Petrol Hizmetinizde—Ama Belki!

BİR petrol damlacığı olan ben, kendi halimde oracıkta dinleniyordum. Komşum olan milyonlarca diğer damlacıkla birlikte huzur dolu bir ortamda sayısız yıllar boyunca uyuklamaktaydım. Sonra birden, evimizin duvarlarının yakınında sevimsizce gıcırdayan bir çelik parçasının sesiyle uyandırıldık. Başka bir dünyadan gelip özel hayatımızı istila eden ve bir gecede yaşam tarzımızı tümüyle değiştiren bu şey meğerse, bir sondaj matkabının ucuymuş.

Önemsiz bir petrol damlacığı olan ben, nasıl oldu da bu kadar ünlü olabildim? Benim hikâyem, 1960’ların başlarına kadar uzanır. O zamanlar, Alaska’nın North Slope bölgesinde petrol aranmaktaydı. Yıllar boyunca petrol şirketleri, bu ulaşılması güç hedef için, yani verimli bir petrol sahası bulabilmek için milyonlarca dolar harcadılar. Sonuçta, onlar çabalarının mükâfatını gördü. 1968 yılında devasa büyüklükteki Prudhoe Körfezindeki petrol sahası bulundu.

Ata yadigârı olan evim istila edildi. Sıcak ve rahat yuvamı terk etmek zorunda bırakılıp çelik bir borunun içinden yukarıya, hiç bilmediğim bir dünyaya doğru itilirken duyduğum korkuyu tahayyül edebilir misiniz?

Evim Bir Havuz Değildir

Belki de bir dakikamı ayırıp, artık terk etmekte olduğum evimi size biraz tarif etsem iyi olacak. Öncelikle deniz seviyesinden 2.500 metre derinde olduğunu söyleyeyim. Ne kadar özel bir hayat, değil mi? Aynı zamanda orada 90°C civarinda olan sıcaklık da molekül yapımız için çok rahat bir düzeyde. Birçok kişi evimi bir havuz olarak tanımlıyor. Bu, yanlış bir şekilde petrolle dolu büyük bir mağarada yaşadığım izlenimini uyandırabilir. Fakat durum böyle değil. Yaşadığım yere petrol havuzu denir, ama aslında petrol ve gazla dolu bir kum ve çakıl yatağıdır. Eğer bunu kavramak zor geliyorsa, kumla dolu bir kap düşünün. Dolu olmasına rağmen, hacminin yüzde 25’ine kadar, taşırmadan su ekleyebilirsiniz.

Fakat şimdi, yeni bir hayata götürüldüğüm zamana döneyim. Petrol yatağındaki çok yüksek basınçtan ötürü borudan yukarı doğru hızla çıktım. Bu basınç ilk başta 27.500 kPa (kilopaskal okunur—hava basıncının 275 katı) idi ve bu yüzden beni yukarı doğru yüksek bir hızla itti.

Bu benim için yeni bir dünyanın başlangıcıydı. Bazıları benim yakıt olarak çok güncel olacağımı söylediler. Başkaları ise, evlerde ve sanayide olduğu gibi, binlerce değişik şekilde yararlı olabileceğimi düşündüler. Acaba ne olacaktım? Çok endişeliydim. Fakat en azından yalnız değildim, çünkü Prudhoe Körfezindeki petrol sahasında, arkadaşlarımdan daha fazlasını bulmak için başka birçok kuyu açıldı.

Bu, pahalı ve tehlikeli olabilecek bir iştir. Çoğu zaman, sondaj kuyuları çok yüksek basınçtaki yatakları deler ve eğer bizi kontrol etmezseniz, havaya uçabilir ve tundralara ve çevreye çok zarar verecek şekilde büyük bir patlamaya neden olabiliriz. Fakat ben böyle bir şeyden suçlu değildim. Sizin amacınıza hizmet etmek amacıyla, Valdez’e giden boru hattı boyunca seyahat ettim.

Bu arada belirteyim, beni oraya taşıyan boru hattı, sürekli donmuş toprak katmanının erimesini önlemek amacıyla tundraların üzerinden geçiyordu. North Slope’daki sürekli donmuş toprak katmanının ortalama kalınlığı 600 metrenin üzerindeydi. Yüzde 30’u donmuş su olduğundan, yeraltından sıcak petrol aktığında sürekli donmuş toprak katmanı kolaylıkla eriyebilir ve bizi taşıyan boru hattı eğrilip kırılabilirdi. Zararı düşünebiliyor musunuz? Dökülen binlerce litre petrol, nazik yapılı tundraya ne kadar büyük zarar verebilir!

Valdez’den sonra, yolum gereği bir süpertankere binerek uzaktaki bir rafineriye gitmem gerekiyor. Orada yeni bir hayata başlayacağım. Gaz ve su ayrıştırılarak başka yerlere gidecekler. ‘Gaz mı dediniz? Biz petrolden söz ediyoruz sanıyordum.’ Aslında, birçok kişi benim ilk yaşadığım yerde gazın her zaman yanı başımızda olduğununun farkında değildir. Gerçekte yapımın çoğu gazdır. Eğer yeryüzüne ulaşır ulaşmaz beni serbest bıraksalardı, hacmim 100 katından fazla genişleyecekti ve çok büyük bir patlama olacaktı.

Neyse, rafineride benim için yapısal bir değişiklik planlanmıştı. Fraksiyonel distilasyon adı verilen bir yöntemle, fraksiyonlara, yani kısımlara ayrılacaktım. Ham petrol buharlaşana kadar ısıtılır ve büyük bir kule boyunca yükselmesi sağlanır. Bu yolla, farklı kısımların belirli seviyelerde yoğunlaşması ve supaplar vasıtasıyla çekilmesi sağlanır. Yarımın benzin olacağını belki de biliyorsunuz ve bu gerçekleştiğinde, siz bir pompanın önünde durup, “depoyu doldur” dediğinizde sizin hizmetinizde olacağım.

Fakat birçok başka şekle de girebilirdim. Biz damlacıklar ilk başta önemli şeyler olarak görünmeyebiliriz, fakat odanıza bir göz atın. Eşyalar plastik, vinileks ya da sentetik kauçuktan yapılmış olabilir. Güzel mutfak masanız, bir petrol ürünü ile kaplanmış olabilir. Yer döşemeniz, ise petrol ürünlerinde başarılı bir kimya fabrikasının bir ürünü olabilir. Evet, size hizmet etmenin gerçekten binlerce yolu var!

Artık ‘Hizmetinizde Değil’

Fakat benim başıma bunların hiçbiri gelmeyecek. Benim yolculuğum, Exxon Valdez adlı bir süpertankerle Valdez’den bir rafineriye götürülmemle başladı. Gece yarısından hemen sonra, North Slope’taki evimi istila eden çelik matkabın çıkardığından çok daha korkunç bir ses,—kayaya sürten bir metal sesi duyuldu. Çok geçmeden benim içinde bulunduğum tank, Prince William Sound’daki Bligh Reef’de parçalandı. Birlikte seyahat ettiğim 42.000.000 litre yol arkadaşlarımla beraber denize döküldük. Korkunç bir kirliliğe, evet, Kuzey Amerika’daki en büyük petrol sızıntısına karışmıştım.

Bu yüzden bir benzincide arabanızın deposunu artık asla dolduramayacağım. Ne masanızdaki o plastik tabakların, ne de televizyonunuzun bir kısmı olabileceğim. En sevdiğiniz kozmetik krem, giydiğiniz elbise veya o ulaşılmaz bir çekicilik veren kokuya sahip parfümünüz de olamayacağım. Niyetimin tam tersine, artık hiçbir zaman sizin hizmetinizde olamayacağım. Artık bunların hiçbiri mümkün değil!

Bunların yerine ben, Alaska Körfezini ve Prince William South’u kirlettim. Yüzlerce kilometrelik sahil şeridinin güzelliğini mahvetme suçuna ortak oldum. Binlerce kuş ve hayvanın ölümünde payım oldu. Birçok balıkçının geçim kaynağını tehlikeye soktum. Prudhoe Körfezindeki North Slope’ta denizin 2.500 metre altında sıcacık evimde kendi halimde dinlenen bir petrol damlacığı olarak kalsaydım benim için çok daha iyi olurdu.