İBRANİCE METİNLER

17. Soferim ya da yazıcılar kimlerdi? İsa onları neden azarladı?

¹⁷ Soferim (Soferler). Ezra’nın döneminden İsa’nın yaşadığı döneme dek İbranice Kutsal Yazıları çoğaltan kişilere yazıcılar, ya da Soferim dendi. Bu kişiler zamanla kendilerini metinde değişiklikler yapmakta özgür hissetmeye başladılar. Dolayısıyla, İsa bu sözde Kanun bekçilerini, aslında sahip olmadıkları yetkilere sahipmiş gibi davrandıkları için sert bir dille azarlamıştı (Mat. 23:2, 13).

18. Masoretler kimdi? İbranice metin üzerinde hangi önemli bilgilere yer verdiler?

¹⁸ Değişiklikleri Gösteren Masora. İsa’dan sonraki yüzyıllarda Soferim grubunun ardılı olan yazıcılar Masoretler olarak biliniyordu. Masoretler kendilerinden önceki dönemlerde Soferim denen yazıcıların yaptığı değişikliklere dikkat ederek, bunları sayfa kenarına ya da İbranice metnin sonuna kaydettiler. Sayfa kenarındaki bu notlara zamanla Masora adı verildi. Masora, Soferim grubunun metinde özel şekilde noktalar ya da çizgilerle işaretlediği 15 sözcük ya da sözcük grubunun listesini içerir. Bunlardan bazıları çeviriyi ya da anlamı etkilemez; fakat bazıları önemli ölçüde etkiler. Soferim grubu Yehova isminin telaffuzuyla ilgili batıl inançlardan kaynaklanan korkularına yenik düşmüş ve bu ismi 134 yerde Adonay (Rab), bazı yerlerde de Elohim (Tanrı) olarak değiştirmişti. Masora bu değişikliklerin listesini içerir. Metinde yapılan bazı düzeltmelerin de Soferim, yani ilk yazıcılar tarafından yapıldığı düşünülür. Masoradaki bir nota göre sayısı en az 18 olan bu düzeltmeler anlaşılan daha da çoktu. Bu metin düzeltmeleri asıl metindeki ifadenin Tanrı’ya ya da O’nun yerdeki temsilcilerine karşı saygısızlık içerdiği düşünülen ayetlerde yapıldı. Dolayısıyla bu düzeltmeler büyük olasılıkla iyi niyetle yapılmıştır.

19. İbranice sessiz harfli metin nedir? Bu metin kalıcı şeklini ne zaman aldı?

¹⁹ Sessiz Harfli Metin. İbrani alfabesi 22 sessiz harften oluşur ve içinde hiç sesli harf yoktur. Bu dil ilk kullanılmaya başlandığında, okuyucu dil hakkında sahip olduğu bilgiye dayanarak sesli harfleri aralara kendisi koymalıydı. İbrani yazısı kısaltmalı bir yazıya benziyordu. Bugün de bazı dillerde olduğu gibi Türkçede de yalnızca sessiz harflerin kullanıldığı birçok kısaltma bulunur. Örneğin, litre sözcüğünün kısaltması lt’dir. Benzer şekilde, İbrani dili de sadece sessiz harflerle yapılmış sözcüklerden oluşur. Dolayısıyla, sessiz harfli metinler dendiğinde, sesli harfleri içermeyen İbranice metinler kastedilir. İbranice elyazmalarının farklı metinleri bir süre daha elden ele dolaşsa da, sessiz harfli metin MS birinci ve ikinci yüzyıllarda son halini aldı. Daha önceki Soferim döneminden farklı olarak bundan sonra metinde değişiklik yapılmadı.

20. Masoretler İbranice metinle ilgili nasıl bir çalışma yaptılar?

²⁰ Masoretik Metin. MS ilk binyılın ikinci yarısında Masoretler (Geleneğin Ustaları) ses ve vurgu işaretlerinden oluşan bir sistem kurdu. Daha önceleri telaffuz, kuşaktan kuşağa sözlü gelenekle aktarılıyordu. Bu sistem, sesli harflerin okunması ve telaffuzu için yazılı bir yardım sağlamış oldu. Masoretler aktardıkları metinlerde herhangi bir değişiklik yapmamakla birlikte uygun gördüklerinde sayfa kenarlarına notlar (masora) aldılar. Metne müdahale etmemek için büyük bir özen gösterdiler. Ayrıca, Masorada metinde yanlış buldukları ifadelere dikkat çektiler ve gerekli gördükleri düzeltmeleri belirttiler.

21. Masoretik metin nedir?

²¹ İbranice sessiz harfli metne ses ve vurgu işaretlerinin eklenmesiyle ilgili gelişmelerde payı olan üç Masoret ekolü vardı: Babil, Filistin ve Taberiye ekolleri. Bugün Kutsal Kitabın İbranice baskılarında bulunan İbranice Kutsal Yazılar metni, Masoretik metin olarak bilinir ve Taberiye ekolünün sistemini kullanır. Bu sistem Celile Gölü’nün batı kıyısında bulunan Taberiye kentindeki Masoretler tarafından geliştirilmiştir.

22. Babil işaretleme sistemiyle yazılmış hangi elyazması günümüze dek ulaşmıştır? Bu eser Taberiye metniyle ne derece uyumludur?

²² Filistin ekolünde ses işaretleri sessiz harflerin üzerine konur. Günümüzde bu ekolü yansıtan çok az sayıda elyazmasının bulunması, bu sistemin yetersiz olması nedeniyle tercih edilmediğini gösterir. Babil ekolünde de benzer bir satırlarüstü sistem kullanılır; ses işaretleri harflerin üzerindedir. Babil işaretleme sisteminin uygulandığı bir elyazması, Rusya’da St. Petersburg Halk Kütüphanesi’nde korunan, MS 916’ya ait Petersburg Peygamberler Kodeksi’dir. Bu kodeks, sayfa kenarı notlarıyla birlikte İşaya, Yeremya, Hezekiel kitaplarını ve Hoşea’dan Malaki’ye kadar olan 12 kitabı içerir. Bilginler bu elyazmasını büyük bir merakla incelediler ve Taberiye metniyle karşılaştırdılar. Söz konusu elyazması, seslendirme için satırlarüstü sistemi kullansa da, sessiz harfli metniyle, ses işaretleriyle ve Masorasıyla Taberiye metninin tarzını yansıtıyordu. British Museum’da Babil ekolünü yansıtan Pentatök metninin bir kopyası bulunur. Bu metnin Taberiye metniyle temelde uyumlu olduğu görülür.

23. Lût Gölü yakınlarında İbranice elyazmalarıyla ilgili hangi önemli keşif yapıldı?

²³ Lût Gölü Ruloları. 1947 yılında İbranice elyazmaları tarihinde heyecanlı bir sayfa açıldı. Lût Gölü kıyısındaki Kumran (Nahal Kumran) yakınlarında bir mağarada İşaya tomarıyla birlikte Kutsal Kitaba ait olan ve olmayan başka rulolar bulundu. Kısa süre sonra, çok iyi korunmuş olan bu İşaya tomarının (1QIs^a) fotokopileri bilginlerin incelemesi için yayımlandı. Tomarın MÖ ikinci yüzyılın sonlarına ait olduğu düşünülüyor. İşaya’nın Masoretik metnini içeren mevcut elyazmalarının en eskisinden bin yıl daha eski, İbranice bir elyazması bulundu.e Bu gerçekten inanılmaz bir keşifti! Kumran’daki diğer mağaralar 170’ten fazla rulonun fragmanlarını dünyaya sundu; bunlar İbranice Kutsal Yazıların Ester dışındaki tüm kitaplarından kısımlar içeriyordu. Bu rulolarla ilgili çalışmalar sürüyor.

24. Bulunan elyazmaları Masoretik metinle ne derece uyumludur?

²⁴ Bir bilgin önemli bir Lût Gölü Rulosu olan Mezmurlar tomarında (11QPs^a) kayıtlı olan 119. Mezmur üzerine yaptığı inceleme sonucunda, bu mezmurun sözcükler açısından Masoretik metinle tam bir uyum içinde olduğunu söyledi. Profesör J. A. Sanders, Mezmurlar tomarı hakkında şunları belirtti: “[Farklılıkların] çoğu yazımla ilgilidir ve yalnızca eski İbranicenin telaffuzuyla ve benzer konularla ilgilenen bilginler açısından önem taşır.”f Bulunan diğer eski elyazmaları ile mevcut metinler arasında büyük farklılıklar yoktur. İşaya tomarı da, gramer yapısındaki ve imlasındaki bazı farklılıklara rağmen, öğretiler açısından bir farklılık içermez.

25. Buraya kadar hangi İbranice metinleri ele aldık? Bu metinleri incelemek bize hangi güvenceyi verir?

²⁵ Buraya kadar İbranice Kutsal Yazıların günümüze ne şekilde aktarıldığını ele aldık. Bunlardan başlıcaları Samiriye Pentatökü, Aramca Targumlar, Yunanca Septuagint, Taberiye İbranice metni, Filistin İbranice metni, Babil İbranice metni ve Lût Gölü Rulolarında bulunan İbranice metindir. Bu metinler üzerinde yapılan incelemeler ve karşılaştırmalar sonucunda şundan emin olabiliriz: İbranice Kutsal Yazılar, anlamı etkilemeyen ufak farklılıklar dışında, Tanrı’nın hizmetkârlarına kaleme aldırdığı ilk haliyle günümüze ulaşmıştır.

İBRANİCE ARITILMIŞ METİN

26. (a) İbranice metinler üzerinde yapılan karşılaştırmalı incelemeler ne zaman ilerleme gösterdi? Hangi kaynak metinler yayımlandı? (b) Ginsburg’un hazırladığı metni kimler kullandı?

²⁶ Jacob ben Hayyim’in 1524-1525 yıllarında yayımlamış olduğu İkinci Haham Kutsal Kitabı, 19. yüzyıla dek İbranice Kutsal Yazıların standart metni olarak kullanıldı. Bilginlerin İbranice metinler üzerindeki karşılaştırmalı incelemeleri 18. yüzyılda ilerleme göstermeye başladı. Benjamin Kennicott, Oxford’da 1776-1780 yıllarında, 600’ü aşkın elyazmasında bulduğu farklılıkları belgeleyen bir çalışma yayımladı. Sonra, İtalyan bilgin J. B. de Rossi, Parma’da 1784-1798 yıllarında, başka 731 elyazmasından derlediği farklılıkları yayımladı. Almanya’dan İbrani dili bilgini S. Baer de tüm bu çalışmalardan yararlanarak kaynak metin niteliğinde bir eser hazırladı. Daha sonraki yıllarda ise C. D. Ginsburg uzun süren bir çalışma sonucu, İbranice Kutsal Kitapla ilgili önemli bir kaynak metin hazırladı. Bu metin 1894’te basıldı ve 1926’da son kez gözden geçirildi. Joseph Rotherham 1902’de İngilizce The Emphasized Bible çevirisini hazırlarken bu metnin 1894 baskısını kullandı. Profesör Max L. Margolis ve arkadaşları da 1917’de İbranice Kutsal Yazıların bir çevirisini hazırlarken Ginsburg ve Baer’in çalışmalarından yararlandı.

27, 28. (a) Biblia Hebraica nedir? Zamanla nasıl geliştirilmiştir? (b) Yeni Dünya Çevirisi hazırlanırken bu metinden nasıl yararlanıldı?

²⁷ İbrani dili bilgini Rudolf Kittel, Biblia Hebraica yani “İbranice Kutsal Kitap” adını verdiği arıtılmış İbranice metnin ilk baskısını 1906’da Almanya’da yayımladı, sonra da ikinci baskısı yayımlandı. Kittel bu kitabında kapsamlı dipnotlara yer verdi. Bu dipnotlarda Masoretik metnin o zaman var olan çok sayıda İbranice elyazmasını karşılaştırdı. Kittel, ana metin olarak, genelde kabul gören Jacob ben Hayyim’in metnini kullandı. Daha sonra, MS 10. yüzyıl dolaylarında standart haline gelmiş çok daha eski ve üstün bir metin olan Ben Aşer Masoretik metinleri ortaya çıktı. Bunun üzerine Kittel, Biblia Hebraica’nın öncekilerden tamamen farklı üçüncü baskısını hazırlamaya başladı. Bu eser onun ölümünden sonra arkadaşları tarafından tamamlandı.

²⁸ Kittel’in Biblia Hebraica’sının 1951 ila 1955 yıllarında yayımlanan 7, 8 ve 9. baskıları, İngilizce Yeni Dünya Çevirisi’nin İbranice kısmı için kaynak metin olarak kullanıldı. Yeni Dünya Çevirisi’nin 1984 baskısında dipnotları güncellemek için, bu İbranice metnin 1977 tarihli yeni baskısından, yani Biblia Hebraica Stuttgartensia’dan yararlanıldı.

29. Biblia Hebraica’nın hangi özelliği Tanrı’nın isminin Kutsal Yazılardaki yerine geri konmasına katkıda bulundu?

²⁹ Kittel, İsa’dan önceki dönemlerde yaşayan yazıcıların birçok düzeltmesini içeren sayfa kenarı notları hazırlamıştı. Bu notlar, Yeni Dünya Çevirisi’nin doğru şekilde tercüme edilmesine ve Tanrı’nın ismi Yehova’nın metindeki yerine geri konmasına büyük katkıda bulundu. Dolayısıyla Kutsal Kitap alanında giderek daha kapsamlı yapılan akademik çalışmaların etkisi Yeni Dünya Çevirisi sayesinde okurlara kadar ulaştı.

30. Yeni Dünya Çevirisi’nin İbranice Kutsal Yazılar kısmının tercümesinde hangi kaynaklardan yararlanılmıştır? (308. sayfadaki şemaya bakın.)

³⁰ Bu bölümde Yehova’nın Şahitlerinin İbranice Kutsal Yazılar çevirisinde yararlandığı kaynaklar bir şema olarak verilmiştir. Bu şema, ana kaynak olarak kullanılan Biblia Hebraica’ya kadar İbranice metnin nasıl aktarıldığını kısaca gösteriyor. İkinci derecede başvuru kaynağı olan eserler beyaz kesik çizgilerle gösterilmiştir. Bu, Latince Vulgata ve Yunanca Septuagint gibi çevirilerin asıl metinlerine başvurulduğu anlamına gelmez. Tanrı ilhamı olan İbranice Yazıların asıl metinleri gibi, bu çevirilerin de asılları günümüzde mevcut değildir. Belirtilen bu kaynaklardan, bu metinlerin güvenilir kopyaları ya da eski saygın tercümeleri ve karşılaştırmalı yorumları aracılığıyla yararlanılmıştır. Yehova’nın Şahitlerinin Kutsal Kitap Çeviri Kurulu bu başvuru kaynaklarını kullanarak, Tanrı ilhamı olan İbranice Kutsal Yazıların yetkili kaynaklara dayanan güvenilir bir çevirisini hazırlayabilmiştir.

31. (a) Yeni Dünya Çevirisi’nin İbranice Kutsal Yazılar kısmı nasıl bir çalışmanın ürünüdür? (b) Bu çevirinin hangi olumlu sonuca yol açmasını ümit ediyoruz?

³¹ Gördüğümüz gibi Yeni Dünya Çevirisi’nin İbranice Kutsal Yazılar kısmı, Kutsal Kitap üzerine çağlar boyu yapılan çok uzun inceleme ve araştırmaların ürünüdür. Bu çeviri, sadık kişilerin doğru şekilde aktardığı metinlerle günümüze dek ulaşan Tanrı’nın yazılı Sözüdür. Etkileyici üslubu ve akıcılığıyla, Kutsal Kitap üzerine yapılacak ciddi bir incelemede kullanılabilecek, hem doğru hem de güvenilir bir çeviridir. Kullarıyla iletişim kuran Yehova’nın Sözü bugün de canlı ve güçlüdür (İbr. 4:12). Dileğimiz, dürüst yürekli insanların Tanrı’nın değerli Sözünü inceleyerek iman geliştirmeleri ve içinde bulunduğumuz bu çok önemli dönemde Yehova’nın isteğini yapmak üzere harekete geçmeleridir (2. Pet. 1:12, 13).

[Sayfa 313’deki çizelge]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

BAZI ÖNEMLİ PAPİRÜS ELYAZMALARI

İbranice Kutsal Yazılar

Elyazmasının Adı Nash Papirüsü

Tarih MÖ 2. ya da 1. yy.

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer Cambridge (İngiltere)

Elyazmasının Adı Rylands 458

Simge 957

Tarih MÖ 2. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Manchester (İngiltere)

Genel İçeriği Kanunun Tekrarı 23-28. böl.’den fragmanlar

Elyazmasının Adı Fouad 266

Tarih MÖ 1. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Kahire (Mısır)

Genel İçeriği Başlangıç ve Kanunun Tekrarı’ndan kısımlar

Tekr. 18:5; Elçi. 3:22; Ek 1C

Elyazmasının Adı Lût Gölü Levioğulları Tomarı

Simge 4Q LXX Lev^b

Tarih MÖ 1. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Kudüs (İsrail)

Genel İçeriği Levioğulları’ndan fragmanlar

Lev. 3:12; 4:27

Elyazmasının Adı Chester Beatty 6

Simge 963

Tarih MS 2. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Dublin (İrlanda) ve Ann Arbor, Mich. (ABD)

Genel İçeriği Sayılar ve Kanunun Tekrarı’ndan kısımlar

Elyazmasının Adı Chester Beatty 9, 10

Simge 967/968

Tarih MS 3. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Dublin (İrlanda) ve Princeton, N.J. (ABD)

Genel İçeriği Hezekiel, Daniel ve Ester’den kısımlar

Yunanca Kutsal Yazılar

Elyazmasının Adı Oxyrhynkhos 2

Simge P¹

Tarih MS 3. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Philadelphia, Pa. (ABD)

Genel İçeriği Mat. 1:1-9, 12, 14-20

Elyazmasının Adı Oxyrhynkhos 1228

Simge P²²

Tarih MS 3. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Glasgow (İskoçya)

Genel İçeriği Yuhanna 15, 16. bölümden fragmanlar

Elyazmasının Adı Michigan 1570

Simge P³⁷

Tarih MS. 3./4. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Ann Arbor, Mich. (ABD)

Genel İçeriği Mat. 26:19-52

Elyazmasının Adı Chester Beatty 1

Simge P⁴⁵

Tarih MS 3. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Dublin (İrlanda); Viyana (Avusturya)

Luka 10:42; Yuhn. 10:18

Elyazmasının Adı Chester Beatty 2

Simge P⁴⁶

Tarih MS y. 200

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Dublin (İrlanda); Ann Arbor, Mich. (ABD)

Genel İçeriği Pavlus’un dokuz mektubu

Rom. 8:23, 28; 1. Kor. 2:16

Elyazmasının Adı Chester Beatty 3

Simge P⁴⁷

Tarih MS 3. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Dublin (İrlanda)

Genel İçeriği Vah. 9:10–17:2

Vah. 13:18; 15:3

Elyazmasının Adı Rylands 457

Simge P⁵²

Tarih MS y. 125

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Manchester (İngiltere)

Genel İçeriği Yuhn. 18:31-33, 37, 38

Elyazmasının Adı Bodmer 2

Simge P⁶⁶

Tarih MS y. 200

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Cenevre (İsviçre)

Genel İçeriği Yuhanna’nın büyük kısmı

Yuhn. 1:18; 19:39

Elyazmasının Adı Bodmer 7, 8

Simge P⁷²

Tarih MS 3./4. yy.

Dil Yunanca

Genel İçeriği Yahuda, 1. Petrus ve 2. Petrus

Elyazmasının Adı Bodmer 14, 15

Simge P⁷⁵

Tarih MS 3. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Cenevre (İsviçre)

Genel İçeriği Luka ve Yuhanna’nın büyük kısmı

Luka 8:26; Yuhn. 1:18

[Sayfa 314’deki çizelge]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

BAZI ÖNEMLİ VELLUM VE DERİ ELYAZMALARI

İbranice Kutsal Yazılar (İbrani Dilinde)

Elyazmasının Adı Halep Kodeksi

Simge Al

Tarih MS 930

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer Önceleri Halep’te (Suriye) Şimdi İsrail’de

Yeşu 21:37

Elyazmasının Adı British Museum Kodeksi Or4445

Tarih MS 10. yy.

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer Londra (İngiltere)

Genel İçeriği Pentatök’ün büyük kısmı

Elyazmasının Adı Kahire Karai Kodeksi

Simge Ca

Tarih MS 895

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer Kahire (Mısır)

Genel İçeriği İlk dönemdeki ve sonraki peygamberler

Yeşu 21:37; 2. Sam. 8:3

Elyazmasının Adı Leningrad Kodeksi

Simge 19^A

Tarih MS 1008

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer St. Petersburg (Rusya)

Genel İçeriği İbranice Kutsal Yazılar

Yeşu 21:37; 2. Sam. 8:3; w05 15/7 s. 13

Elyazmasının Adı Petersburg Peygamberler Kodeksi

Simge B 3

Tarih MS 916

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer St. Petersburg (Rusya)

Genel İçeriği Sonraki Peygamberler

ek 2B

Elyazmasının Adı Lût Gölü Birinci İşaya Tomarı

Simge 1QIs^a

Tarih MÖ 2. yy sonu

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer Kudüs (İsrail)

Genel İçeriği İşaya

İşa. 11:1; 18:2; 41:29

Elyazmasının Adı Lût Gölü Mezmurlar Tomarı

Simge 11QPs^a

Tarih MS 1. yy

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer Kudüs (İsrail)

Septuagint ve Yunanca Kutsal Yazılar

Elyazmasının Adı Sina

Simge 01( א)

Tarih MS 4. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Londra (İngiltere)

1. Tar. 12:19; Yuhn 5:2; 2. Kor. 12:4

Elyazmasının Adı İskenderiye

Simge A (02)

Tarih MS 5. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Londra (İngiltere)

Elyazmasının Adı Vatikan 1209

Simge B (03)

Tarih MS 4. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Roma’daki Vatikan Kütüphanesi (İtalya)

Mar. 6:14; Yuhn. 1:18; 7:53–8:11

Elyazmasının Adı Ephraemi Syri reskriptus

Simge C (04)

Tarih MS 5. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Paris (Fransa)

Elçi. 9:12; Rom. 8:23, 28, 34

Elyazmasının Adı Kodeks Bezae Cantabrigiensis

Simge D^ea (05)

Tarih MS 5. yy.

Dil Yunanca-Latince

Şu Anda Bulunduğu Yer Cambridge (İngiltere)

Elyazmasının Adı Kodeks Claromontanus

Simge D^P (06)

Tarih MS. 6. yy.

Dil Yunanca-Latince

Şu Anda Bulunduğu Yer Paris (Fransa)

Genel İçeriği Pavlus’un Mektupları (İbraniler dahil)