ol narapela lain. Buk Rom em i namba wan bilong ol 14 buk em spirit holi i kirapim dispela man long raitim, pastaim em i wanpela Farisi na nau em i kamap wanpela gutpela wokboi bilong God. Taim Pol i kirap long raitim Buk Rom em i mekim pinis tupela longpela raun bilong autim tok na em i laik pinisim namba 3 raun. Em i raitim pinis 5-pela pas em spirit holi i bin kirapim em long raitim, em namba wan na namba 2 pas bilong ol Tesalonaika, na pas bilong ol Galesia, na namba wan na namba 2 pas bilong ol Korin. Tasol i stret ol i putim Buk Rom paslain long dispela 5-pela buk long ol Baibel bilong nau, long wanem, Buk Rom i mekim bikpela tok olsem nau ol Juda na ol manmeri i no Juda ol i wankain tasol, em tupela lain Pol i save autim tok long ol. Buk Rom i stori long senis i kamap long ol samting God i mekim long ol manmeri bilong em. Na buk i makim olsem longtaim pinis Ol Skripsa Hibru i tok ol bai autim gutnius long ol narapela lain tu.
2 Tertius em i kuskus bilong Pol na Pol i kolim klostu klostu ol tok i kamapim as bilong bilip wantaim planti tok bilong Ol Skripsa Hibru, na dispela i mekim na ol tok bilong Buk Rom i gat strong, winim planti narapela buk bilong Ol Skripsa Grik. Long ol gutpela gutpela tok Pol i stori long ol hevi i bin kamap taim ol Juda na ol manmeri i no bilong lain Juda ol i bung wantaim insait long ol kongrigesen bilong pastaim. Olsem wanem? Ol Juda i winim ol narapela, long wanem, ol i lain bilong Abraham? I stret ol strongpela Kristen i ken ting, ol i no aninit moa long Lo Bilong Moses, olsem na ol inap mekim ol samting ol i laikim, maski dispela i pundaunim ol brata bilong lain Juda em bilip bilong ol i no strong na ol i bihainim yet sampela pasin bilong bipo? Long dispela pas Pol i kamapim klia tru olsem ol Juda na ol narapela lain ol i wankain tasol long ai bilong God, na ol inap kamap stretpela man long rot bilong marimari bilong God na long bilip bilong ol long Jisas Krais—i no long rot bilong bihainim Lo Bilong Moses. Na God i laik, ol Kristen i mas aninit long ol man i gat wok long bosim ol.
3 Kongrigesen bilong Rom i bin kamap olsem wanem? Kirap long taim Pompei i daunim Jerusalem long yia 63 B.C.E., i gat bikpela lain Juda i stap long Rom. Aposel 2:10 i tokaut klia olsem sampela Juda bilong Rom i stap long Jerusalem long Pentikos long yia 33 C.E. na ol i harim gutnius. Ol manmeri bilong ol narapela ples i kamap Kristen ol i no go bek kwik long ples; ol i stap pastaim bilong kisim skul long ol aposel. Tasol yumi ken save, bihain ol lain bilong Rom i go bek long ples; ating sampela i go bek long taim ol man i kirap mekim nogut long ol Kristen long Jerusalem. (Ap. 2:41-47; 8:1, 4) Na long taim bilong ol aposel planti manmeri i save raun, na ating dispela i as na Pol i save gut long planti brata sista bilong kongrigesen long Rom; ating sampela i bin harim gutnius long kantri Grik o long Esia taim Pol i bin autim tok long ol dispela hap.
4 Namba wan taim yumi kisim gutpela save long dispela kongrigesen em long pas bilong Pol. Pas i makim olsem i gat ol Kristen bilong lain Juda na bilong ol narapela lain long dispela kongrigesen, na Pol i litimapim nem bilong ol, long wanem, ol i wok strong. Pol i tokim ol: “Long olgeta hap graun ol man i save stori long strongpela bilip bilong yupela.” Na em i tok: “Yupela i save bihainim tok bilong God, na olgeta man i harim pinis tok long dispela pasin bilong yupela.” (Ro. 1:8; 16:19) Switonius i raitim buk long yia 150 samting na em i tok, long taim Klodius i stap king (41-54 C.E.) ol i rausim ol Juda long Rom. Tasol yumi ken save, bihain ol i go bek gen, long wanem, Akwila na Prisila i bin i stap long Rom. Tupela i Juda na taim Sisar Klodius i tok olgeta Juda i mas lusim Rom, ol i kam i stap long Korin na Pol i bungim tupela long dispela taun, tasol taim Pol i raitim pas long kongrigesen bilong Rom, tupela i stap gen long Rom.—Ap. 18:2; Ro. 16:3.
5 I gat planti samting i makim olsem ol tok bilong dispela pas i tru. Kirap bilong pas i tokaut klia olsem Pol i raitim dispela pas. Pas i tok: “Mi Pol, mi wokboi bilong Krais Jisas. Em i bin singautim mi long kamap aposel . . . Yupela man bilong Rom, God i givim bel bilong em long yupela na em i bin singautim yupela na yupela i stap lain manmeri bilong em, mi raitim dispela tok long yupela.” (Ro. 1:1, 7) Ol man i painim ol olpela rait bilong Buk Rom paslain long ol narapela olpela rait bilong Ol Skripsa Grik. Long namba wan pas em Pita i raitim olsem 6-pela o 8-pela yia bihain long taim Pol i raitim Buk Rom, Pita i kolim planti tok i wankain olsem bilong Buk Rom, olsem na planti saveman i ting em i lukim pinis Buk Rom. Ol man bilong bipo i bilip olsem Pol i raitim Buk Rom, na sampela man i bin i stap namel long yia 90 na 150 C.E. samting ol i bin kamapim sampela tok bilong em, olsem Klemen bilong Rom, na Polikap bilong Smerna, na Ignatius bilong Antiok.
6 Buk Rom wantaim 8-pela narapela pas bilong Pol ol i stap long olpela rait ol i kolim Chester Beatty Papyrus Namba 2 (P46). Bikman Frederic Kenyon i stori long dispela olpela rait olsem: “Klostu olgeta Pas Bilong Pol i stap long dispela olpela rait em yumi ken ting ol i bin raitim long yia 200 samting.”a Ol dispela rait Grik bilong Baibel (Chester Beatty) i olpela tru, winim olpela rait Sinaitic na Vatican Namba 1209, em tupela wantaim i bilong yia 350 C.E. samting. Buk Rom i stap long ol dispela rait tu.
HELPIM YUMI OLSEM WANEM?
20 Buk Rom i kamapim klia, i gat as bilong bilip olsem God i stap; buk i tok: “Stat long taim God i mekim kamap olgeta samting na i kam inap nau, ol man i lukim ol samting em i bin wokim. Long dispela rot ol man inap save long sampela pasin bilong God i stap hait. Ol inap save long as bilong pasin bilong God, na ol inap save long bikpela strong bilong en i stap oltaim oltaim.” Na buk i litimapim stretpela pasin bilong God na i kamapim bikpela marimari na sori bilong em. Dispela i kamap klia tru long gutpela tok piksa bilong diwai oliv. God i brukim na rausim sampela han tru bilong diwai na skruim han bilong diwai oliv bilong bus long ples bilong ol. Pol i tingim dispela strongpela samting na dispela gutpela pasin God i mekim na em i tok: “Olaman! Ol gutpela pasin bilong God na tingting na save bilong en i pulap tru, na i daun tumas olsem solwara! Yumi man i no inap tru long painim as bilong olgeta tingting bilong en. Yumi no inap tru long bihainim olgeta rot bilong en.”—1:20; 11:33.
21 Buk Rom i mekim kain tok olsem na i stori long sampela samting moa bilong tok hait bilong God. Nau insait long lain Kristen ol Juda na ol manmeri bilong ol narapela lain ol i wankain; ol manmeri bilong olgeta lain inap kisim marimari bilong God long rot bilong Jisas Krais. “God i save skelim olgeta manmeri long wankain pasin tasol.” “Man i stap Juda long bel na tingting bilong en, em i Juda tru. Na pasin tru bilong katim skin, em tu i mas kamap insait long bel na tingting bilong man. Em i no save kamap long pasin bilong bihainim ol tok ol i bin raitim long lo. Nogat. Em i samting Spirit bilong God i save kamapim.” “Ol Juda na Grik i wankain tasol. Bikpela wanpela tasol em i Bikpela bilong yumi olgeta. Na em i save mekim gut tru long olgeta manmeri i singaut long em.” Olgeta i kamap stretpela long ai bilong God long rot bilong bilip, na i no long rot bilong bihainim lo.—2:11, 29; 10:12; 3:28.
22 Ol gutpela tok bilong dispela pas bilong helpim ol Kristen long Rom em i helpim tu ol Kristen long nau, em wankain hevi i painim ol namel long ol manmeri i stap longwe long God. Ol Kristen i mas “painim rot bilong i stap wanbel wantaim olgeta man,” na ol ausaitman tu. Olgeta man i mas “aninit long ol gavman,” long wanem, God yet i putim ol na ol i stap bilong pretim ol man i mekim pasin nogut; ol man i mekim gutpela pasin ol i no ken pret long ol. Ol Kristen i mas bihainim ol lo bilong gavman; ol i no ken pret long kisim pe nogut tasol na ol i bihainim tok. Nogat. Ol i mas mekim bambai bel bilong ol i no ken kotim ol. Olsem na ol i baim takis, na givim ol samting ol i mas givim long gavman, na ol i mekim ol wok i stret ol i mas mekim, na ol i no larim wanpela dinau bilong ol i stap. “Dispela wanpela dinau tasol i save stap oltaim, em dinau bilong givim bel bilong yumi long ol arapela.” Man i givim bel bilong em long ol narapela, em i save bihainim tru lo.—12:17-21; 13:1-10.
23 Pol i kamapim klia olsem i bikpela samting long yumi mas tokaut long bilip bilong yumi. Long bel yumi save bilip na God i kolim yumi stretpela manmeri, tasol long maus yumi save autim bilip bilong yumi na God i kisim bek yumi. “Olgeta manmeri i singaut long nem bilong Jehova, bai em i kisim bek ol.” (NW ) Tasol bilong dispela samting i ken kamap, ol man bilong autim tok i mas i go na “autim gutnius bilong ol gutpela samting.” (NW ) Sapos yumi insait long dispela lain bilong autim tok, em tok bilong ol “i go inap long olgeta ples,” orait yumi ken amamas! (10:13, 15, 18) Bilong redi long mekim dispela wok bilong autim tok, yumi mas save gut long ol tok bilong Baibel olsem Pol. Insait long dispela hap tok (10:11-21) em i kamapim planti tok bilong Ol Skripsa Hibru. (Ais. 28:16; Jol. 2:32; Ais. 52:7; 53:1; Sng. 19:4; Lo 32:21; Ais. 65:1, 2) Pol inap tok: “Olgeta tok bipo ol i bin raitim long buk bilong God, em ol i bin raitim bilong skulim yumi. Dispela tok i bilong strongim bel bilong yumi na mekim yumi sanap strong na wetim God i kisim yumi.”—Ro. 15:4.
24 Long Buk Rom i gat ol gutpela tok bilong helpim lain Kristen long i stap wanbel. Maski bipo ol i bilong wanem lain o skin o sindaun, olgeta i mas mekim tingting bilong ol i kamap nupela bambai ol inap mekim wok bilong God “long ol pasin i gutpela na long ol pasin God i laikim tumas na long ol pasin i inap tru na i stret olgeta.” (11:17-22; 12:1, 2) Long Rom 12:3-16, Pol i kamapim ol gutpela tingting bilong helpim tru ol man! Em i mekim ol gutpela tok bilong kirapim olgeta manmeri i stap long kongrigesen Kristen long wok strong, na mekim pasin daun, na laikim tru olgeta bratasista. Long ol sapta long pinis bilong buk, Pol i tok strong long yumi mas was gut na klia long ol man i laik brukim kongrigesen, tasol em i toktok tu long gutpela amamas na strong yumi kisim taim yumi bung wantaim ol stretpela manmeri insait long kongrigesen.—16:17-19; 15:7, 32.
25 Yumi ol Kristen, oltaim yumi mas was gut long pasin yumi mekim long ol narapela Kristen. “Kingdom bilong God i no pas long kaikai na dring. Nogat. Pasin tru bilong kingdom bilong God em i stretpela pasin na bel isi na pasin bilong amamas Holi Spirit i save kamapim.” (14:17) Dispela stretpela pasin, na bel isi, na amamas, em i bilong ol manmeri ol bai kisim “ol samting Krais, brata bilong [ol], i kisim pinis,” em ol bai “kisim biknem” wantaim em long Kingdom bilong heven. Tingim tu tok bilong Buk Rom long narapela samting bilong truim tok promis bilong Kingdom em God i mekim long Iden: “God bilong givim gutpela sindaun na bel isi long yumi, em bai . . . krungutim Satan aninit long lek bilong yupela.” (Ro. 8:17; 16:20; Stt. 3:15) Yumi bilipim ol dispela bikpela tok i tru, olsem na amamas na bel isi i mas pulap long bel bilong yumi, na yumi ken wet long kisim ol gutpela samting God i bin promis long givim long yumi. Yumi mas tingting strong long winim pait wantaim Lain bilong Kingdom, long wanem, yumi bilip tru olsem i no gat wanpela samting bilong heven antap o bilong graun daunbilo “o ol arapela samting i stap nabaut” em “inap pasim laik bilong God, em dispela laik [i stap] long Krais Jisas, Bikpela bilong yumi.”—Ro. 8:39; 15:13.
[Ol Futnot]
a Buk Our Bible and the Ancient Manuscripts, 1958, pes 188.