İkizler Birbirine Ne Kadar Benzer?

Mary, 1985 yılının kasım ayında, doktora gitmesini gerektiren ağrılı bir nöbet geçirdi. Birkaç muayene ve bir dizi testin sonunda, doktor nedenin safrakesesi olduğunu tespit etti.

Yaklaşık üç hafta sonra, Mary’nin 2.400 kilometre kadar uzakta yaşayan kızkardeşi Martha da ciddi şekilde rahatsızlandı. O da kız kardeşi gibi, bir dizi ağrılı nöbetler geçirdi. Belirtiler tamamen aynıydı. Problem onda da safrakesesi idi.

Jeanette ve kız kardeşi Jeanne, her zaman tamamen aynı şeyleri giyerlerdi. Bir arkadaşları kıyafetlerini iki katına çıkaracak bir fikir ortaya attı. İkisi de aynı beden ölçülerine sahip olduklarına göre, zevklerine uygun elbiseler alıp sonra birbirlerininkini giyebilirlerdi.

Bunun iyi bir fikir olduğuna inanarak Jeanne ve Jeanette, alışveriş yeri olarak bir mağazayı seçtiler ve alışverişten sonra belirli bir yerde buluşmak üzere sözleştiler. Birkaç saat sonra buluştuklarında onları bir sürpriz bekliyordu! İkisi de tamamen aynı kıyafetleri seçmişlerdi!

“GARİP!” mi diyorsunuz? Gerçekten birçok insan, aile üyeleri arasındaki bu tür tecrübelere ender rastladığı hususunda birleşecektir. Ancak yukarıda sözü geçen kişiler, sıradan kardeşler değildir. Onlar ikizdirler. Araştırmalar, bu tür tecrübelere daha çok ikizlerde ve özellikle de özdeş ya da tek yumurta ikizlerinde rastlandığını göstermektedir. “Acaba neden?” diye sorabilirsiniz. İkizler, neden farklı zamanlarda doğan kardeşlerin paylaşmadığı özellik ve nitelikleri paylaşırlar? Gerçekten de ikizler birbirine ne kadar benzer? Şimdi bunları görelim.

İKİZLERİN MEYDANA GELİŞİ

Dünyada yaklaşık 50 milyon çift ikizin bulunduğu tahmin edilmektedir. 1960’tan bu yana bu tür doğumların yüzdesi, en yüksek değere tırmanmıştır. Sadece Amerika Birleşik Devletlerinde tahminen her 50 doğumdan biri ikiz doğumdur.

İkizler, annenin rahmine iki döllenmiş yumurta düştüğü zaman meydana gelir. Bebekler iki yumurta ve iki sperm hücresinden geliştikleri zaman, bu ikizlere kardeş ikizler ya da çift yumurta ikizleri denir. Bunlar, birbirlerine benzemeyebilirler.

Ancak, döllenen tek yumurtanın, döllenmenin hemen sonrasında bölünmesiyle oluşan ikizlere ise, özdeş ikizler ya da tek yumurta ikizleri denir. Bu tür ikizler daima aynı cinsiyete sahip olup, aynı genetik özellikleri paylaşırlar. Özdeş ya da tek yumurta ikizlerinin oranı tüm ikiz doğumlar içindeki oranın dörtte biri ile üçte biri arasındadır. Dünya çapında tek yumurta ikizi, her 250 ile 350 doğumda bir oranındadır.

İkizlerin çift yumurta ya da tek yumurta ikizi olup olmadığını anlayabilmek bir vakitler düşünüldüğü gibi basit değildir. Yıllardır, doktorlar aynı cinsiyetteki ikizlerin bir tek plasentaya sahip olmalarının, onların tek yumurta ikizi olduğunun, iki plasentanın ise, onların çift yumurta ikizi olduğunun kanıtı olduğunu kabul etmişlerdi. Doktorlar şimdi kabul ediyorlar ki, çift yumurta ikizlerinin plasentaları tek bir plasenta olarak kaynayabildiği gibi, tek yumurta ikizlerinin embriyonlarının da kendi plasentaları, hatta su keseleri ve göbek kordonları olabilmektedir.

Bu nedenlerle de, geçmiş yıllarda ebe ve doktorlarca birçok ikize yanlış teşhis konulmuştur. Gerçekte tek yumurta ikizi oldukları halde, bazıları için çift yumurta ikizi oldukları söylendiği gibi, çift yumurta ikizi olan bazılarına da tek yumurta ikizi oldukları söylenmiştir.

“Fakat bazı ikizlere bakıp onların tek yumurta ikizi olduklarını söyleyebilirsiniz; bu, yeterince bir kanıt değil midir?” Gerçekte değildir. Genelde tek yumurta ikizleri birbirine çok benzedikleri halde, bu benzeyiş onların tek yumurta ikizi olduğunun kanıtı değildir. “Özdeş ikizler” ya da “tek yumurta ikizleri” terimleri aslında onların görünüşlerinin değil, kalıtsal faktörlerinin özdeş olduğu demektir. Örnek olarak, Wade ve Wayne birbirine o kadar çok benzeyen çift yumurta ikizidirler ki, herkes onları tek yumurta ikizi zannetmektedir. Böyle bir durum nasıl açıklanabilir?

“İkizler ve Süper İkizler” adlı kitabında Amram Scheinfeld şöyle demektedir: “Alışılmamış ölçülerde ortak kalıtsal faktörlere sahip olan bazı çift yumurta ikizleri, çok yüksek derecede birbirine benzeyebilir—bu ikizlerin . . . . ortalama olarak genlerinin yüzde 50’si ortak olduğu halde, bazılarında bu oran daha düşük olabilir ve birbirinden çok farklı görünebilirler. Diğerlerinde ise, bu oran daha yüksek olabilir ve özdeş, ya da tek yumurta ikizi zannedilecek kadar birbirine benzeyebilir.”

TEK YUMURTA İKİZLERİNİN TESPİT EDİLMESİ

O halde ikizlerin gerçekten tek yumurta ikizi olup olmadıklarını nasıl anlayabiliriz? Bazı kalıtsal özellikler, tek yumurta ikizlerinde daima aynıdır. Örnek olarak Scheinfeld şunları söylemektedir: “Kandaki her tür özel madde kalıtsal nitelikte olduğundan, tek yumurta ikizlerindeki tüm kan maddeleri tamamen aynı olmalıdır.” Bu maddelerden herhangi biri farklı ise, ikizler çift yumurta ikizi olur demektir.”

Ancak, bazı durumlarda kan testleri, ikizliğin türünü tespit etmekte yeterli olmayabilir. Bu durumda doktorlar, tek yumurta ikizlerinde kalıtsal nedenlerle aynı olan başka maddeler için de testler yapabilirler. Ter ve tükürük salgılarında bulunan bazı kimyasal maddeler tek yumurta ikizlerinde daima aynıdır. Bu durum, polis köpeklerinin, neden tek yumurta ikizlerinin vücut kokusunu ayırt etmekte güçlük çektiklerini açıklamaktadır. Bu durumlarda bu köpekleri genellikle özel olarak eğitmek gerekmektedir.

Göz rengi ve saç, karşılaştırma için ek olanaklar sağlamaktadır. Tek yumurta ikizlerinde, kalıtsal nedenlerle parmak izleri dahi hemen hemen aynıdır. Bu özellikler de testlere yardımcı olabilir, çünkü çift yumurta ikizlerine kıyasla tek yumurta ikizlerinde daha çok benzerlik vardır.

İkiz türünü tespit etmekte belki de en kesin yöntem, deri ekleme, ya da aşılama yöntemidir. Bu yöntem sadece tek yumurta ikizlerinde başarılı olmaktadır. Nedenini açıklarken Scheinfeld, şöyle demektedir: “Tek yumurta ikizlerinin tüm vücut dokuları ve tüm kan ve kandaki kimyasal maddeleri tamamen aynı kalıtsal özellikleri taşıdığından, bir ikizden deri, ya da et alınarak diğer ikize aşılandığında bunu kabul edebileceğinden dolayı—aynı vücudun bir başka yerine kaynayacağı ya da kabul edileceğinden emin olduğumuz gibi—bundan da emin olabiliriz.”

BİRBİRLERİNE NE KADAR BENZERLER?

Fakat bütün bunlar Jeanette ile Jeanne ve Martha ile Mary’nin paylaştığı garip tecrübeleri nasıl açıklayabilir? Her şeyden önce, tek yumurta ikizlerinin genetik yönden birbirine ne kadar yakın olduğunu gördük. Bu genetik bağ, ikizlerin zevk, tat ve giyim kuşam gibi birçok konudaki benzerliğini bir orana kadar açıklayabilmektedir.

Bu amaçla Toronto Üniversitesi Beslenme Bilimleri bölümünde yardımcı profesör olan Dr. Magdalena Krondl, hem tek yumurta hem de çift yumurta ikizlerinin yemek yeme alışkanlıkları üzerinde bir araştırma yapmıştır. İnsanların diyet seçimi ve yemek yeme alışkanlıklarında genetik bir temel olup olmadığını anlamak amacıyla, çocukken birlikte yaşayıp daha sonra ayrılan, böylece “kendi yemek zevkleri ayrı oluşabilecek” ikizleri seçti. Araştırmasının sonucu “tek yumurta ikizlerinin beslenme alışkanlıklarının çift yumurta ikizlerinin beslenme alışkanlıklarına göre açıkça daha benzer olduğunu” ortaya koydu.

Bu husus, kardeşi Mary’nin safrakesesi krizinden sonra, neden doktorların Martha’ya, kendisinin de safrakesesinde sorunlar beklemesi gerektiğini anlamamıza yardımcı olacaktır. Martha şöyle açıklamakta: “Doktorlar, ikiz kardeşim Mary, şimdiye kadar zaten safrakesesi sorunuyla karşılaştığına göre, kalıtsal özellikler ve yemek yeme alışkanlıklarımızdaki benzerlikler nedeniyle, benim de muhtemel bir aday olduğumu söylediler.”

Aynı şekilde, Jeanette ve Jeanne’nin de giyim zevklerinin bu kadar benzer olduğunu fark etmeleri şaşırtıcı değildir. Başka tek yumurta ikizleri de benzer tecrübeleri paylaştılar. Örnek olarak, Bruce 4.000 km uzakta yaşayan ikiz kardeşi Brian’dan bazı eşyalar aldı. Bunlar bir ayakkabı kutusu içinde gönderilmişti. Bruce ambalajı açtığında, ayakkabı kutusunun kendi dolabındaki başka bir ayakkabı kutusuna benzediğini fark etti ve iki kutuyu karşılaştırmak istedi. İki kutunun da tamamen aynı olmasını garip karşıladığı için de, sormak üzere kardeşini aradı. Şüphelendiği gibi, her ikisi de aynı renk, aynı numara ve aynı model ayakkabıyı satın almışlardı!

Tek yumurta ikizleri arasındaki zekâ seviyesi benzerliği de yaygındır. Minnesota Üniversitesinde, birçoğu doğumdan sonra birbirinden ayrılmış 350’den fazla ikiz çift üzerinde yapılan bir çalışma, genetik etkenlerin gerek zekâ, gerekse de kişilik gelişmesinde kesin bir rol oynadığını göstermiştir.

Diana, Seventeen (On Yedi Yaş) dergisinde, liseden mezun olduklarında ikiz kızkardeşi Karen ile “tamamen aynı not ortalamasına sahip olduklarını, testlerde aynı notu aldıklarını ve sınıfın iki ayrı ucunda oturmalarına rağmen testlerde aynı sorulara hatalı cevaplar verdiklerini” söylemiştir.

ÇEVRENİN ETKİSİ

İkizler üzerinde yapılan birçok araştırma, sadece, araştırmacılar arasında süregelen—ikizlerin hayatları üzerinde kalıtımın mı yoksa çevrenin mi daha büyük etkisi vardır?—tartışmasını körüklemeye yaramaktadır. Ancak, araştırmacılar, her ikisinin de etkisi olduğunu kabul etmektedirler.

New York Üniversitesi Klinik Psikoloji bölümü yardımcı profesörlerinden Susan Farber, Identical Twins Reared Apart: A Reanalysis (Birbirinden Uzakta Yetiştirilen Tek Yumurta İkizleri: Yeniden Bir Analiz) adlı kitabında Harry ile Alfred’in durumlarını anlatmaktadır. Bu tek yumurta ikizi, görünüş olarak birbirinden o kadar farklıydılar ki, gerçekten özdeş ikiz olduklarını kanıtlayabilmek için kan testi yapılması gerekmişti. Farber şöyle söylemektedir: “Harry, Alfred’den 8.25 santimetre daha uzun ve 28 kilogram daha ağırdı. Daha fakir bir çevrede yetişmiş olan Alfred’de endişe, bayılma nöbetleri ve topuklarında, tıbbi ve psikiyatrik tedavi gerektiren bir psikojen ağrı belirtisi vardı. Harry’de bu belirtilerden hiç biri yoktu.”

121 adet yayımlanmış araştırma çalışmasının sonuçlarını ve bilgilerini dikkatli şekilde yeniden değerlendiren Farber, şu sonuca varmaktadır: Araştırmalar, tek yumurta ikizi arasındaki “dikkate değer—ve zaman zaman da sinir bozucu—benzerlikleri” ortaya koymakla birlikte, çoğu zaman bu araştırmalar, “birbirine hiç benzemeyen birçok tek yumurta ikizini kapsamamaktadır.” Bunun sebebi nedir? Farber’in açıkladığı gibi, araştırmacılar tarafından genellikle tercih edilen tek yumurta ikizleri “bu tür araştırmalarda, özellikle, bu kadar benzer oldukları için seçilmektedirler.”

İKİZLERİ YETİŞTİRMEK

İster dikkate değer şekilde benzer, isterse de tamamen farklı olsunlar, ikizleri yettiştirmek ana-babalar için eşsiz ve meydan okuyan bir görevdir. Çeşitli uzmanların ortak görüşü, her ikizin gelişmesindeki önemli etkenin, kendisinin ikiz kardeşinden bağımsız olarak karar verebilme yeteneğinin geliştirilmesine bağlı olduğu hususunda birleşmektedir.

Çoğul Gebeliklerin Araştırılması Merkezince yayımlanan “İkiz Çocukların Bakımı” adlı kitap “ikizlere has özel bağları zedelemeden, kişiliklerinin geliştirilebilmesini sağlayan birçok yol olduğuna” işaret etmektedir. Kitap birçok ana-babanın ikizlerine “ses ve telaffuz yönünden farklı” isimler koyduğunu ve “zihinlerinde kendi kişiliklerini pekiştirebilmek için onlara normalden daha sık olarak isimleriyle seslenildiğini” de belirtmektedir.

Her bir ikizle yalnız olarak bir arada olabilmek için düzenlemeler yapılması, örneğin birlikte olduğu gibi ikizlerin zaman zaman ayrı olarak da resimlerinin çekilmesi önerilmektedir. Araştırma merkezi, ana-babaların, ikizlerin “tek bir birim” gibi davranacakları yerde, onların kendi şahsiyetlerini ve farklılıklarını fark etmelerinde yardımcı olmalarının daha yararlı olduğuna işaret etmektedir. Her çocuk, kendi özel ilgi alanını geliştirmek üzere de teşvik edilmelidir. Bu, her ikizin “kendilerini şahsen etkileyecek bağımsız kararlar vermeleri gerekecek” durumları yaratmaya yardımcı olacaktır.

Araştırma merkezi, ikizlerin performans ve başarılarının karşılaştırılmasını olumsuz karşılamaktadır. Bu durumda “ikizlerin biri, kendisini diğer ikizle karşılaştırmaya başlayabilir ve bunun sonucunda da kardeşinde olduğunu zannettiği bazı niteliklerin kendisinde eksik olduğunu hissedebilir.” Bu şekilde olumsuz karşılaştırmalar, kolayca kıskançlık hisleri doğurup, ikizler arasında çatışmaya neden olabilir.

EŞSİZ BİR DÜNYA

Araştırmacıların, tek yumurta ikizlerinden büyülenmeleri şaşırtıcı olmamalıdır. Psychology Today (Günümüzün Psikolojisi) dergisi, özdeş ikizlerin “psikolojik ve tıbbi araştırmalar için en çok aranan unsurlar arasında” olduğunu söylemektedir. Psikofizyolojik Araştırmalar Derneği’nin eski başkanı David T. Lykken, nedenini açıklarken şöyle demektedir: “Herhangi birinin insanlar üzerinde yapmayı düşünebileceği hemen hemen her deney, ikizler üzerinde yapıldığında daha ilginç ve daha değerli sonuçlar verecektir.”

Evet, tek yumurta ikizlerinin genetik yapılarında bulunan bu kadar çok benzerlik, onları tamamen kendilerine ait eşsiz bir dünyaya yerleştirmektedir. Birçokları için bu mutluluk ve zevkle dolu bir dünyadır. Bir özdeş ikiz şunları yazdı: “Bir espri için iki kahkaha, aynı sevinç için iki heyecan. . . . İkiz olmak son derece zevklidir. . . . İnsan ikiz olarak doğunca, yaşamak sadece mutluluk veren bir şey olmaktadır.”

[Sayfa 11’deki çerçeve/resimler]

İkizlerin Döllenmesi

Tek yumurta ikizleri

Tek bir sperm tek bir yumurta ile birleşiyor

Yumurta bölünüp aynı genetik özelliklere sahip olan ikizler meydana getiriyor

Çift yumurta ikizleri

İki sperm iki yumurta ile birleşiyor

Her ikisi ayrı genetik özelliklere sahip olan ikizler olur

[Sayfa 14’teki çerçeve]

Neden Siyamlı İkizler?

“Siyam İkizleri” terimi, 19. yüzyılda ikiz Chang ve Eng’i dünya keşfettiği zaman, popüler hale geldiler. 1811 yılında Siyam’da (şimdiki Tayland) doğan bu ikizler, göğüslerindeki 14 cm uzunluğunda ve 19 cm çapındaki bir doku ile birbirine bağlıydı. P.T. Barnum’un sirki ile dünyayı dolaşarak, “Siyam İkizleri” adı ile uluslararası üne sahip oldular. Sonunda ikizler sirkten ayrıldı. A.B.D.’nin Kuzey Carolina eyaletinden iki kızkardeşle evlendiler ve 22 çocukları oldu. Şu anda torunları ve tüm aile efradı binin üzerindedir.

Yapışık, ya da Siyam ikizleri, bir tek döllenmiş yumurtanın, özdeş ikizler meydana getirmek üzere bölünmeye başlayıp da tamamen ayrılamaması sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu tür ikizler, vücutlarının herhangi bir kısmından birbirine yapışmış olabilirler ve arasıra bir ya da birden çok hayati organı paylaşabilirler. Siyam ikizi türü doğumların, dünya çapında yaklaşık olarak her 100.000 doğumda bir olarak meydana geldiği tahmin edilmektedir.

[Sayfa 12’deki resim]

Aynı sperm ve aynı yumurtadan meydana gelen ikizler, her zaman aynı cinstendir. Fakat bu resimde görüldüğü gibi iki sperm ve iki yumurtadan meydana gelen ikizler ayrı cinsten olabilirler

[Sayfa 13’teki resim]

Bir ikiz çoğu kez diğerinin aynadaki sureti gibidir