Bir Klima Sistemine İhtiyacınız Var Mı?

SICAK ve bunaltıcı bir gün. Kendinizi işten eve atmaya çalışırken, güneş acımasızca tepenize vuruyor. Fakat evinizin kapısını açtığınızda, serin ve ferahlatıcı bir hava dalgası sizi karşılıyor. Ohh, klima bu! Ne büyük bir rahatlık!

Ya da diyelim ki, soğuk bir kış günü, evinizin kapısını açınca sizi sıcak ve rahatlatıcı bir hava dalgası karşılıyor. Kendi kendinize memnun bir şekilde, ‛Ohh, klima!’ diyor musunuz?

Belki demiyorsunuz. Yine de, bu yerinde bir tepki olurdu. World Book Encyclopedia şu açıklamayı yapıyor: “Bir klima sistemi, dışarısı sıcak olduğu zaman havayı soğutur, soğuk olduğu zaman ısıtır.”

Bununla birlikte “klima” terimi genel olarak, evler, bürolar, toplantı ve sinema salonlarıyla araba, otobüs, tren gibi kapalı ortamlardaki havayı soğutma ile ilgili kullanılıyor. Fakat, klima sistemi hava sıcaklığını değiştirmekten çok daha fazlasını yapar; havanın hareketini, temizliğini ve nem oranını da kontrol eder.

Rahatsızlığın Nedenleri

Acaba kapalı bir ortamdaki ısı ve nem fazlalığı nereden kaynaklanır? Doğal olarak, genellikle ana ısı kaynağı güneştir. Ayrıca bizzat siz ve sizinle birlikte ev, büro, araba gibi kapalı alanlarda bulunan kişiler de bundan sorumludurlar. Çünkü biz insanlar, bir tür ısı ve nem üretme makineleri gibiyiz. Kendimizi ne kadar çok zorlarsak, o kadar çok ısı ve nem yaratırız. Sakin olarak oturduğumuz zaman bile, vücudumuz yine bir oranda ısı ve nem üretir.

Bu nedenle kendimizi rahat hissedebilmemiz için yaydığımız ısı ve nemin aynı oranda dışarı atılması gerekir. Eğer çok hızlı atılırsa, üşürüz. Çok yavaş atılırsa da, fazla sıcak olur. Geniş bir salonda sakince oturan yüz kişinin yaydığı ısı ve nemi gidermek için, teknik bir ifadeyle, saatte yaklaşık 10.000 Watt veya 9.000.000 kalorilik bir soğutma enerjisine gerek vardır.

Yanan bir kibritin açığa çıkardığı ısı enerjisi yaklaşık 252 kaloridir. Buna göre, oturan bir insanın yaydığı ısı, yaklaşık olarak 360 kibritin çıkardığı ısı enerjisine eşdeğerdir! Kapalı bir alanda bulunan bir insan grubunun yaydığı önemli ısı miktarına bir de lamba ve diğer elektrikli eşyalardan yayılan ısı eklenirse, bir klima sisteminin yararı kolaylıkla anlaşılabilir.

Yarar ve Zararları

Bir klima sistemi, eğer doğru şekilde kullanılır ve bakımı yapılırsa, daha ferah bir ortam yaratmasının yanı sıra, sağlığınıza da yararlı olabilir. İsilik sorununu ortadan kaldırabileceği gibi, çiçek tozlarını da süzdüğünden saman nezlesi olanların da rahat etmelerini sağlayabilir. Klimaların sıcaklıktaki aşırılıkları makul bir düzeye getirmesi, havasızlığı gidererek yerine taze hava vermesi ve havayı toz ve pisliklerden arındırması, özellikle yaşlılar için yararlıdır.

Fakat aynı zamanda, soğutucu kullanan modern klima sistemleri sağlık sorunlarına yol açabilir. Birçok kişi, dışarısı 40⁰ santigratın üzerindeyken, klima sistemlerinin içeriyi 26 derecenin altında tutmasıyla oluşan aşırı sıcaklık farkı nedeniyle hastalandılar. Aslında bu yüzden bazı kişiler, tavan pervanelerini klima sistemine tercih ettiler. Bu kişilerin de bazı yararlar elde ettikleri anlaşılır.

Diğer yandan, klima sistemlerinin, büro çalışanlarının daha verimli olmalarına katkıda bulunduğu söylenir. Ayrıca kapalı bir salon veya amfide kongre yapan delegelerin dikkatlerini daha iyi toplamalarına da yardımcı olabilir. Sıcak ve havasız olduğunda böyle yerlerde dikkati toplamanın çok zor olduğuna kuşkusuz siz de katılmaktasınız.

Klima sistemleri, birçok sanayi kolunun başarılı şekilde işlemesi için de hayati öneme sahiptir. Klima sistemleri, özellikle gıda sanayiinde çok yararlı olmuştur. Bozulmaya neden olan bakterilerin gelişmesini önleyerek yiyeceklerin yıl boyunca saklanmasını mümkün kılar. Fırınlardaki unun küflenmesini önler. Ayrıca peynir yapımında da kullanılır. Rokfor peyniri, bir zamanlar yalnızca Fransa’daki bazı serin ve nemli mağaralarda yapılabiliyordu. Ama bu mağaralardaki ortamın aynını yaratabilen klima sistemleri vasıtasıyla, benzer peynirler başka yerlerde de üretilebilmektedir.

Fakat modern klima sistemlerinden, birçok kişinin ölüm ya da hastalık nedeni olarak da söz edilmektedir. Örneğin 1976’da Amerikan Lejyonu kongresi sırasında, 182 Lejyoner, sonradan Lejyoner hastalığı olarak adlandırılan hastalığa yakalandılar ve 29 kişi öldü. Bu hastalığın yayılmasıyla ilgili olarak The New Encyclopœdia Britannica şöyle diyor: “Merkezi klima birimlerindeki kirli suların, ortamdaki havaya damlalar halinde Legionella pneumophilia bakterisini yayabilmesinden kuşkulanılmaktadır.” Bakımı yetersiz yapılan klima sistemlerinin de başka hastalıklara yol açan kirli havaya katkısı olmuştur.

İhtiyacın Karşılanması

Birçok insan klima sistemlerine ihtiyaç duyuyor. Eskiden yazın kapı veya pencerelerin üstüne ıslak hasır asılır, böylece havadaki nem buharlaştırılır ve içeri giren hava soğutulurdu. Yaklaşık 500 yıl önce, ilk mekanik vantilatör yapılmıştı. Havanın dolaşımını sağlayarak serinlik oluşturuluyordu. Yazın serinlemek için bugün bile birçok insanın tek isteği, iyi bir vantilatörün sağlayacağı havalandırmadır.

Nem oranının düşük olduğu çöle benzer yerlerde birçok kimse hiç de pahalı olmayan bir yöntemle serinleyebilir. Bu sistemde, dışarıdan emilen hava, liften yapılmış ıslak bir hasırdan geçirilerek soğutulur ve böylece içeri girer. Fakat bu tür soğutma yapılırken, içerideki hava, giren hava ile aynı oranda dışarı atılmalıdır. Biraz aralık bırakılan pencereler genellikle bu işi görür. Fakat bu tür bir klima sistemi, havadaki nem oranını rahatsızlık verici düzeylere çıkardığı için fazla tatmin edici değildir.

Yakın geçmişte havayı bu yolla soğutmak için bir yöntem geliştirilip ihtiyaç karşılandı. Aslında, modern bir klima sisteminin çalışma ilkesi, evlerde yiyecekleri soğuk tutmak için kullanılan buzdolaplarınınkine benzer. Bu yüzden, içinde klima çalışan bir bina—ki bu, belki sizin eviniz ya da büronuz olabilir—sonuçta geniş bir buzdolabı gibi olur.

İçerideki havanın sıcaklığını düşürmek amacıyla, sıcak hava dolaşımı sağlanırken soğutulur. Sıvı halinde fakat uçucu bir soğutucu akışkan, bir dizi buharlaştırma borusundan dolaştırılarak bu işlem gerçekleştirilir. Sıcak hava bir vantilatörle bu boruların üzerinden üflendikçe, soğutucu akışkan buharlaşır ve ısıyı emerek havanın soğumasına neden olur. Daha sonra bu soğutulmuş hava, soğutulan bölgeye geri verilir. Hava soğutulduğu zaman, içindeki nemin de bir kısmı giderilir; bu nem, soğuk buharlaştırma borularında yoğunlaşıp süzülür.

Bu arada, ısı emdiği için buharlaşan soğutucu akışkan bir kompresörden geçer ve burada basıncı artar. Bu basınçla daha sonra yoğunlaştırma borularından geçerek ısısını dışarı vermesi ve tekrar sıvı haline dönmesi sağlanır. Bu ısı binadan atılır ve soğutucu akışkan, buharlaştırma borularından tekrar geçerek soğutma sürecini devam ettirir.

Havanın soğutma yoluyla klimatize edilmesi, henüz yeni bir olay sayılır. Özel olarak insanların rahatı için yapılmış bir klima sistemi, ilk kez 1922 yılında bir sinema salonunda kulanıldı. Klima sistemleri trenlere ilk defa 1931’de, arabalara ise, 1939’da monte edildi. Bir sonraki yıl ise, otobüslerde kullanılmaya başlandı. Klima sistemlerinin evlerde kullanılmaya başlanması da 1930’lara rastlar.

İnsanların klima sistemlerine duydukları ihtiyaç elbette farklılıklar göstermektedir. Fakat çoğu insanın rahat olduğu bir sıcaklık aralığı vardır. Bu aralık genelde, 22 ile 26 santigrat derece ve yüzde 40 ile yüzde 60’lık bir bağıl nemdir. Hava, ısıtmaya gerek duyulacak kadar soğuk olduğu zaman, birçok insan, sıcaklık 22 ile 24 derece arasındayken rahat olur.

Öte yandan, dışarısı sıcak olduğu zaman, klima sistemi içerideki hava sıcaklığını 24 derece ile 27 derece arasında tuttuğu zaman birçok insan rahatlar. Fakat eğer dışarısı aşırı sıcaksa ve bir kişi sık sık girip çıkıyorsa, sağlık açısından içerisinin sıcaklığını her zamankinden biraz daha yüksek tutmakta yarar vardır.

Klima Sistemine İhtiyacınız Var Mı?

Böylece, bir klima sistemi, durumunuza bağlı olarak size daha rahat bir ortam sağlayabilir. Dünyanın bazı bölgelerinde buna ihtiyaç olmadığı, hatta istenmediği doğrudur. Veya bir klima sistemi almak sizin için ekonomik açıdan uygun olmayabilir.

Fakat yine de bir klima sisteminden elde edeceğiniz yararların, onun için yapacağınız harcamalara değer olduğuna karar verebilirsiniz. Eğer cihaz uygun şekilde seçilir, yerleştirilir, çalıştırılır ve bakımı da yapılırsa, asgari maliyetle uzun bir süre kullanabilir ve rahatlığınızı gerçekten artırmış olursunuz.