Bilinmeyen Yönleriyle Hayvanların Uykusu

ÖMRÜMÜZÜN yaklaşık üçte biri, uyku denen huzur dolu durumda geçer. Zaman kaybı olması şöyle dursun, uykunun birtakım önemli fizyolojik ve psikolojik gereksinimleri karşıladığı anlaşılıyor. Bu nedenle, uyku Tanrı’dan gelen değerli bir armağan olarak görülebilir.—Mezmur 127:2 ile karşılaştırın.

Uykunun hayvanlar âleminde de önemli bir rol oynaması şaşırtıcı değildir. Birçok tür, hayranlık uyandıran, bazen güldüren ve çoğunlukla alışılmışın dışındaki şekillerde uyur. Birkaç örneğe bakalım.

Uyku Rekortmenleri

Öğle saatlerinde sıcak Afrika güneşinin altında patilerini havaya kaldırmış sırtüstü yatan aslanları görenler, bu vahşi kedilerin bir ev kedisi kadar uysal oldukları sonucuna varabilirler. Oysa, görüntü yanıltıcıdır. On yedinci yüzyılda yaşamış yazar Thomas Campion’un yazdığı gibi: “Uyuyan bir aslanı rahatsız etmeye kim cüret eder?” Evet, güçlü aslanın bile yırtıcı bir hayvan olarak yaşamını sürdürmek üzere günde yaklaşık 20 saat uyumaya ihtiyacı vardır.

Bir de Yeni Zelanda’da yaşayan, kelerlere benzeyen ve uyuşuk bir hayvan olan tuatara’yı ele alalım. Yılın neredeyse yarısını hafif bir kış uykusunda geçirir. Hatta, tuatara yemeğini çiğnerken uykuya dalacak kadar tembeldir! Fakat bu uyku belli ki ona yarıyor; çünkü bilim adamlarının tahminlerine göre bazı tuataraların ömrü yaklaşık 100 yılı bulabiliyor!

Hayali Rip Van Winkle gibi, başka yaratıklar da uzun süre uyurlar. Birçokları bu şekilde soğuk kış aylarında hayatta kalır. Hayvan hazırlık olarak, uzun uyku dönemi boyunca kendini besleyecek kalın yağ tabakaları oluşturur. Buna rağmen, uyuyan hayvanın donup ölmesini engelleyen nedir? Inside the Animal World adlı kitapta açıklandığı gibi, beyin bir tür doğal antifrizin oluşması için hayvanın kanında kimyasal değişiklikler başlatır. Canlının vücut sıcaklığı donma noktasının biraz üzerindeki derecelere düşünce, kalp atışları normal hızının çok altına düşer, solunum yavaşlar. Sonra, haftalarca sürebilen derin bir uyku gelir.

Uçarken Uyumak mı?

Bazı hayvanlar çok olağandışı şekillerde uyurlar. İsli sumru olarak adlandırılan deniz kuşunu ele alalım. Genç bir isli sumru yuvasını terk ettiğinde denize doğru yola çıkıp sonraki birkaç yıl boyunca sürekli havada kalır! Su geçirmeyen tüyleri ve başka sumrularda olduğu gibi suya iniş yapmayı mümkün kılan perdeli ayakları olmadığı için, isli sumru denize dalmaktan kaçınır. Suyun yüzeyinden küçük balıkları kaparak avlanır.

Peki ama ne zaman uyur? Water, Prey, and Game Birds of North Amerika adlı kitap şöyle diyor: “Tüyleri su çekeceğinden, okyanusun üzerinde uyumaları pek olası görünmüyor. Bazı bilim adamları bu kuşların belki uçarken uyuduklarını öne sürüyorlar.”

Sualtında Uyku

Balıklar uyur mu? The World Book Encyclopedia’ya göre omurgalılar arasında “sadece sürüngenler, kuşlar ve memeliler beyin dalgaları kalıplarında oluşan değişikliklerle gerçek anlamda uyurlar.” Buna rağmen, çoğu gözlerini kapatamazsa da, balıklar da uykuya benzer dinlenme dönemleri geçirirler.

Bazı balıklar yan yatarak, başkaları tepetaklak dönerek veya dikey konuma gelerek uyurlar. Pisi balığı gibi bazı yassı balıklar uyanıkken denizin dibinde yatarlar. Uyurken deniz dibinin birkaç santimetre üstüne süzülüp kalırlar.

Rengârenk papağanbalığının eşsiz bir uyku alışkanlığı var; kendisi “gecelik” giyiyor. Dinlenme zamanı yaklaşınca, vücudunu tamamen kaplayan bir sümük salgılıyor. Amacı nedir? Doğa yazarı Doug Stewart, “herhalde yırtıcı hayvanların onu bulmasını önlemek,” diyor. Uyanınca da sümüksü giysisini çıkarıyor.

Fokların da şişirme olarak adlandırılan ilginç bir uyku alışkanlığı var. Onlar boğazlarını balon gibi şişirip bir nevi doğal can yeleği meydana getirirler. Böylece destek alarak suda dikey konumda yüzerken burunlarını solunum için suyun üstünde tutarak uyuyabilirler.

Bir Gözü Açık Uyumak

Tabii ki, kırda uyumak bir hayvanı yırtıcı hayvanlara karşı daha savunmasız bırakır. Bu nedenle birçok canlı deyim yerindeyse bir gözü açık uyur. Onların beyinleri uyku sırasında bir derece tetikte kalıp tehlike işareti olabilecek herhangi bir sese karşılık vermelerini mümkün kılar. Başka canlılar düzenli aralıklarla güvenlik kontrolü yaparlar. Örneğin, sürü halinde uyuyan kuşlar periyodik olarak bir gözlerini açıp etraflarını gözetleyerek bir tehlike olup olmadığına bakarlar.

Afrika’daki antilop veya zebra sürüleri de dinlenme zamanlarında birbirlerini kollarlar. Bazen sürüdeki bütün hayvanlar yere yatıp dinlenirken başlarını dik tutarak tetikte beklerler. Hayvanlar sırayla yan yatıp yere rahatça uzanarak derin uykuya dalar. Birkaç dakika sonra, sıra sürünün başka bir ferdine gelir.

Filler de benzer şekilde sürü halinde uyurlar. Oysa, yetişkinler genelde ayakta tavşan uykusuna dalıp ara sıra gözlerini açar ve herhangi bir tehlike sesini yakalamak için kocaman kulaklarını dikerler. Daha küçük yavrular bu kocaman bekçilerin gölgesinde yan yatıp rahat rahat derin bir uykuya dalarlar. Elephant Memories adlı kitabında yazar Cynthia Moss gözlemlediği bir sürünün nasıl toplu şekilde uyumaya başladığını anımsıyor: “Önce küçük yavrular, sonra da büyük olanları ve en son olarak yetişkin dişiler yatıp uyudu. Ay ışığında kocaman gri kayalara benziyorlardı, fakat derin, huzurlu horlamaları bu izlenimin yanlış olduğunu gösteriyordu.”

Hayvanların uyku alışkanlıkları hakkında daha öğrenmemiz gereken çok şey var. Yine de, nispeten az şey bildiğimizi göz önünde bulundurmamız ‘her şeyi yaratan’ Kişinin hayret verici ve muazzam hikmetini düşünmemize yol açmıyor mu?—Vahiy 4:11.