Kartalların Balık Yemeye Geldiği Yer

ALASKA’DAN, İngiliz Kolumbiyasından ve hatta Washington eyaletinden, yemek için şık giysilerine bürünmüş binlerce kartal, buraya geliyor. Ak başları ve yere inerken uçuş hızını kesmek için yelpazelenen gösterişli kuyruk tüyleriyle çok farklı ve etkileyici görünüyorlar. Gövdeleri koyu kahverengi, ortalama ağırlıkları 6 kilo, dişileri erkeklerinden biraz daha büyükçe ve 1,8 ila 2,4 metrelik kanat açıklıklarıyla bir saatte elli kilometre yol alabiliyorlar; ama olur da keskin gözleriyle iki kilometre ötede bir balık olduğunu fark ederlerse, saatte 160 kilometrelik bir hızla dalışa geçip avlarını yakalayabiliyorlar.

Ne var ki, Chilkat Nehrindeki bu yemek için aslında böylesine tantanalı bir hava gösterisi gerekmiyor. Sombalığı ziyafetinin bir yere kaçtığı yok. Önlerinde sombalıkları bol miktarda bulunuyor ve yalnızca silinip süpürülmeyi bekliyorlar. Onlar için düzenlenen tüm bu ziyafetlere, Alaska Chilkat Dazlak Kartal Koruma Alanı evsahipliği yapıyor; söz konusu alan, 1982 yılında Alaska eyaleti tarafından, “dünyada dazlak kartalların en yoğun olarak toplandığı bölgeyi, onların vazgeçilmez doğal yaşama alanını korumak ve varlığını sürdürmek üzere” oluşturuldu.

Koruma alanı, Chilkat, Klehini ve Tsirku nehirlerinin havzalarında bulunan ve sadece kartalların yaşaması açısından büyük önem taşıyan alanları içine alan 19.000 hektarlık bir bölgeyi kaplamaktadır. Binlerce kartalın toplandığı ve ziyaretçilerin onları görmek için üşüştüğü bu özel bölge, Haines ile Klukwan arasındaki Haines Otoyoluna bitişik Chilkat Nehri boyunca uzanan 8 kilometrelik bir yerdir.

Hükümetin “Alaska Chilkat Dazlak Kartal Koruma Alanı” başlıklı broşürü nehirdeki bu sekiz kilometrelik bölgenin, yumurtlamış sombalıklarının kartallara lezzetli birer yiyecek olmasında nasıl bir rol oynadığını anlatıyor.

“Suların donduğu aylarda, Chilkat Nehri üzerinde sekiz kilometrelik bir kısmın donmadan kalmasının nedeni, ‘birikinti yelpazesi havuzu’ denen doğal bir olgudur. Tsirku, Klehini, Chilkat nehirlerinin kavşağında bulunan ve çakıllardan, kayalardan, kumdan ve buzul molozlarından oluşan yelpaze biçimli bir birikinti olan Tsirku yelpazesi, büyük bir su havuzu vazifesi görür.”

Bir diğer su kütlesine bağlandığı yerin girişine doğru yavaşlayan bir nehir genellikle çökeller bırakarak bir delta oluşturur; fakat ardında bir su havuzu yoktur. Ancak, Tsirku Nehrinin Chilkat Nehrine bağlandığı bu noktada, yer kırıkları ve buzul hareketleri, deniz seviyesinin altında, 230 metreden fazla derinliğe kadar, oyulmuş büyük bir havzanın oluşmasına yol açmışlardır. Buzullar çekildiğinde, geride molozlar kalmıştır; nehirler, buna kumla çakıl tortularını ekleyince havza en sonunda dip kayası üzerine yatan 230 metreden daha kalın, gevşek ve geçirgen çökeltilere sahip olmuştur.

Bahsi geçen yazıya göre, daha sıcak olan bahar ve yaz aylarıyla güzün başlarında kar suları ve erimiş buzulların suları birikinti yelpazesi içine akar. Suyu, dışarı atabileceğinden daha büyük bir hızla alan yelpaze, dev bir su havuzu oluşturur. Kartal koruma alanıyla ilgili broşür şöyle devam ediyor: “Kış geldiğinde hava soğumaya başlar ve çevredeki sular donar. Ancak, bu geniş havuzdaki suyun sıcaklığı, çevredeki su sıcaklığından 5 ila 10 °C daha yüksek kalır. Bu daha sıcak su Chilkat Nehrine ‘sızar’ ve nehrin donmasını önler.

Beş sombalığı türü, burada ve yakındaki akarsularda ürer. Sombalığı sürüleri yumurta bırakmaya yazın başlarlar ve güz sonuyla kış başı boyunca devam ederler. Sombalıkları yumurtladıktan kısa süre sonra ölürler; kartallara büyük miktarda yiyecek sağlayan da bu ölü sombalıklarıdır.”

Sombalığı şöleni ekim ayında başlar, şubatta sona erer; hemen ardından binlerce kartal çevredeki kırsal bölgelere dağılmaya başlar. Bununla birlikte, koruma alanı, yıl boyu 200 ila 400 kartalın evidir. Onlar yakalayabildikleri balıklara ek olarak yiyecek listelerine, su kuşlarını, küçük memelileri ve hayvan leşlerini de eklerler.

Heyecan Verici Kur Dönemleri, Kalıcı “Evlilikler”

Bu kuşlar, 40 yıla kadar varabilen bir hayatı birlikte yaşamak üzere birleşirler; ama genellikle, yalnızca yuva yapma döneminde birlikte kalırlar. Eagles—The Alaska Chilkat Bald Eagle Preserve başlıklı küçük broşüre göre, kur davranışları nisanda başlar ve “pençelerini birbirine kenetleyen, pike yapan, havada takla atan kartalların göz alıcı kur hareketleri sergilenir.” Tüm bunlardan sonra, elele de mi tutuşuyorlar? Alabildiğine romantik davranışlar!

Koruma alanında doksan dört yuva gözlendi. 34-35 gün süren kuluçka döneminden sonra, bir ile üç arasında değişen yumurtalardan yavrular genellikle mayıs sonu ile haziran başı arasında çıkarlar. Yavrular yuvayı eylülde terk ederler, fakat şimdilik alacalı kahverengi ve beyaz tüylerle yetinmelidirler. Dört ya da beş yaşına gelene kadar, o gösterişli ak başa ve kuyruklarına kavuşamayacaklardır!

Yazı aynı zamanda, kartalların verdiği yaşam mücadelesinin geçmişine ilişkin bazı bilgiler verir ve ziyaretçilere, koruma alanını nasıl zarar vermeden kullanabileceklerine ilişkin tavsiyelerde bulunur:

“Alaska Chilkat Dazlak Kartal Koruma Alanı, kartalların korunması amacıyla ayrılmış 19.000 hektarlık bir bölgeyi kapsar. Fakat kartallar her zaman korunmuş değildir; onlar bir zamanlar, teşvik ödülü alan avcıların yasal avı durumundaydılar. Kartalların, canlı sombalıkları ve küçük hayvanlara karşı büyük iştahıyla ilgili haberler üzerine Alaska Bölge Meclisi, 1917 yılında, öldürülen her kartal için teşvik ödülü koydu. Haines’teki William H. Seward Kalesinin eski askerleri, ordunun verdiği cüzi maaşa ek olarak, her bir çift kartal pençesine karşılık 1 dolar (sonradan 2 dolara çıktı) ödenmesiyle ilgili öyküler anlatıyorlar.

Daha sonraki araştırmalar sonucunda ortaya çıktı ki, kartalların sombalığı sürülerine verdiği zarar abartılmıştı ve teşvik ödülü 1953 yılında kaldırıldı. O yıla dek, 128.000’in üzerinde kartal ödül için vurulmuştu. Tahminlere göre, 1940’lı yıllarda ödül hâlâ yürürlükteyken Güneydoğu Alaska’daki kartal sayısı, 1970’lerdeki sayının yarısı kadardı.

Alaska 1959 yılında ABD’nin eyaleti olduğunda, Alaska’daki dazlak kartallar, 1940’ta çıkan Dazlak Kartal Yasasıyla sağlanan federal koruma altına alınmış oldu. Bir kartalı öldürmek federal suç haline geldi; aynı zamanda, bir kişinin elinde ölü veya diri olsun bir kartalın ya da kartalın bazı kısımlarının (tüyler dahil!) bulunması da, belirli bazı koşullar dışında yasalara aykırı sayılıyordu.

Alaska Eyalet Meclisi 1972’de, kartalların bu başlıca toplanma alanının korunmasını sağlamak üzere, Alaska Balık ve Av Hayvanları İdaresinin yönetimi altında, Chilkat Nehri Kritik Doğal Yaşam Alanını oluşturdu. Kartalların doğal yaşama alanları olan geniş araziler korunmasız kaldı ve çevrecilerle gelişme taraftarı olanlar arasında uzun, sık sık sertleşen şiddetli bir savaş başladı; bu savaş, Chilkat Vadisi toprağının kullanımıyla ilgiliydi. Ulusal Audubon Derneği ve eyalet fonu destekli Haines/Klukwan Kaynak Araştırma tarafından yürütülen yoğun incelemelerden sonra, ağaç kesiciler, balıkçılar, çevre korumacılar, işadamları ve yerel politikacılar sonuçta bir uzlaşmaya vardılar. 1982 yılında eyalet meclisi varılan uzlaşmayı yasalaştırarak, 19.000 hektarlık Alaska Chilkat Dazlak Kartal Koruma Alanını oluşturmak üzere bir yasa çıkardı.

Koruma Alanında ağaç kesilmesine ya da maden çıkarılmasına izin yokken, yemiş toplama, balık tutma ve avlanma gibi, yörenin geleneksel kullanım şekilleri sürdürülebiliyor. Koruma Alanı, yörede oturanlardan, eyalet memurlarından ve bir biyologtan oluşan 12 üyeli bir danışmanlar kurulundan yardım alan Alaska Parklar Dairesinin yönetimindedir.

Vadinin doğal kaynaklarının, çevreye zarar vermeden nasıl kullanılabileceği konusu hâlâ bir sorundur ve toprağın kullanımıyla ilgili meseleler, Chilkat Vadisinde bugün de tartışmalar başlatabilir. Yine de o bölgede oturanlar, kartalların korunması konusuna bir çözüm bulunmuş olmasından kıvanç duyuyorlar.”

Ziyaretçilerin kartalları görebilecekleri başlıca alan, Chilkat Nehrine paralel uzanan Haines Otoyolu üzerindedir ve bu amaçla yol üzerinde arabalar için cepler yapılmıştır.

[Sayfa 15’teki harita]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Chilkat Nehri Chilkoot Nehri

Klehini Nehri KLUKWAN

Kartal İzleme Alanı

(birikinti yelpazesi)

▴

▴

Haines Otoyolu

Tsirku Nehri ▾ Chilkat Gölü

Chilkoot Gölü ▾

Chilkat Nehri ▾ Lutak Koyu

Takhin Nehri ▾

HAİNES

[Tanıtım notu]

Telif hakkı © Mountain High Maps™ 1993 Digital Wisdom, Inc.

[Sayfa 15’teki resim tanıtım notu]

15-18. sayfalardaki dazlak kartallar: Alaska Turizm Dairesi