13. Septuagint’in hangi değerli fragmanları günümüze ulaşmıştır? Bunlar ne açıdan değerlidir?

¹³ Papirüs üzerine yazılmış ve bugün hâlâ incelenebilir durumda olan çok sayıda Septuagint fragmanı vardır. Bunlar İsa’nın ilk takipçilerinin yaşadığı döneme ait olduklarından değerlidir ve genellikle yalnızca birkaç ayet ya da bölüm içerseler de Septuagint çevirisine ışık tutarlar. Örneğin, Mısır’da bulunmuş olan Fouad 266 Papirüsü’nün MÖ birinci yüzyıla ait olduğu ortaya çıkmıştır. Bu papirüs Başlangıç ve Kanunun Tekrarı kitaplarından kısımlar içerir. Başlangıç fragmanlarında eksik parçalar olduğundan Tanrı’nın ismine rastlanmaz. Kanunun Tekrarı kitabındaysa bu isim, Yunanca metin içinde çeşitli yerlerde, klasik İbrani alfabesine ait karakterlerle (Tetragrammaton) görülür.c Diğer papirüsler MS dördüncü yüzyıla varan farklı tarihlere aittir; o yüzyılda elyazmalarında genellikle dana, kuzu ya da keçi derisinden yapılan, daha dayanıklı ve kaliteli bir parşömen olan vellum kullanılmaya başlandı.

14. (a) Origenes Septuagint hakkında neyi doğrular? (b) Septuagint’te ne zaman ve hangi değişiklikler yapıldı? (c) İsa’nın ilk takipçileri Septuagint’i kullanarak neyi bildirmiş olmalılar?

¹⁴ Origenes’in MS yaklaşık 245’te tamamlanan Heksapla’sındaki altı sütundan biri Septuagint’e ayrılmıştır ve burada da Tanrı’nın ismi Tetragrammaton şeklinde geçer. Origenes, Mezmur 2:2’yle ilgili yorumunda Septuagint’e değinerek şöyle yazmıştır: “En doğru elyazmalarında bu İSİM İbrani yazı karakterleriyle görülür; bunlar bugünkü İbranice [karakterler] değil, en eskileridir.”d Dolayısıyla, Septuagint’in eski bir tarihte değiştirildiği, Tetragrammaton yerine Kyrios (Rab) ve Theos (Tanrı) sözcükleri konulduğu yönünde sağlam deliller var. İsa’nın ilk takipçileri Tanrı’nın ismini içeren elyazmalarını kullandılar. Bu yüzden, onların hizmetleri sırasında Yahudi geleneğine uyarak bu ‘İSMİ’ telaffuz etmedikleri düşünülemez. Doğrudan Yunanca Septuagint’i kullanarak Yehova’nın ismini bildirmiş olmalılar.

15. Sayfa 314’teki çizelgeden faydalanarak Septuagint’in vellum ve deri üzerine yazılmış elyazmaları hakkında bazı ayrıntılar verin.

¹⁵ Yunanca Septuagint’in vellum ve deri üzerine yazılmış yüzlerce elyazması hâlâ varlığını sürdürmektedir. Bunlardan bazıları MS dördüncü yüzyılla dokuzuncu yüzyıl arasında hazırlanmıştır ve İbranice Kutsal Yazıların büyük kısmını içerdikleri için önemli belgelerdir. Bunlar, tamamıyla iri ve birbirinden ayrı büyük harflerle yazıldığından onsiyaller olarak da bilinir. Diğerleriyse minüsküller olarak bilinir, çünkü daha küçük ve elyazısı tarzında yazılmıştır. Minüskül harflerle bitişik yazılmış elyazmaları dokuzuncu yüzyıldan matbaanın icadına dek yaygın olarak kullanılıyordu. Yunanca Septuagint metni, dördüncü ve beşinci yüzyıla ait önemli onsiyal elyazmaları olan Sina Yazması, 1209 numaralı Vatikan Yazması ve İskenderiye Yazmasının hepsinde bazı küçük farklılıklarla bulunmaktadır.

İBRANİCE METİNLER

17. Soferim ya da yazıcılar kimlerdi? İsa onları neden azarladı?

¹⁷ Soferim (Soferler). Ezra’nın döneminden İsa’nın yaşadığı döneme dek İbranice Kutsal Yazıları çoğaltan kişilere yazıcılar, ya da Soferim dendi. Bu kişiler zamanla kendilerini metinde değişiklikler yapmakta özgür hissetmeye başladılar. Dolayısıyla, İsa bu sözde Kanun bekçilerini, aslında sahip olmadıkları yetkilere sahipmiş gibi davrandıkları için sert bir dille azarlamıştı (Mat. 23:2, 13).

18. Masoretler kimdi? İbranice metin üzerinde hangi önemli bilgilere yer verdiler?

¹⁸ Değişiklikleri Gösteren Masora. İsa’dan sonraki yüzyıllarda Soferim grubunun ardılı olan yazıcılar Masoretler olarak biliniyordu. Masoretler kendilerinden önceki dönemlerde Soferim denen yazıcıların yaptığı değişikliklere dikkat ederek, bunları sayfa kenarına ya da İbranice metnin sonuna kaydettiler. Sayfa kenarındaki bu notlara zamanla Masora adı verildi. Masora, Soferim grubunun metinde özel şekilde noktalar ya da çizgilerle işaretlediği 15 sözcük ya da sözcük grubunun listesini içerir. Bunlardan bazıları çeviriyi ya da anlamı etkilemez; fakat bazıları önemli ölçüde etkiler. Soferim grubu Yehova isminin telaffuzuyla ilgili batıl inançlardan kaynaklanan korkularına yenik düşmüş ve bu ismi 134 yerde Adonay (Rab), bazı yerlerde de Elohim (Tanrı) olarak değiştirmişti. Masora bu değişikliklerin listesini içerir. Metinde yapılan bazı düzeltmelerin de Soferim, yani ilk yazıcılar tarafından yapıldığı düşünülür. Masoradaki bir nota göre sayısı en az 18 olan bu düzeltmeler anlaşılan daha da çoktu. Bu metin düzeltmeleri asıl metindeki ifadenin Tanrı’ya ya da O’nun yerdeki temsilcilerine karşı saygısızlık içerdiği düşünülen ayetlerde yapıldı. Dolayısıyla bu düzeltmeler büyük olasılıkla iyi niyetle yapılmıştır.

19. İbranice sessiz harfli metin nedir? Bu metin kalıcı şeklini ne zaman aldı?

¹⁹ Sessiz Harfli Metin. İbrani alfabesi 22 sessiz harften oluşur ve içinde hiç sesli harf yoktur. Bu dil ilk kullanılmaya başlandığında, okuyucu dil hakkında sahip olduğu bilgiye dayanarak sesli harfleri aralara kendisi koymalıydı. İbrani yazısı kısaltmalı bir yazıya benziyordu. Bugün de bazı dillerde olduğu gibi Türkçede de yalnızca sessiz harflerin kullanıldığı birçok kısaltma bulunur. Örneğin, litre sözcüğünün kısaltması lt’dir. Benzer şekilde, İbrani dili de sadece sessiz harflerle yapılmış sözcüklerden oluşur. Dolayısıyla, sessiz harfli metinler dendiğinde, sesli harfleri içermeyen İbranice metinler kastedilir. İbranice elyazmalarının farklı metinleri bir süre daha elden ele dolaşsa da, sessiz harfli metin MS birinci ve ikinci yüzyıllarda son halini aldı. Daha önceki Soferim döneminden farklı olarak bundan sonra metinde değişiklik yapılmadı.

20. Masoretler İbranice metinle ilgili nasıl bir çalışma yaptılar?

²⁰ Masoretik Metin. MS ilk binyılın ikinci yarısında Masoretler (Geleneğin Ustaları) ses ve vurgu işaretlerinden oluşan bir sistem kurdu. Daha önceleri telaffuz, kuşaktan kuşağa sözlü gelenekle aktarılıyordu. Bu sistem, sesli harflerin okunması ve telaffuzu için yazılı bir yardım sağlamış oldu. Masoretler aktardıkları metinlerde herhangi bir değişiklik yapmamakla birlikte uygun gördüklerinde sayfa kenarlarına notlar (masora) aldılar. Metne müdahale etmemek için büyük bir özen gösterdiler. Ayrıca, Masorada metinde yanlış buldukları ifadelere dikkat çektiler ve gerekli gördükleri düzeltmeleri belirttiler.

21. Masoretik metin nedir?

²¹ İbranice sessiz harfli metne ses ve vurgu işaretlerinin eklenmesiyle ilgili gelişmelerde payı olan üç Masoret ekolü vardı: Babil, Filistin ve Taberiye ekolleri. Bugün Kutsal Kitabın İbranice baskılarında bulunan İbranice Kutsal Yazılar metni, Masoretik metin olarak bilinir ve Taberiye ekolünün sistemini kullanır. Bu sistem Celile Gölü’nün batı kıyısında bulunan Taberiye kentindeki Masoretler tarafından geliştirilmiştir.

22. Babil işaretleme sistemiyle yazılmış hangi elyazması günümüze dek ulaşmıştır? Bu eser Taberiye metniyle ne derece uyumludur?

²² Filistin ekolünde ses işaretleri sessiz harflerin üzerine konur. Günümüzde bu ekolü yansıtan çok az sayıda elyazmasının bulunması, bu sistemin yetersiz olması nedeniyle tercih edilmediğini gösterir. Babil ekolünde de benzer bir satırlarüstü sistem kullanılır; ses işaretleri harflerin üzerindedir. Babil işaretleme sisteminin uygulandığı bir elyazması, Rusya’da St. Petersburg Halk Kütüphanesi’nde korunan, MS 916’ya ait Petersburg Peygamberler Kodeksi’dir. Bu kodeks, sayfa kenarı notlarıyla birlikte İşaya, Yeremya, Hezekiel kitaplarını ve Hoşea’dan Malaki’ye kadar olan 12 kitabı içerir. Bilginler bu elyazmasını büyük bir merakla incelediler ve Taberiye metniyle karşılaştırdılar. Söz konusu elyazması, seslendirme için satırlarüstü sistemi kullansa da, sessiz harfli metniyle, ses işaretleriyle ve Masorasıyla Taberiye metninin tarzını yansıtıyordu. British Museum’da Babil ekolünü yansıtan Pentatök metninin bir kopyası bulunur. Bu metnin Taberiye metniyle temelde uyumlu olduğu görülür.

23. Lût Gölü yakınlarında İbranice elyazmalarıyla ilgili hangi önemli keşif yapıldı?

²³ Lût Gölü Ruloları. 1947 yılında İbranice elyazmaları tarihinde heyecanlı bir sayfa açıldı. Lût Gölü kıyısındaki Kumran (Nahal Kumran) yakınlarında bir mağarada İşaya tomarıyla birlikte Kutsal Kitaba ait olan ve olmayan başka rulolar bulundu. Kısa süre sonra, çok iyi korunmuş olan bu İşaya tomarının (1QIs^a) fotokopileri bilginlerin incelemesi için yayımlandı. Tomarın MÖ ikinci yüzyılın sonlarına ait olduğu düşünülüyor. İşaya’nın Masoretik metnini içeren mevcut elyazmalarının en eskisinden bin yıl daha eski, İbranice bir elyazması bulundu.e Bu gerçekten inanılmaz bir keşifti! Kumran’daki diğer mağaralar 170’ten fazla rulonun fragmanlarını dünyaya sundu; bunlar İbranice Kutsal Yazıların Ester dışındaki tüm kitaplarından kısımlar içeriyordu. Bu rulolarla ilgili çalışmalar sürüyor.

24. Bulunan elyazmaları Masoretik metinle ne derece uyumludur?

²⁴ Bir bilgin önemli bir Lût Gölü Rulosu olan Mezmurlar tomarında (11QPs^a) kayıtlı olan 119. Mezmur üzerine yaptığı inceleme sonucunda, bu mezmurun sözcükler açısından Masoretik metinle tam bir uyum içinde olduğunu söyledi. Profesör J. A. Sanders, Mezmurlar tomarı hakkında şunları belirtti: “[Farklılıkların] çoğu yazımla ilgilidir ve yalnızca eski İbranicenin telaffuzuyla ve benzer konularla ilgilenen bilginler açısından önem taşır.”f Bulunan diğer eski elyazmaları ile mevcut metinler arasında büyük farklılıklar yoktur. İşaya tomarı da, gramer yapısındaki ve imlasındaki bazı farklılıklara rağmen, öğretiler açısından bir farklılık içermez.