Günümüzde Çocuk Yetiştirmek Çok Zor

AKŞAM geç saatte lokanta sahibi tam dükkânı kapamak üzereyken yanlarında bir çocukla, iki kadın müşteri geldi. Müşteriler yemek sipariş ettiler. Lokanta sahibi çok yorgun olduğundan, önce kapalı olduğunu söylemek istedi ama sonunda siparişlerini hazırlamaya karar verdi. İki kadın sohbet edip yemeklerini yerken çocuk ortalığı mahvediyordu. Lokantanın içinde koşuyor, kurabiyeleri yere düşürüyor ve sonra da ayağıyla basıp eziyordu. Anne, çocuğunu tutacağına gülümsüyordu. Müşteriler nihayet gittiğinde, zaten yorgun olan lokanta sahibi bir de ortalığı temizlemek zorunda kaldı.

Bu gerçek olaydan birçok ailenin çocuk yetiştirme konusunda pek başarılı olmadığı görülüyor. Muhtemelen bunu siz de fark etmişsinizdir. Bu başarısızlıkta çeşitli nedenler söz konusudur: Bazı ana babalar çocuklarının özgür bir ortamda yetişmesi gerektiğini düşündüklerinden, aşırı hoşgörülü bir tutumla onların diledikleri gibi davranmalarına izin veriyorlar. Ya da ana babalar çok meşgul olduklarından, çocuklarıyla ilgilenmek ve onlara gerekli eğitimi vermek üzere zaman ayıramıyorlar. Bazı aileler eğitime çok önem verdiğinden, okulda iyi not almaları ve saygın bir üniversiteye girmeleri koşuluyla çocuklarına neredeyse sınırsız özgürlük tanıyorlar.

Bununla birlikte, bazı kişiler ana babaların ve toplumun değer yargılarının genelde düzeltilmesi gerektiğini söylüyorlar. Onlar çocukların her tür suça karıştığını ve okullardaki şiddet olaylarının günden güne arttığını düşünüyorlar. Bundan dolayı, Seul’de (Güney Kore) bir ortaokul müdürü çocukların kişiliğini geliştirmek üzere verilecek bir eğitime öncelik verilmesi gerektiğini vurguladı. O şöyle dedi: “İyi bir kişilik geliştirdikten sonra sıra bilgi almaya gelir.”

Çocuklarının üniversiteye girmesini ve hayatta başarılı olmasını isteyen ana babalar uyarılara kulak tıkıyorlar. Siz bir anne veya babaysanız, çocuğunuzun nasıl biri olmasını istersiniz? Ahlak ve sorumluluk duygusu olan bir yetişkin ya da başkalarını düşünen, uyumlu ve olumlu tutuma sahip biri olsun ister misiniz? Eğer böyle olmasını istiyorsanız, lütfen sonraki makalenin neler söylediğine dikkat edin.

Mukaddes Kitap Çocuklarınızı Yetiştirmenize Yardım Edebilir mi?

ORKİDE çok hoş bir çiçektir, ama yetiştirilmesi zordur. Başarılı şekilde orkide yetiştirebilmek için ısıyı, ışığı ve saksının büyüklüğünü tam olarak ayarlamanız gerekir. Orkide uygun toprak ve gübre ister. Hastalık ve böceklerden kolayca etkilenip zarar görebilir. Bu nedenle, bir kişi ilk orkide yetiştirme denemesinde genelde başarısızlığa uğrar.

Çocuk yetiştirmek ise çok daha zor ve karmaşıktır; ayrıca çok dikkat isteyen bir iştir. Bu nedenle, ana babalar çocuk yetiştirme konusunda kendilerini çoğu kez yetersiz hissediyorlar. Orkide yetiştiren kişinin bir uzmanın öğütlerine ihtiyacı olduğu gibi, birçok ana baba da yardıma ihtiyaç duyuyor. Her ana babanın en iyi rehberliğe sahip olmak istediği açıktır. Peki böyle bir rehberlik nerede bulunabilir?

Mukaddes Kitap çocuk yetiştirmeyle ilgili bir elkitabı değildir. Bununla birlikte Yaratıcı, ilhamla bu kitabın yazarlarına çocuk yetiştirmeyle ilgili çok pratik öğütler kaydettirdi. Mukaddes Kitap, birçok kişinin genelde göz ardı ettiği çekici niteliklerin geliştirilmesi üzerinde durur. (Efesoslular 4:22-24) Bununla ilgili olarak, Kutsal Yazılardaki öğütler dengeli eğitim konusunda çok önemli bir temel sağlar. Yaşadıkları dönem ya da yetiştikleri kültür ne olursa olsun, bu öğütleri uygulayan binlerce kişi yarar görmüştür. Bu nedenle, Kutsal Yazılara dayanan öğütleri uygulamak çocuklarınızı başarılı şekilde yetiştirmenize yardım edebilir.

Ana Babaların Örneği En İyi Eğitimdir

“Başkasına öğreten, kendine öğretmez misin? Çalmamağı vâzeden, çalar mısın? Zina etmemeği söyliyen, zina eder misin?”—Romalılar 2:21, 22.

Seul Eğitim Kurulu’nun bir başkanı şöyle dedi: “[Çocuğa] sözle ve davranışla örnek olmak, en iyi çocuk eğitimidir.” Eğer ana babalar konuşmalarıyla ve davranışlarıyla iyi bir örnek olmuyor fakat çocuklarına belirli konularda talimatlar veriyorlarsa, çocuk onların ikiyüzlü tutumunu hemen anlayacaktır. Böylece ana babaların sözleri etkisini kaybedecektir. Örneğin, ana babalar çocuklarına dürüstlüğü öğretmek istiyorlarsa, kendileri de dürüst olmalıdır. Bazı ailelerde şu tutum çok yaygındır: Anne ya da baba telefona cevap vermek istemediğinde, çocuklarına “evde yok” dedirtir. Fakat, böyle davranması istenen çocuk utanacak ve kafası karışacaktır. Sonunda o da, zor durumda kaldığında suçluluk duymadan yalan söylemeye başlayabilir. Bu nedenle, eğer ana babalar çocuklarının dürüst bir insan olmasını içtenlikle istiyorlarsa, kendileri de dürüstçe konuşmalı ve buna uygun davranmalıdır.

Çocuğunuzu saygılı şekilde konuşan biri olarak yetiştirmek istiyor musunuz? O halde bu konuda iyi örnek olun. Çocuğunuz sizi hemen örnek alacaktır. Dört çocuklu bir baba olan Sung-si Noh şöyle diyor: “Karım ve ben kaba sözlerden kaçınmaya karar verdik. Birbirimize saygı gösterdik ve çok sinirli olduğumuzda veya kızdığımızda bile birbirimize sesimizi yükseltmedik. İyi örnek olmak sözlerden çok daha etkiliydi. Çocuklarımızın da başkalarıyla saygılı ve nazik bir şekilde konuşmalarından memnunuz.” Mukaddes Kitap Galatyalılar 6:7’de şöyle der: “Bir adam ne ekerse, onu biçer.” Çocuklarının yüksek ahlak standartları benimsemesini isteyen ana babalar öncelikle kendilerinin bu standartlara göre yaşadığını göstermelidirler.

İletişim Yollarını Açık Tutun

“Onları [Tanrı’nın emirlerini] oğullarının zihnine iyice koyacaksın, ve evinde oturduğun, ve yolda yürüdüğün, ve yattığın, ve kalktığın zaman bunlar hakkında konuşacaksın.”—Tesniye 6:7.

İnsanlar arasında mesaiye kalma eğilimi giderek artıyor. Hem baba hem de anne çalışıyorsa, çocuklar bundan çok etkilenir. Birçok ana babanın çocuklarıyla geçirdiği vakit azalıyor. Ana babaların hem ev işleri, hem de başka işleri olduğundan, yorgun olabilirler. Bu koşullarda çocuklarınızla iyi bir iletişimi nasıl sürdürebilirsiniz? Eğer ev işlerini çocuklarınızla birlikte yaparsanız sohbet fırsatı doğabilir. Bir baba, çocuklarıyla sohbet etmeye daha fazla zaman ayırmak için televizyonu kaldırdı. O şunları dedi: “Başlangıçta çocukların canı sıkıldı; fakat onlarla bulmacalar çözdükçe ve ilginç kitaplar hakkında konuştukça, bu değişikliğe alışmaya başladılar.”

Çocukların ana babalarıyla konuşmaya küçük yaşta alışmaları önemlidir. Yoksa, ergenlik çağına geldiklerinde ve belki sorunlarla karşılaştıklarında ana babalarını konuşabilecekleri dostları olarak görmeyecekler. Çocuklarınızın size içini dökmesine nasıl yardım edebilirsiniz? Süleymanın Meselleri 20:5 şöyle der: “İnsanın yüreğindeki düşünce derin sulardır; fakat anlayışlı adam onu çekip çıkarır.” Ana babalar, çocuklarına “Bu konuda ne düşünüyorsun?” gibi düşüncelerini ve duygularını ifade etmeye yönelik sorular sorarak, onların görüşünü öğrenebilirler.

Çocuğunuz ciddi bir hata yaparsa ne yapacaksınız? Özellikle bu dönemde, ona düşünceli ve nazik davranmak gerekir. Çocuğunuzu dinlerken duygularınızı denetim altında tutun. Bir baba böyle bir durumda nasıl davrandığını şöyle anlatıyor: “Çocuklar hata yaptığında, aşırı tepki göstermemeye çalışıyorum. Oturup söyleyeceklerini dinliyorum. Durumu kavramaya çalışıyorum. Öfkemi kontrol etmekte zorlandığımda, bir süre bekliyorum ve kendimi sakinleştiriyorum.” Duygularınızı kontrol eder ve çocuğunuzu dinlerseniz, onu düzeltmek için harcadığınız çabalara daha olumlu karşılık verecektir.

Sevgiyle Terbiye Etmek Gerekir

“Ey babalar, çocuklarınızı incitmeyin, fakat onları Rabbin terbiye ve nasihatile yetiştirin.”—Efesoslular 6:4.

İyi sonuçlar elde etmek için, terbiye ederken gösterdiğiniz sevgi önemlidir. Ana babalar çocuklarını nasıl ‘incitebilir?’ Yapılan hatanın ciddiyetine göre terbiye edilmiyorsa, ya da çok eleştiriliyorsa, çocuk buna karşı koyarak tepki gösterecektir. Bu nedenle, çocuklar her zaman sevgiyle terbiye edilmelidir. (Süleymanın Meselleri 13:24) Çocuklarınızla mantıklı ve ikna edici şekilde konuşursanız, onları sevginizden dolayı terbiye ettiğinizi anlayacaklar.—Süleymanın Meselleri 22:15; 29:19.

Öte yandan, çocukların yanlış bir davranışın istenmeyen sonuçlarını bizzat görmesi iyi olur. Örneğin, çocuk başka birine karşı yakışıksız bir davranışta bulunursa, özür dilemesi için ısrar edebilirsiniz. Ailenin kurallarına itaat etmediğinde, kurallara uymanın önemini vurgulamak için onu belirli ayrıcalıklardan mahrum bırakabilirsiniz.

Doğru zamanda terbiye etmek önemlidir. Vaiz 8:11 şuna işaret eder: “Mademki kötü işe karşı hüküm çabuk yapılmıyor, âdem oğullarının yüreği bundan ötürü kötülük etmek için kendi içlerinde cesaret buluyor.” Benzer şekilde, birçok çocuk da yanlış bir davranışta bulunduktan sonra ceza almadan kurtulup kurtulmayacağına bakıyor. Bu nedenle, belirli bir suç işlediğinde onu cezalandıracağınıza dair önceden uyardıysanız, kesinlikle cezalandırın.

Yapıcı Eğlenceler Değerlidir

“Gülmenin vakti var; . . . . ve oynamanın vakti var.”—Vaiz 3:4.

Bir çocuğun zihinsel ve bedensel gelişimi için dinlenmenin yanı sıra, sağlıklı ve dengeli eğlence de gereklidir. Ana babalar çocuklarıyla birlikte eğlenirlerse, aile bağları güçlenir ve çocuklar güven duygusu kazanırlar. Aile üyeleri boş zamanlarında birlikte neler yapabilirler? Bunun üzerinde durup düşünürseniz, yapacak çok zevkli şeyler bulabilirsiniz. Açık havada spor yapabilir (örneğin bisiklete binebilir) ve topla oynanan oyunlar (örneğin, futbol, voleybol ve basketbol) oynayabilirsiniz. Ayrıca birlikte müzik aletleri çalabildiğinizde yaşanacak sevinçli anları zihninizde bir canlandırın. Oturduğunuz yöreye yakın yerlere gidip açık havada birlikte vakit geçirmek de çocuğun zihninde olumlu etkiler yaratabilir.

Böyle durumlarda ana babalar çocuklarına eğlence konusunda dengeli bir görüş aşılayabilirler. Üç oğlu olan İsa’nın takipçisi bir baba şöyle söyledi: “Fırsat buldukça çocuklarımla vakit geçirip, onların eğlencelerine katılıyorum. Örneğin, bilgisayar oyunları oynarlarken, onlara bunların nasıl oynandığını soruyorum. Büyük bir coşkuyla anlatmaya başladıklarında, sağlıksız eğlencelerin tehlikeleri konusunda onlarla konuşma fırsatı buluyorum. Böylece çocuklarımın uygunsuz eğlenceleri reddettiklerini fark ettim.” Evet, aileleriyle birlikte eğlenmekten mutlu olan çocuklar boş zamanlarını, şiddeti, ahlaksızlığı ve uyuşturucu kullanımını öne çıkaran televizyon programları, videolar, filmler ve İnternet oyunlarıyla geçirmeye o kadar meraklı olmayacaklar.

Çocuklarınızın İyi Arkadaşlar Edinmesine Yardım Edin

“Hikmetlilerle yürüyen adam hikmetli olur; fakat akılsızların arkadaşı zarar görür.”—Süleymanın Meselleri 13:20.

Dört çocuğunu da başarılı şekilde yetiştirmiş, İsa’nın takipçisi bir baba şöyle söyledi: “Onların arkadaş seçimi çok önemlidir. Tek bir kötü arkadaş sizin verdiğiniz tüm emekleri yok edebilir.” Bu baba, çocuklarının iyi arkadaşlar edinmesine yardım etmek için hikmetli davranıp onlara şu soruları sordu: “En yakın arkadaşın kim? Onu neden seviyorsun? Onun hangi niteliğini örnek almak istiyorsun?” Başka bir ana baba ise çocuklarının yakın arkadaşlarını eve davet ediyor. Böylece onları gözlemleyip, çocuklarına rehberlik edebiliyorlar.

Çocuklara, yaşıtlarının yanı sıra, yaşça daha büyük kişilerle arkadaş olabileceklerini öğretmek de önemlidir. Üç oğlu olan Bum-sun şöyle diyor: “Mukaddes Kitapta geçen Davud’un ve Yonatan’ın örneğinde olduğu gibi, çocuklarımın sadece yaşıtlarıyla arkadaşlık etmeleri gerekmediğini anlamalarına yardım ediyorum. Çocuklarımla arkadaşlık etmeleri için farklı yaşlardan iman kardeşlerimizi eve davet ediyorum. Sonuç olarak çocuklarım yaşıtları olmayan birçok kişiyle arkadaşlık ediyorlar.” Örnek yetişkinlerle arkadaşlık etmeleri, birçok şeyi öğrenmeleri açısından çocuklara avantaj sağlar.

Çocuk Yetiştirmede Başarılı Olabilirsiniz

Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir araştırmaya göre, çocuklarına özdenetim ve dürüstlük gibi nitelikleri aşılamaya çalışan ana babaların çok azı başarılı oldu. Bunu başarmanın neden çok zor olduğunu, araştırmaya katılan bir anne şöyle anlattı: “Ne acıdır ki, çocuklarımızı korumanın tek yolu onları bir odada kilit altında tutmak ve dışarıya çıkmalarına, bu dünyaya karışmalarına hiç izin vermemektir.” O bu sözleriyle, çocukların yetiştiği çevrenin şimdi her zamankinden daha kötü olduğuna değiniyordu. Bu durumda, çocuk yetiştirirken başarılı olmak gerçekten mümkün mü?

Bir orkide yetiştirmekten, onun solabileceğini düşünerek vazgeçebilirsiniz. Eğer orkideler konusunda bir uzman, “Böyle yaparsanız başarılı olacaksınız” diyerek size güzel fikirler verirse, gerçekten çok rahatlarsınız. İnsanın doğası konusunda En Üstün Otorite olan Yehova Tanrı çocuk yetiştirme yöntemiyle ilgili en iyi öğütleri veriyor. O şöyle diyor: “Çocuğu gideceği yola göre yetiştir, yaşlı olunca da ondan ayrılmaz.” (Süleymanın Meselleri 22:6) Çocuklarınızı Mukaddes Kitabın öğüdüne göre yetiştirirseniz, onların büyüyüp sorumluluk sahibi, başkalarını düşünen ve ahlak duygusuna sahip yetişkinler olduğunu görmenin mutluluğunu tadabilirsiniz. Böylece onlar insanlar tarafından ve her şeyden önemlisi gökteki Babamız Yehova tarafından da sevilecekler.

En Değerli Miras

YAŞLI resul Yuhanna hayatının sonlarına doğru şöyle yazdı: “Çocuklarımın hakikatte yürümekte olduklarını işitmekten, daha büyük sevincim yoktur.”—III. Yuhanna 4.

Sadık resul ruhi çocuklarından söz ediyordu. Bununla birlikte, birçok ana baba da resulün bu sözlerine katılacaktır. Onlar çocuklarını “Rabbin terbiye ve nasihatile” yetiştirmek için çok çalıştılar ve şimdi büyümüş olan çocuklarının ‘hakikatte yürüdüklerini’ görmekten sevinç duyuyorlar. (Efesoslular 6:4) Aslında insanın çocuklarına bırakabileceği en değerli miras, onlara sonsuz yaşam yolunu öğretmesidir. Çünkü Yehova’nın hizmetçilerinden beklediği bir yaşam tarzı anlamına da gelen Tanrısal bağlılık, ‘şimdiki ve gelecek hayatın vaadini’ içerir.—I. Timoteos 4:8.

Kusursuz Babamız Yehova, çocuklarını ruhi açıdan eğitmek için çok çaba sarf eden Tanrı korkusuna sahip ana babalara değer verir. Çocuklar bu çabalara olumlu karşılık verdiğinde, ana babalarıyla birlikte hakiki tapınmada olmaktan büyük sevinç duyarlar. Böyle çocuklar büyüdükçe edindikleri güzel tecrübeler de artar. Bazıları Vaizlik İbadetine ilk kez katıldıkları zamanı sevinçle hatırlıyor.a Belki bazıları da anne ya da babasıyla birlikte evden eve hizmet ederken ilk kez Mukaddes Kitaptan ayet okudukları zamanı anımsıyor. Onlar ana babalarının Mukaddes Kitap Öyküleri ya da Listening to the Great Teacher (Büyük Öğretmeni Dinlemek)b kitaplarından okuduklarını nasıl unutabilirler? Gabriel çocukluğunda çok hoşlandığı bir şeyi hatırlıyor. O şöyle söylüyor: “Daha 4 yaşındaydım, annem yemek pişirirken her gün bana ilahi söylerdi. Beni hâlâ derinden etkileyen bir ilahiyi çok iyi hatırlıyorum. Daha sonra bu ilahi Yehova’ya hizmet etmenin ne kadar önemli olduğunu görmeme yardım etti.” Belki siz de Gabriel’in bahsettiği bu güzel ilahiyi hatırlıyorsunuz. Bu, Yehova’ya Hamt İlahileri Söyleyin kitabındaki “Gençliğiniz Boyunca Yehova’ya Tapının” başlıklı 157 numaralı ilahidir.

İlahi şu sözlerle başlıyor: “Çocuklar ağzından hamt edilsin,/Onlar da İsa’yı selamlasın.” Gerçekten de İsa’yla birlikte olma ayrıcalığını tatmış çocuklar vardı ve onlar muhtemelen temiz ve dürüst davranışlarıyla onu sevindirdiler. Hatta İsa küçük çocukların öğrenme arzularını, takipçilerine örnek gösterdi. (Matta 18:3, 4) Öyleyse çocukların Yehova’ya tapınmada özel bir yeri vardır. Tıpkı ilahide söylendiği gibi: “Bebekler bile buna katılsın.”

Pek çok çocuk, evde, okulda ve başka yerlerde örnek davranışlarıyla Tanrı’ya ve ailelerine onur getiriyor. ‘Tanrı’yı seven ana babalara’ sahip olmak onlar için ne büyük nimet! (Tesniye 6:7) Tanrı korkusuna sahip ana babalar O’nun söylediklerini yaparlar. Yehova da sevgi dolu bir Baba olarak yarattığı varlıklara gitmeleri gereken yolda yürümeyi öğretir. Ana babalar bu şekilde ne büyük bir nimet elde ederler! Onlar ailedeki küçüklere öğretim verdikçe çocuklarından “itaat görerek sevinirler.” (İşaya 48:17, 18) Şu anda Yehova’nın Şahitlerinin Meksika’daki bürosunda hizmet eden Angélica şöyle söylüyor: “Ana babam her zaman Mukaddes Kitap ilkeleriyle uyumlu davranmaya çaba harcadı. Bu sayede çok güzel ve mutlu bir çocukluk geçirdim.”

İsa’nın bu gibi takipçileri özenle bakmaya değer bir ruhi mirasları olduğuna katılıyor. Belki sen de İsa’nın takipçilerine özgü gerçek değerlere sahip bir ailede yetiştirilen bir gençsin. Eğer öyleyse, aynı ilahi seni şuna teşvik ediyor: “Yolunu temiz tut sen genç iken.” İlerde kendi kararlarını vereceğin yaşa geleceksin, öyleyse şimdi “Gayret et her zaman Rabbe güven./Hep gözde olmaya çabalama.”

Yaşamında popüler olmaya ilk yeri verme yanılgısına düşersen, aldığın tüm eğitim boşa gidebilir ve gelecek için beklentilerini yok edebilirsin. Popüler olma arzusu dikkatinin dağılmasına yol açabilir. Bunun sonucunda bazı gençler, zararsız hatta çekici gibi görünen fakat İsa’nın takipçilerinin standartlarıyla hiç alakası olmayan kişilerle arkadaşlık ettiler. Bu durum, Young People Ask—How Can I Make Real Friends? (Gençler Soruyor—Nasıl Gerçek Dostlar Edinebilirim?) başlıklı videoda, başroldeki Tara’nın yaşadıklarıyla örnekleniyor. İsa’nın takipçisi bir genç Tara’nın yaptığı gibi, hakiki tapınmaya değer vermeyen kişilerle arkadaşlık ederse, ilahide söylendiği gibi “kötü dost iyi ahlakı bozar” sözünün doğru olduğunu er ya da geç görecektir. İyi alışkanlıklar edinmek uzun yıllar çaba harcamayı gerektirir, fakat çabucak yitirilebilir.

Gerçi Tanrı korkusuna dayanan bir yaşam tarzı sürdürmek kolay değildir. Bununla birlikte ilahi şu sözlerle devam ediyor: “Gençlikte Tanrı’yı hatırlarsan,/Her zaman sözünü uygularsan.” İşte o zaman gerçekten başarılı olmak için sağlam bir temel inşa edeceksin. Böylece, ilahide dediği gibi büyüyünce “çok mutlu” olacaksın. Yehova’nın sevgi dolu gözetimi altında hiçbir şeyin seni O’nun gözünde doğru olanı yapmaktan alıkoyamayacağını daha iyi fark edeceksin. Bu, olgun ve Tanrı korkusuna sahip bir yetişkin olma yoludur. Ayrıca İsa’nın takipçilerine özgü eğitimden hikmetle yararlanmak sana Yehova’nın yüreğini “sevinçle” doldurma fırsatı verebilir. Bir kişi bundan daha büyük bir imtiyaza sahip olabilir mi?—Süleymanın Meselleri 27:11.

Öyleyse, bir genç olarak sen, Yehova’nın ve İsa’nın takipçisi ana babanın verdiği eğitimin ne kadar değerli olduğunu aklından hiç çıkarma. Onların sana duyduğu büyük sevgi, seni Yehova’nın gözünde hoş olanı yapmaya yöneltsin. Böylece İsa Mesih ve sadık genç Timoteos gibi, gökteki Babanı ve yeryüzündeki ana babanı mutlu edeceksin. Ayrıca eğer bir gün anne ya da baba olursan daha önce sözü edilen Angélica’nın şu düşüncelerine büyük ihtimalle sen de katılacaksın: “Şayet bir çocuğum olursa, onun yüreğine bebekliğinden itibaren Yehova sevgisi aşılamak ve onun ışığının rehberliği altında yaşaması için çok çalışacağım.” Gerçekten de, en değerli miras, kuşkusuz sonsuz yaşama götüren doğru yoldur!

[Dipnotlar]