Buk Bilong Baibel Namba 66—Kamapim Tok Hait
Man Bilong Raitim: Aposel Jon
Ples Em i Bin Raitim: Patmos
Raitim Pinis: 96 C.E. samting
YU TING ol tok piksa bilong Buk Kamapim Tok Hait i bilong pretim ol man? Nogat tru! Truim bilong ol tok profet bilong en inap mekim ol man nogut i pret, tasol ol gutpela wokboi bilong God bai wanbel wantaim tok i kam long God na i stap long kirap bilong buk, na tok bilong ensel long pinis bilong en, olsem: “Man i ritim dispela tok long ol arapela, em i ken amamas. Na ol manmeri i harim dispela tok . . . ol tu i ken amamas.” “Ol manmeri i bihainim ol dispela tok profet i stap long dispela buk, ol i ken amamas.” (KTH 1:3; 22:7) Jon i raitim dispela buk paslain long 4-pela narapela buk bilong Baibel em spirit bilong God i kirapim em long raitim, tasol i stret dispela buk i stap las tru bilong ol 66 buk bilong Baibel, long wanem, em i tokaut long ol samting bai kamap long bihain tru; long rot bilong ol samting olsem driman, buk i tokaut long olgeta samting God i laik mekim long ol man, na em i stori long ol bikpela samting i mas kamap bilong mekim nem bilong God Jehova i stap holi na bilong kamapim klia olsem em i Nambawan Bikpela, em ol dispela samting bai kamap long rot bilong Kingdom long han bilong Krais, em Pikinini Bilong Promis.
2 Ves 1 i kamapim nem bilong buk na i tok: “Bipo dispela tok em i stap hait, na Jisas Krais i bin kamapim ples klia. God i soim dispela tok long Jisas, . . . na Jisas i salim ensel bilong en i kam givim dispela tok long mi Jon, wokman bilong en.” Em nau, Jon em i man bilong raitim ol tok; em i no as bilong ol dispela tok. Olsem na Jon i no man bilong kamapim long ples klia ol dispela tok hait; na dispela buk i no kamapim ol tok hait bilong Jon, nogat. (1:1) Ol gutpela samting tru God i laik mekim bihain na bipo i stap hait, em i kamapim long wokboi bilong em, olsem na nem bilong buk long tok Grik (A·po·kaʹly·psis) i stret, long wanem, insait bilong en i olsem: “Kamapim long ples klia samting i stap hait.”
3 Husat dispela Jon em i bin raitim Buk Kamapim Tok Hait, olsem namba wan sapta i tok? Buk i tok em i wokman bilong Jisas Krais, na brata spirit bilong Jisas, na em i kisim pen na hevi wantaim Jisas; ol birua i rausim em i go kalabus long ailan Patmos. Ol man long taim bilong Jon em ol i ritim ol tok em i raitim, ol i save gut long em, olsem na i no gat wok long em i mas stori long sampela samting bilong makim em i husat. Yumi ken save, dispela Jon em i aposel Jon. Ol man bilong bipo i raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo, olgeta i bilip olsem aposel Jon i bin raitim ol dispela tok. Ol man i tok, Papias, em i bin raitim ol tok long yia 120 samting, em i ting wanpela aposel i bin raitim dispela buk. Jastin Matir (110-165 C.E. samting) em i tok: “I gat wanpela man i bin stap wantaim yumi, nem bilong em Jon, na em i wanpela aposel bilong Krais, na em i bin autim tok profet em i kisim long rot bilong tok hait God i kamapim long em.”a (“Dialogue With Trypho, a Jew ”, LXXXI) Airenius i tokaut klia olsem aposel Jon i bin raitim dispela buk, na Klemen bilong Aleksandria wantaim Tetulian, (olsem 200 yia samting bihain long Krais,) tupela tu i tokaut klia olsem. I gat wanpela saveman bilong Baibel (185-254 C.E. samting), nem bilong em Origen, na em i tok: “Mi toktok long dispela man i slipim het bilong em long bros bilong Jisas, em Jon, em i bin raitim wanpela Gutnius, . . . na em i raitim Buk Kamapim Tok Hait tu.”b
4 Tru, long ol narapela rait bilong Jon em i mekim bikpela tok long pasin bilong laikim tru ol narapela, tasol dispela i no makim olsem em i no bin raitim Buk Kamapim Tok Hait, em wanpela buk i gat ol strongpela tok long en. Jon wantaim brata bilong em i bin belhat nogut tru long ol Samaria bilong wanpela taun na ol i laik singautim paia i kam daun long heven na kukim ol dispela man. Olsem na tupela i kisim nem olsem “Boanerges,” insait bilong en i olsem: “Ol man i olsem klaut i pairap.” (Mk. 3:17; Lu. 9:54) Em i raitim Buk Kamapim Tok Hait long narapela kain pasin, long wanem, ol tok bilong dispela buk i narapela kain. Ol samting Jon i lukim long ol dispela driman i narapela kain tru long ol samting em i bin lukim bipo. Tasol olgeta tok bilong dispela buk i stret tru wantaim ol narapela tok bilong Baibel, olsem na yumi save, dispela buk em i hap tru bilong Baibel.
5 Ol man bilong pastaim i tok, Jon i bin raitim Buk Kamapim Tok Hait long yia 96 C.E. samting, olsem 26 yia bihain long taim Jerusalem i bagarap na paslain liklik long taim King Domisian bilong Rom i dai pinis. Airenius i helpim dispela tok long wanpela buk bilong em i stori long Buk Kamapim Tok Hait, em i tok: “I no longtaim i go pinis em [Jon] i bin lukim ol dispela samting, em klostu long taim bilong yumi, paslain liklik long taim King Domisian i dai.”c (“Against Heresies,” V, xxx) Yusibius na Jerom tu i wanbel long dispela tok. Domisian em i brata bilong Taitus, em man i bin kisim ol ami bilong Rom i kam bagarapim Jerusalem. Taitus i dai pinis 15 yia paslain long taim Jon i raitim Buk Kamapim Tok Hait na Domisian i kamap king. Domisian i strong long ol man i mas lotu long em olsem em i wanpela god, na em i kisim nem olsem “Bikpela na God Bilong Mipela” (long tok Rom i olsem “Dominus et Deus noster”). Ol man i save lotuim ol god giaman ol i no gat tok long dispela pasin bilong lotuim king, tasol ol Kristen bilong pastaim i no inap long mekim olsem—ol i sakim dispela pasin na ol i strong long i stap gut long bilip bilong ol.d Olsem na klostu long pinis bilong wok king bilong Domisian (81-96 C.E.), bikpela hevi tru i painim ol Kristen. Sampela man i ting, Domisian yet i bin rausim Jon i go kalabus long Patmos. Taim ol birua i kilim i dai Domisian long yia 96 C.E., wanpela gutpela king liklik i kamap, em Nerva, na em i larim Jon i lusim kalabus. Taim Jon i stap kalabus long ailan Patmos, em i lukim ol samting olsem driman na bihain em i raitim long Buk Kamapim Tok Hait.
6 Yumi mas save, ol samting Jon i lukim long driman na Jisas i tokim em long raitim long ol kongrigesen ol tok i no narapela narapela na Jon i mekim nating na raitim nabaut. Nogat. Olgeta tok bilong Buk Kamapim Tok Hait i stret wantaim. Long kirap bilong buk i go inap long pinis bilong en, em i tokaut long ol samting i mas kamap bihain. Olgeta wan wan samting Jon i lukim long driman i kamapim klia olgeta samting Kingdom Bilong God bai mekim bilong kamapim laik bilong em. Olsem na yumi mas tingim Buk Kamapim Tok Hait em wanpela buk i gat ol narapela narapela hap bilong en, na ol tok bilong en i stret wantaim, na narapela tok i helpim narapela tok, na buk i soim yumi long ol samting i mas kamap bihain tru long taim bilong Jon. Bihain long ol tok long kirap bilong buk (KTH 1:1-9), yumi ken brukim buk i go long 16 driman: (1) 1:10–3:22; (2) 4:1–5:14; (3) 6:1-17; (4) 7:1-17; (5) 8:1–9:21; (6) 10:1–11:19; (7) 12:1-17; (8) 13:1-18; (9) 14:1-20; (10) 15:1–16:21; (11) 17:1-18; (12) 18:1–19:10; (13) 19:11-21; (14) 20:1-10; (15) 20:11–21:8; (16) 21:9–22:5. Bihain long ol dispela driman, long pinis bilong buk ol man bilong mekim bikpela tok long en, em Jehova na Jisas na ensel na Jon, em ol i rot bilong yumi ken kisim ol dispela tok, olgeta i mekim sampela tok bilong kirapim yumi long mekim wok.—22:6-21.
HELPIM YUMI OLSEM WANEM?
28 Buk Kamapim Tok Hait em i gutpela buk tru bilong i stap olsem laspela buk bilong Baibel i gat 66 buk long en na spirit bilong God i bin kamapim! I no gat wanpela hap tok i lus. Na i no gat sampela tok i pinis nating long namel na i no klia, nogat. Nau yumi inap lukim klia tru ol laspela bikpela samting i mas kamap, na yumi lukim klia tu ol samting bilong pastaim. Laspela hap bilong Baibel i pinisim gut stori i bin kamap long namba wan hap bilong Baibel. Stat 1:1 i stori long taim God i bin wokim ples antap i gat ol sta samting, na graun; na olsem tasol Kamapim Tok Hait 21:1-4 i stori long nupela skai na nupela graun, na ol gutpela gutpela blesing ol manmeri bilong graun bai kisim, olsem yumi lukim tu long tok profet bilong Aisaia 65:17, 18; 66:22; na 2 Pita 3:13. God i bin tokim namba wan man, sapos em i sakim tok bilong God, em bai i dai tru, na olsem tasol God i tok, ol man i bihainim tok bilong em ol “bai i no i dai moa,” nogat tru. (Stt. 2:17; KTH 21:4) Taim Snek i kamap namba wan taim olsem man bilong giamanim ol man, God i tok profet long wanpela Pikinini bai krungutim het bilong Snek, na Kamapim Tok Hait i tokaut olsem bihain ol bai tromoi dispela snek bilong pastaim tru, em Satan, i go long ples bilong bagarap olgeta. (Stt. 3:1-5, 15; KTH 20:10) God i bin rausim bikhetman Adam i go longwe long diwai bilong givim laip i stap long Iden, na olsem tasol, long tok piksa i gat ol diwai bilong givim laip ol i kamap “bilong mekim orait ol manmeri bilong olgeta lain” em ol i bihainim tok bilong God. (Stt. 3:22-24; KTH 22:2) I gat wanpela wara i bin kirap long Iden na i ran i go bilong givim wara long dispela gaden, na olsem tasol long tok piksa i gat wanpela wara i save givim laip long ol man na strongim ol long i stap laip, na em i kirap long sia king bilong God na i ran i go. Dispela i wankain long wanpela piksa olsem driman em Esekiel i bin lukim paslain tru long dispela, na em i kirapim yumi long tingim tu tok bilong Jisas long ‘wanpela hul wara em wara bai i kamap kamap oltaim na givim laip i stap gut oltaim oltaim’ long ol man. (Stt. 2:10; KTH 22:1, 2; Ese. 47:1-12; Jo. 4:13, 14) God i bin rausim namba wan man na meri long pes bilong em, tasol ol man i stap gut long God na ol i winim strong bilong dispela graun, ol bai lukim pes bilong em. (Stt. 3:24; KTH 22:4) Tru tumas, taim yumi skelim ol dispela gutpela piksa olsem driman bilong Kamapim Tok Hait, dispela i helpim tru yumi!
29 Na yumi lukim tu olsem Kamapim Tok Hait i bungim gut ol tok profet i toktok long Babilon nogut. Paslain tru long taim taun Babilon tru i pundaun, Aisaia i bin tok profet long dispela samting bai kamap, na em i tokaut olsem: “Babilon i bagarap pinis. Em i bagarap pinis.” (Ais. 21:9) Jeremaia tu i tok profet long Babilon bai pundaun. (Jer. 51:6-12) Tasol Kamapim Tok Hait i tok piksa long “Bikpela taun Babilon, em mama tru bilong olgeta pamukmeri na bilong olgeta pasin nogut tru i stap long graun.” Em tu i mas pundaun, na Jon i lukim dispela samting long driman na em i tokaut olsem: “Bikpela taun Babilon em i bagarap pinis! Em i bagarap pinis!” (KTH 17:5; 18:2) Olsem wanem? Yu inap tingim driman bilong Daniel long wanpela kingdom God i kamapim na dispela kingdom bai bagarapim ol narapela kingdom, na em bai i stap “oltaim”? Dispela tok i stret wantaim wanpela tokaut i kamap long heven, olsem yumi lukim long Kamapim Tok Hait: “Bikpela bilong yumi wantaim dispela man em i makim bilong kisim bek ol manmeri bilong en, tupela i kamap king bilong olgeta hap bilong graun. Na Bikpela bai i stap king oltaim oltaim.” (Dan. 2:44; KTH 11:15) Long driman bilong em, Daniel i lukim ‘wanpela man i wankain olsem pikinini bilong man, em i stap namel long ol klaut na i wokabaut i kam bilong kisim strong na biknem. Na em bai i stap king oltaim oltaim.’ Orait olsem tasol, Kamapim Tok Hait i kamapim klia olsem Jisas Krais em dispela “bikman bilong olgeta king i stap long graun,” na em i “stap namel long ol klaut na i kam,” na “olgeta man bai i lukim em long ai bilong ol yet.” (Dan. 7:13, 14; KTH 1:5, 7) Na i gat sampela samting i wankain tu long driman bilong Daniel long ol animal, na ol animal em Kamapim Tok Hait i stori long en. (Dan. 7:1-8; KTH 13:1-3; 17:12) Tru tumas, i gat planti tok moa yet i stap long Kamapim Tok Hait em yumi ken stadi long en bilong strongim bilip bilong yumi.
30 Em nau, Kamapim Tok Hait i gat ol gutpela driman tru i kamapim ol narapela narapela samting bilong Kingdom Bilong God. Em i kamapim klia tru ol tok em ol profet bilong bipo na Jisas wantaim ol disaipel i bin mekim long Kingdom. Long dispela buk yumi lukim klia tru olsem, long rot bilong Kingdom Jehova i mekim nem bilong em i stap holi: “Bikpela, em God I Gat Olgeta Strong, em i holi, em i holi, em i holi.” Em inap tru ‘long olgeta man i ken amamas long em na litimapim nem bilong em na i stap aninit long strong bilong em.’ Tru tumas, em i ‘kisim pinis bikpela strong bilong em, na em i kamap king’ long rot bilong Krais. Yumi lukim Pikinini bilong em, em dispela “King bilong olgeta king, na Bikpela bilong olgeta bikman,” em i strong tru long mekim wok bilong em long daunim ol manmeri bilong olgeta lain, na “krungutim ol pikinini wain long bikpela tang ston i makim bikpela belhat bilong God I Gat Olgeta Strong”! Bikpela as tok bilong Baibel, olsem Jehova bai kamapim long ples klia olsem em i Nambawan Bos, ol laspela bikpela samting bilong dispela tok i wok long kamap, na dispela buk i soim yumi olsem olgeta man na olgeta samting i gat wok insait long ol samting God i laik mekim long rot bilong Kingdom, ol i mas i stap holi. Pikinini Sipsip, Jisas Krais, em dispela man i “holim ki bilong Devit,” em i holi, na ol ensel bilong heven ol tu i holi. Ol manmeri i kirap bek long dispela namba wan taim, ol i “amamas” na i stap holi, na “ol samting i doti na ol man i save mekim ol kain kain pasin nogut” ol bai i no inap i go insait long Jerusalem, em “dispela taun bilong God.” Olsem na ol man em Pikinini Sipsip i bin baim ol long blut bilong em bilong “kamap ol pris bilong lain bilong king, na . . . pris bilong God bilong mipela,” ol i gat ol dispela tok bilong strongim ol long i stap holi long ai bilong Jehova. Dispela bikpela lain olsem “planti manmeri tru,” ol tu i mas “wasim ol klos bilong ol long blut bilong Pikinini Sipsip” bambai ol i ken mekim wok holi bilong God.—KTH 4:8, 11; 11:17; 19:15, 16; 3:7; 14:10; 20:6; 21:2, 10, 27; 22:19; 5:9, 10; 7:9, 14, 15.
31 Piksa bilong dispela Kingdom Bilong God i holi na i gutpela tru, em i kamap klia long tingting bilong yumi taim yumi tingim sampela samting em Buk Kamapim Tok Hait tasol i toktok long en. Long dispela buk yumi gat piksa olgeta bilong lain bilong Kingdom ol i sanap long maunten Saion wantaim Pikinini Sipsip, na ol i mekim wanpela nupela singsing em ol tasol inap mekim. Kamapim Tok Hait tasol i tokim yumi long namba bilong dispela lain em God i bin baim bek ol namel long ol man bilong graun bambai ol i ken i go insait long Kingdom—em 144,000—na ol i bin kisim mak namel long 12-pela lain Israel bilong spirit. Na Kamapim Tok Hait tasol i soim yumi olsem ol dispela ‘pris na king’ em ol i insait long dispela namba wan kirap bek olsem bilong Krais, ol bai mekim wok king wantaim em “long dispela 1,000 yia.” Na Kamapim Tok Hait tasol i soim yumi klia tru long “taun bilong God, em nupela Jerusalem,” na i soim yumi long gutpela lait na bilas bilong en, na Jehova wantaim Pikinini Sipsip i stap olsem tempel bilong en, na i gat 12-pela dua i stap long banis bilong en, na i gat 12-pela ston bilong strongim as bilong en, na ol king i mekim wok insait long dispela tempel inap oltaim oltaim long dispela lait bilong i stap oltaim em Jehova yet i sutim i go long ol.—14:1, 3; 7:4-8; 20:6; 21:2, 10-14, 22; 22:5.
32 Tru tumas yumi ken tok olsem dispela driman bilong “nupela skai” na “taun bilong God, em nupela Jerusalem,” em i kamapim klia tru olgeta bikpela samting bilong dispela Pikinini Bilong Kingdom em Baibel i bin tok profet long en long bipo tru. Abraham i bin wetim wanpela pikinini bai kamap, na long rot bilong em God bai “mekim gut long olgeta lain manmeri bilong graun,” na Abraham i wetim tu dispela “taun i stap strong tru, em dispela taun God wanpela tasol i bin tingim pasin bilong wokim na em yet i bin wokim.” Orait nau, long dispela driman bilong Kamapim Tok Hait, yumi inap lukim klia tru olsem dispela taun ol man bai kisim blesing long en, em dispela “nupela skai”—em wanpela nupela gavman, olsem Kingdom Bilong God, em Nupela Jerusalem (nupela meri bilong Krais) na Man bilong em. Ol bai wok wantaim olsem wanpela stretpela gavman em bai bosim olgeta manmeri bilong graun. Jehova i tok promis long ol man bilong graun i stap gut long em olsem ol inap kamap “ol lain manmeri bilong em,” na ol bai stap amamas, na i no gat sin o dai long skin bilong ol, wankain olsem namba wan man taim pasin bikhet i no kamap yet long Iden. Na bilong strongim tok, Kamapim Tok Hait i tokim yumi tupela taim olsem God bai “mekim drai wara bilong ai bilong ol [manmeri].”—Stt. 12:3; 22:15-18; Hi. 11:10; KTH 7:17; 21:1-4.
33 Em nau, i gat ol gutpela tok tru long dispela laspela hap bilong Baibel bilong pinisim gut ol tok bilong en! Dispela “ol samting i mas kamap kwiktaim,” ol i gutpela samting tru! (KTH 1:1) Jehova, em “God, Bikpela, em i save kirapim spirit bilong ol profet bilong autim tok bilong en,” em i mekim nem bilong em i stap holi. (22:6) Ol tok profet ol i bin raitim insait long 1,600 yia samting, Kamapim Tok Hait i soim yumi long truim bilong en, na i gat gutpela pe i kamap long ol wok bilong bilip ol man i bin mekim insait long planti tausen yia! Dispela “snek bilong bipo yet” i dai pinis, na ol lain ensel nogut bilong em ol i bagarap pinis, na pasin nogut i no stap moa. (12:9) Kingdom Bilong God i bosim graun olsem wanpela “nupela skai” i litimapim nem bilong em. Graun i kamap gutpela gen, na ol manmeri i pulap long en na ol i bosim ol samting long graun olsem Jehova i bin tok long en taim em i kamapim laik bilong em long namba wan sapta bilong Baibel, na ol gutpela blesing ol manmeri bilong graun bai kisim ol bai stap oltaim oltaim. (Stt. 1:28) Tru tumas, ol samting i kamapim klia tru olsem “spirit bilong God yet i bin kamapim olgeta tok i stap long buk bilong God. Na dispela tok em i gutpela samting tru bilong skulim yumi long tok tru na bilong stretim ol manmeri tingting bilong ol i no stret na bilong stretim wokabaut bilong yumi na bilong skulim yumi long ol pasin i stret long ai bilong God.” Jehova i bin mekim wok long Baibel bilong soim rot long ol bilipman i gat save tru na ol i redi tru long mekim ol wok na bai em i ken stiaim ol i kam long dispela gutpela taim tru. Olsem na nau em i taim bilong stadi long Baibel bilong strongim bilip bilong yu. Bihainim ol lo bilong Baibel bambai God i ken mekim gut long yu. Bihainim ol dispela lo taim yu wokabaut long stretpela rot i go long laip i stap oltaim oltaim. Sapos yu mekim olsem, yu tu inap mekim wankain tok olsem laspela tok bilong Kamapim Tok Hait i mekim, em i tok: “I tru. Bikpela Jisas, yu kam.”—2 Ti. 3:16; KTH 22:20.
34 Long nau yumi inap kisim bikpela amamas tru long tokaut long Kingdom bilong “Bikpela bilong yumi wantaim dispela man [em dispela Pikinini] em i makim bilong kisim bek ol manmeri bilong en,” long wanem, inap long olgeta taim bihain dispela Kingdom bai mekim holi nem bilong Jehova, em “God I Gat Olgeta Strong”!—KTH 11:15, 17.
[Ol Futnot]
a Buk The Ante-Nicene Fathers, Vol. I, pes 240.
b Buk The Ecclesiastical History, bilong Yusibius, VI, xxv, 9, 10.
c Buk The Ante-Nicene Fathers, Vol. I, pes 559-60.
d Buk The Lives of the Caesars (Domisian, XIII, 2).