Güneş Tutulması ve Astronominin Çekiciliği

KUZEY AMERİKA’DAKİ bazı insanlar için 10 Mayıs 1994 özel bir gündü. Olay, ayın güneşin önüne geçmesiyle meydana gelen yıllık güneş tutulmasıydı. Birkaç saat boyunca milyonlarca insan çekici astronomi biliminin varlığını fark etmişti. Fakat tutulma olayı tam olarak nedir?

“Bir gök cismi, belirli bir gözlemcinin konumuna göre başka bir gök cismi tarafından kısmen veya tamamen örtüldüğünde” tutulma meydana gelir. (The American Heritage Dictionary of the English Language) Güneş veya ay tutulması sadece yer, güneş ve ay hemen hemen düz bir çizgi üzerindeyken meydana gelebilir. Güneş tutulması mı yoksa ay tutulması mı olacağı hangi gök cisminin örtüldüğüne bağlıdır. Bazen yerkürenin gölgesi ayın üzerine düşer ve ay tutulması oluşur. Öte yandan, geçen yılın Mayıs ayında ayın genişliği 230 - 310 kilometre arasında değişen gölgesi dar bir şerit halinde dünyanın üzerine düştü. Ay yavaş yavaş yer ve güneşin arasından geçerken, güneşi neredeyse tamamen örttü. Gölge Pasifik Okyanusu ve daha sonra güney batıdan kuzey doğuya doğru Kuzey Amerika boyunca ilerledi. Ay sanki yavaş yavaş güneşin önüne geçiyordu. Aslında gölge yeryüzü üzerinde saatte yaklaşık 3.200 kilometre hızla hareket etti.

Gözlere zarar vermeden tutulmayı izlemek üzere her türlü yöntem kullanıldı. Bazıları bir kaynakçı gözlüğüyle baktılar. Başkaları, güçlü bir filtre kullandılar. Başkaları ise, bir iğne deliğinden görüntüyü kağıda yansıttılar. Bir fotoğrafçı, birine tutturduğu kevgir ile ışık deliklerden geçerken yerde tutulmanın türlü görüntülerini yarattı. Benzer etkiler, ışık ağaçların yapraklarından geçerken de görüldü. Başka bir yöntem, koyu bir yüzey üzerinde bir çift görüntü elde etmek üzere ışığı bir dürbünden geçirmekti.

Bir yılda en fazla beş güneş tutulması ve üç ay tutulması meydana gelebilir. The International Encyclopedia of Astronomy’nin söylediğine göre, “her yıl herhangi bir türden en az iki güneş tutulması meydana gelmelidir.” Bununla birlikte, tutulmaların her biri değişik yerlerden görülebilir. Dolayısıyla, Amerika Birleşik Devletlerinin kıta Amerikasındaki eyaletlerinde 1994 tutulmasını kaçıran biri ya diğer bir fırsat için 2012 yılına kadar bekleyecek ya da o tarihten önceki bir tutulma için Peru, Brezilya veya Sibirya’ya gitmesi gerekecektir.a

Tam Tutulmanın Gizemi

Tam güneş tutulması, yani ayın güneşi tamamen örtmesi geçen yüzyıllarda korku ve paniğe neden olmuştur. Neden? The International Encyclopedia of Astronomy şöyle diyor: “Bu konuda bilgisi olmayan biri Ayın Güneşe yaklaşmasını göremediğinden, olacaklardan habersizdir; bu da tam tutulmanın gizemini artırır.” Bu olay şu ayrıntıları kapsar: “Gökyüzü kararır; çoğu kez bu kararmada bulutların neden olduğu kararmadan oldukça farklı ve tarif edilmesi zor, ürkütücü bir yeşilimsi nüans vardır. . . . . Kısmi olarak gerçekleşen tutulma evresinin son birkaç saniyesi boyunca ışık hızla azalır, hava hissedilir derecede soğur, kuşlar bir yerlere tüner, bazı çiçeklerin yaprakları kapanır ve rüzgâr dinme eğilimi gösterir. . . . . Kırsal bölgeler karanlığa bürünür.”

The Story of Eclipses isimli kitabında George Chambers, 2 Ağustos 1133’te, “İskoçya’da tam bir tutulma olarak görülen . . . . ortaçağın en ünlü tam tutulmalardan biri”nden söz ediyor. William of Malmesbury şöyle yazdı: “O günün 6’ncı saatinde Güneş bir tutulmayla görkemli yüzünü . . . . ürkütücü karanlıkta saklayarak insanların yüreğini endişeyle doldurdu.” Anglo-Saxon Chronicle adlı eski bir yayın, “insanlar büyük bir şaşkınlığa ve korkuya düştüler” diye yazdı.

Chambers, Afrika’da iki seyyah tarafından anlatılan, 2 Eylül 1830’da meydana gelen bir ay tutulmasının canlı bir tarifini de kaydetti: “Ay gittikçe örtülürken, herkesin üzerine korku düştü. Tutulma ilerlediğinde daha da çok dehşete kapıldılar. Hepsi büyük bir telaşa düşerek durumu bildirmek üzere hükümdarlarına koştular; çünkü o kadar koyu bir gölge yaratabilecek bir tek bulut bile yoktu ve onlar tutulmanın nedenini veya anlamını kavrayamıyorlardı.”

Daha yakın zamanlarda, astronomi alanındaki incelemeler insanların güneş tutulmasıyla ilgili korkularını gidermiştir—güneşin tekrar görüneceğini biliyoruz.

Cizvitler Bir Güneş Tutulmasından Nasıl Yararlandı

Çin’deki Cizvit misyonerler 1629 yılında bir güneş tutulması sayesinde imparatorun lütfunu kazanabildiler. Bunu nasıl yaptılar?

Cizvitlerin fark ettiği üzere, “Çinlilerin ay takvimi, yüzyıllardan beri yanlıştı. İmparatorluk Astronomları güneş tutulmasını önceden saptamakta tekrar tekrar yanılmışlardı. . . . . 21 Haziran 1629 günü sabahı bir tutulma beklendiğinde, Cizvitlere büyük bir fırsat doğdu. İmparatorluk Astronomları tutulmanın 10:30’da başlayıp iki saat süreceğini söylediler. Cizvitler ise, tutulmanın 11:30’dan önce başlamayacağını ve sadece iki dakika süreceğini söylediler.” Ne oldu?

“Kritik günde saat 10:30’u geçti ve güneş tüm ihtişamıyla parlamaya devam etti. İmparatorun Astronomları yanılmışlardı, fakat Cizvitler haklı çıkacaklar mıydı? Sonra, tam 11:30’da, Cizvitlerin söylediği gibi, tutulma başladı ve iki dakika sürdü. Artık İmparator’un onlara duyduğu güven kesindi.”—The Discoverers, Daniel J. Boorstin.

Mukaddes Kitapta Astronomi

Mukaddes Kitapta astronomiyle bilgi de veriliyor. Eyub kitabında birkaç takımyıldızdan söz edilir. Ayrıca, Yehova hizmetçilerini gökleri incelemeye davet etti; bunu astrolojiyi veya başka sahte tapınma şekillerini incelemek amacıyla değil, yarattığı şeylerin yüceliğini takdir etmek amacıyla yapmalarını istedi. İşaya ilham altında şöyle yazdı: “Gözlerinizi yukarı kaldırın, ve görün, bunları kim yarattı; o ki, bunların ordusunu sayı ile çıkarır; onların hepsini adları ile çağırır; kudretinin büyüklüğünden ötürü, ve kuvvetinin zoru ile onlardan hiç biri eksilmez.”—İşaya 40:26.

Eyub şu sözlerle Yaratıcının üstünlüğünü kabul etti: “Dübbi Ekberi [büyük olasılıkla Ursa Maıor, yani Büyükayı], Oriyon yıldızı ile Ülker burcunu, ve cenubun odalarını [anlaşıldığı kadarıyla Güney Yarıkürenin takımyıldızları] yaratan odur.”—Eyub 9:9.

Yehova itaatli insanlara ebedi hayat bahşettiği zaman, astronomi alanında incelemeler yapmak ne kadar çekici olacak! Tanrı’nın muazzam evrene ilişkin amaçlarını anladıkça evrenin sırları giderek çözülecek. Böylece, Davud’un sözlerini daha da içtenlikle tekrarlayabileceğiz: “Göklerini, ellerinin işlerini, koyduğun ay ve yıldızları görünce dedim: İnsan nedir ki, sen onu anasın? Ademoğlu nedir ki, sen onu arıyasın?”—Mezmur 8:3, 4.

[Dipnotlar]

[Sayfa 12’deki resim tanıtım notu]

Fotoğraf: NASA/Finley-Holiday Film Corporation’un izniyle