“Ormanın En Güzel Sakini”
ONU ilk kez bir haziran günü görmüştüm. Burada, İsveç’te bazıları ona “ormanın en güzel sakini” diyorlar. Bu, bazen Laponya baykuşu olarak da bilinen büyük boz baykuştur.
Bu büyüleyici dev baykuş, hem Finlandiya’nın bazı bölgeleriyle kuzey İsveç’i hem de daha doğudaki Sibirya, Alaska ve Kanada gibi bölgeleri yurt edinmiştir. Gizliliği sever ve yuvasının nerede olduğunu bilmiyorsanız onu bulmak çok zordur. Eğer yuvayı bulabilirseniz, bu baykuşun ne kadar korkusuz olduğunu da göreceksiniz.
Avcıyı İnceleme
Üzerinde ince motifler taşıyan bir erkek Laponya baykuşunu yiyecek ararken inceleme olanağı buldum. Konduğu daldan ansızın uçup bir fareyi yakalamaya kalkıştı. Avını yakaladı mı dersiniz? Evet! Bir uçtan diğer uca 140 santimetreyi bulan dev kanatlarını gerip yavaş ve görkemli şekilde yukarı doğru süzülürken pençelerinde sallanan küçük kemirgeni net olarak görebiliyordum.
Laponya baykuşu diğer birçok baykuşun yaptığı gibi her yıl düzenli olarak yavru yapmaz. Bu dev baykuş yalnızca küçük kemirgenlerle beslendiğinden, bu hayvanların yeterince bulunmadığı bazı yıllarda üremesi tümüyle durur. Yiyeceğin bol olduğu yıllardaysa her yuvada dört ya da daha fazla yavru bulunabilir.
Eş Seçimi
Baykuşların çiftleşme mevsimi ilkbahardır. Dişiler eşlerini dikkatle seçerler; ancak insan soyunun dişilerinden birçoğu için geçerli olabildiği gibi, onların ilgilendikleri başlıca konu taliplerinin yakışıklı görünümü değildir. Bazı kuş gözlemcilerinin araştırmalarına göre erkek, usta bir avcı olduğunu göstermelidir. Aile kurmakla ilgili planlar yapmadan önce dişiye yiyecek sağlamak zorundadır.
Eğer çok fare varsa ve erkek ‘evini geçindirme’ konusunda becerikliyse, dişiye sağladığı yiyecek onun şişmanlamasına yol açar. Şişmanlaması dişinin vücudu için, yapacağı yumurta sayısını gösteren bir sinyal gibidir.
Avlanmak tümüyle erkeğin sorumluluğudur ve büyük enerji gerektiren bir iştir. Erkeği buna zorlayan dişinin yalvaran çağırışlarıdır; o tüm enerjisini yumurtlamak ve bu değerli malları koruyup gözetmek üzerinde yoğunlaştırmıştır.
Yuva Yerinin Saptanması
Güzel erkek kuşu, düzenli aralıklarla avını taşıyarak tepemden geçişleri sırasında dürbünle izledim. Sonunda yuvasının yerini saptayabildim. Laponya baykuşları yuvalarını kendileri yapmaz, genellikle ormanda yaşayan diğer yırtıcı kuşların çalı çırpıdan yapılmış yuvalarına yerleşip hazıra konarlar. Yuva yoksa, baykuş bu iş için ölü bir ağaç kütüğü kullanabilir.
Yuvada incecik tüylü iki minik yavru gördüm; gözlerini faltaşı gibi açmış, çevrelerindeki her şeye şaşkınlıkla bakıyorlardı. Bir ağızdan yalvarırcasına sesler çıkararak, aç aç bakan gözlerini yanlarında oturup onları izleyen annelerine çevirmişlerdi. Bu sırada yavrulara fazla yaklaşmak tehlikeli olabilir. Dişi kuş yavruların tehdit altında olduğunu hissederse sessizce uçup iğne gibi sivri pençeleriyle davetsiz konuğa saldırır. Bu yüzden, tedbirli olmak ve baykuşları uygun bir uzaklıktan incelemek önemlidir.
Beslenme ve Eğitim
Erkek yuvaya geldiğinde pençelerindeki avı gagasına aldı ve yavrulardan birine sundu. Bir yavrunun beslenmesi, yanında ağzını mamayla doldurmak için sırasını bekleyen diğer yavrunun çıkardığı seslerden oluşan müthiş bir efekt eşliğinde gerçekleşir.
Yavru heyecanla beklediği yemeğini yedikten sonra davranışında komik denebilecek bir değişiklik gözlenir. O ana dek canlı ve uyanık görünen çehresi birden değişir ve sarhoş gibi davranmaya başlar. Besini sindirmek için tüm enerjisini kullandığından, çok geçmeden büzülüp, yumuşak, kabarık bir tüy yığınına döner. Yanı başındaki kardeşininse gözleri yavaş yavaş parlamaktadır; son yediği mamanın sersemletici etkisinden kurtulmaya başlamıştır.
Haziranın ortalarına dek bu böyle sürer. O zaman yavrular dört haftalık olduklarından annelerinin ısrarlı çağrısıyla kanat çırparak yuvalarından dışarı çıkabilirler. Önce, büyük bir ustalıkla ağaçlarda tırmanışlar yaparlar. Çünkü yırtıcı hayvanlarla karşılaşma tehlikesi orada yerdekinden çok daha azdır.
Zamanla yavrular kanatlarını kullanarak dallar arasında gidip gelmeye başlar; böylece uçuş alıştırmaları yaparlar. Bir süre sonra uçma ve avlanma yetenekleri gelişir. Görünüşleri de değişir, böylece artık onlar da ‘ormanın güzel sakinleri’ arasında sayılabilirler.
[Sayfa 18’deki resim tanıtım notları]
© Joe McDonald
© Michael S. Quinton
[Sayfa 19’daki resim tanıtım notları]
© Michael S. Quinton
© Michael S. Quinton