Klasik Tarihçilerin Kayıtları Ne Kadar Doğru?

Yeruşalim’in yıkıldığı tarihe yakın dönemde yaşamış tarihçiler Yeni Babil kralları hakkında karışık bilgiler verir.c (“Yeni Babil Kralları” başlıklı çerçeveye bakın.) Onların kronolojilerini temel alan zaman çizelgeleri, Kutsal Kitapla uyuşmuyor. Peki onların yazılarına ne kadar güvenebiliriz?

Yeni Babil dönemine en yakın tarihte yaşamış tarihçilerden biri olan Bel-Usur, Babilli bir “Bel rahibiydi.” Onun yaklaşık MÖ 281’de yazdığı Babyloniaka adlı eseri daha sonra kaybolmuş, sadece diğer tarihçilerin eserlerinde alıntılanan kısımları günümüze ulaşmıştır. Bel-Usur “Babil’de büyük özenle korunan kitaplardan” yararlandığını iddia eder.¹ Peki o gerçekten doğru bilgiler aktaran bir tarihçi miydi? Bir örneğe bakalım.

Bel-Usur’a göre Asur Kralı Sanherib “erkek kardeşinin saltanatından” sonra tahta geçti ve “ardından oğlu [Esarhaddon] 8 yıl, sonrasında ise Şamaş-şum-ukin 21 yıl hüküm sürdü” (III. Kitap, 2.1, 4). Fakat Bel-Usur’dan uzun zaman önce yazılan Babil’e ait tarihsel belgelerde Sanherib’in, kardeşinden sonra değil babası II. Sargon’un ardından tahta geçtiği görülür; ayrıca Esarhaddon’un 8 değil 12 yıl, Şamaş-şum-ukin’in ise 21 değil 20 yıl hüküm sürdüğü anlaşılır. Bilgin R. J. van der Spek, Bel-Usur’un bu Babil kroniklerine başvurduğunu kabul eder; ancak “Bu, metinde kendine göre yorumlar ve eklemeler yapmasını engellemedi” diye belirtir.²

Peki diğer bilginler Bel-Usur hakkında ne düşünüyorlar? Bel-Usur’un çalışmaları üzerine kapsamlı araştırmalar yapan S. M. Burstein “Bel-Usur geçmişte bir tarihçi olarak kabul ediliyordu” diyor ve şu sonuca varıyor: “Bu açıdan bakıldığında onun eserleri yetersiz ve eksik. Şu anda mevcut olan bazı Babyloniaka kısımları basit gerçekler hakkında bile şaşırtıcı hatalar içeriyor. . . . . Bunlar gerçek bir tarihçi için affedilemez hatalar olurdu, fakat anlıyoruz ki Bel-Usur’un tarihsel bir eser oluşturma kaygısı yoktu.”³

Tüm bu gerçekler karşısında ne düşünüyorsunuz? Bel-Usur’un hesaplamaları her zaman doğru kabul edilmeli mi? Peki hazırladıkları kronolojileri Bel-Usur’un kayıtlarına dayandıran klasik tarihçiler hakkında ne denebilir? Tarihsel konularda vardıkları sonuçların gerçekten güvenilir olduğu söylenebilir mi?

Batlamyus Derlemeleri

Geleneksel olarak kabul edilen MÖ 587 yılını desteklemek için, ikinci yüzyılda yaşayan gökbilimci Batlamyus’un derlemelerindeki hanedan listesi de kullanılır. Batlamyus’un bu krallar listesi, Yeni Babil dönemi de içinde olmak üzere antik çağ kronolojisi için belkemiği olarak kabul edilir.

Batlamyus, listesini Yeni Babil dönemi sona erdikten 600 yıl kadar sonra derledi. Peki listesindeki ilk kralın saltanatının başlangıç tarihini nasıl saptadı? Batlamyus, listesindeki ilk kral olan “Nabonassar’ın saltanatının başlangıç tarihini”, kısmen ay tutulmalarına dayanan, gök cisimlerinin konumuyla ilgili hesapları kullanıp ‘geriye giderek elde ettiğini’ açıklar.⁴ British Museum’dan Christopher Walker, Batlamyus derlemelerindeki hanedan listesinin “tarihçilere kralların tahta çıkış ve ölüm tarihleriyle ilgili tutarlı bir kronoloji sağlamak için değil, gökbilimcilere tutarlı bir kronoloji sağlamak için kendince yaptığı bir liste” olduğunu söyler.⁵

Batlamyus’un en hararetli savunucularından biri olan Leo Depuydt, “Bu derlemeler uzun zamandan beri gökbilim açısından doğru kabul edildi; fakat bu, onların tarih açısından güvenilir olduğu anlamına gelmez” diye yazdı. Profesör Depuydt bu krallar listesi hakkında şunları ekledi: “[Yeni Babil kralları da içinde olmak üzere] erken dönem hükümdarları hakkında bu listede belirtilenler, çiviyazılı belgelerle her saltanat süresi için tek tek karşılaştırılmalı.”⁶

Batlamyus’un listesinin tarihsel doğruluğunu ölçmemizi sağlayan bu “çiviyazılı belgeler” nelerdir? Bunlar arasında Yeni Babil zamanında veya yakın dönemlerinde yaşayan yazıcılar tarafından yazılmış Babil kronikleri, krallar listesi ve ticari kayıtlar içeren tabletler bulunmaktadır.⁷

Batlamyus’un listesi bu çiviyazılı kayıtlarla karşılaştırıldığında ne görülür? Aşağıdaki “Batlamyus’un Listesi ve Eski Tabletler” başlıklı çerçevede bu listenin bir kısmı eski bir çiviyazılı belgeyle karşılaştırılıyor. Batlamyus’un Babil hükümdarları Kandalanu ile Nabonidus arasında yalnızca dört kral saydığına dikkat edin. Oysa çiviyazılı bir belgede bulunan Uruk Krallar Listesi bu zaman diliminde yedi kralın hüküm sürdüğünü ortaya koyar. Bunlar önemsiz ve saltanat yılları kısa sürmüş krallar mıydı? Ticari kayıtlar içeren çiviyazılı tabletlere göre onlardan biri yedi yıl hüküm sürdü.⁸

Çiviyazılı belgeler, Yeni Babil döneminin ilk kralı Nabupolassar’dan önce başka bir kralın (Assur-etel-ilani) Babil’de dört yıl hüküm sürdüğüne dair sağlam kanıtlar verir. Ayrıca ülkede bir yıldan fazla bir süre boyunca hiçbir kral yoktu.⁹ Bu bilgiler Batlamyus’un listesinde bulunmamaktadır.

Batlamyus neden bazı hükümdarlara değinmedi? Muhtemelen onları Babil’in meşru yöneticileri olarak görmedi.¹⁰ Örneğin, bir Yeni Babil dönemi kralı olan Labaşi Marduk’u listesinin dışında bıraktı. Fakat onun değinmediği krallar çiviyazılı kayıtlara göre aslında Babil’de gerçekten hüküm sürdüler.

Batlamyus’un listesi genelde doğru kabul edilir. Ancak değinmediği krallar göz önüne alındığında bu liste kesin tarihler içeren bir kronoloji için gerçekten kullanılabilir mi?

8. Sin-şar-işkun 7 yıl hüküm sürdü ve onun saltanatını kapsayan bu 7 yıllık döneme ait olduğu bilinen, ticari kayıtlar içeren 57 adet tablet vardır. Journal of Cuneiform Studies, Cilt 35, 1983, sayfa 54-59’a bakın.

9. C.B.M. 2152 numaralı ticari kayıt tableti, Assur-etel-ilani’nin dördüncü yılına tarihlendirilir (Legal and Commercial Transactions Dated in the Assyrian, Neo-Babylonian and Persian Periods—Chiefly From Nippur, A.T. Clay tarafından, 1908, sayfa 74). Nabonidus’un Harran Kitabeleri, (H1B), sütun I, satır 30’da, onun Nabupolassar’dan hemen önceki sırada sayıldığı görülür (Anatolian Studies, Cilt VIII, 1958, sayfa 35, 47). Kralsız dönem için, Assyrian and Babylonian Chronicles, sayfa 87-88’de, 2. Kronik, satır 14’e bakın.

10. Bazı bilginler Batlamyus’un sadece Babil krallarını saydığını ve bazı krallar “Asur Kralı” ünvanı taşıdığı için onlara değinmediğini iddia ederler. Ancak sayfa 30’daki çerçevede de görüldüğü gibi Batlamyus’un listesinde geçen bazı krallar da “Asur Kralı” unvanı taşıyor. Ticari kayıtlar içeren tabletler, çiviyazılı mektuplar ve kitabeler açıkça gösteriyor ki, Assur-etel-ilani, Sin-şumu-lişir ve Sin-şar-işkun Babil’de hüküm sürdü.

[Sayfa 29’daki çizelge/resim]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

YENİ BABİL KRALLARI

Bu tarihçiler güvenilir ise neden aralarında uyuşmazlık var?

BEL-USUR POLYHISTOR JOSEPHUS BATLAMYUS

Krallar

Nabonidus 17 17 17 17

Klasik tarihçilere göre kralların saltanat dönemleri (yıl olarak)

[Tanıtım notu]

Fotoğraf: British Museum’ın izniyle