Uzakdoğu’da Noel

• İKİ YÜZ YIL KADAR ÖNCE, önde gelen bir Koreli bilgin Çin’in Pekin kentini ziyaret etti. Bir katedralin tavanında, kollarında çocuk İsa’yı tutan Meryem’i resmeden bir sahneye bakıyordu. Bu şaşırtıcı resim hakkında şunları dedi:

“Bir hanım, kucağında oturan altı yedi yaşlarındaki hasta görünümlü çocuğa sarılmıştı. Başını dik tutacak gücü yok gibiydi; sanki yüreği dayanmadığı için oğluna doğru bakamıyordu. Ve onların arkasında uzaklarda, birçok ruh ve kanatlı bebek uçuşuyordu. Tepemdeki bu görüntülere dalıp gitmişken bir an üzerime düşeceklermiş gibi geldi. Birdenbire irkilip ellerimi uzatarak onları tutmaya çalıştım.”

BU OLAY Avrupa’da Reform hareketinin başlamasından ve ortaçağın karanlık dönemlerinden çok sonra olmuştu. Fakat, Uzakdoğuluların çoğuna, Hıristiyanlık yukarıda değinilen resim kadar yabancıydı. Oysa şimdi durum gerçekten de çok değişti! Her Noel zamanı bebek İsa resimleri ön plana çıkıyor. Uzakdoğu ülkeleri böyle sahnelere artık alıştı ve şimdi Noel süsleriyle donatılmış birçok cadde Avrupa’dakileri andırıyor.

Noel’den bir ay önce, 25 Kasım 1998 akşamı, ünlü Champs Élysées caddesindeki 300 ağaca yerleştirilmiş minik ampullerle Paris ışıl ışıldı. Benzer şekilde, Kore’nin Seul kentinin merkezindeki bir caddede yer alan büyük bir mağaza da, süslediği dev bir Noel ağacıyla başkentin gecesini aydınlatmaya başladı. Çok geçmeden şehrin caddeleri Noel süsleriyle donatılmıştı.

Televizyon, radyo ve gazeteler her gün Noel’le ilgili programlar sunarlar. Noel havasına giren tüm ülke yıl sonunu karşılama hazırlıklarıyla meşgul olmaya başlar. Seul’de sayıları ziyaretçileri şaşırtacak kadar çok olan kiliseler gecikmeksizin süsleme işine girişirler. Böylece Amerika’nın Şükran Günü’nü kutladığı kasım sonlarında, Kore ve başka Uzakdoğu ülkeleri Noel havasına girmiştir.

Uzakdoğu ülkelerinin çoğu Hıristiyan âleminin bir kısmı olarak görülmez. Örneğin, Kore nüfusunun yalnızca yüzde 26,3’ü Hıristiyan olduğunu söyler. Bu oran, Hong Kong’da 7,9; Tayvan’da 7,4 ve Japonya’da yalnızca 1,2’dir. Doğu ülkelerinde yaşayanların çoğunun Hıristiyan olmamasına rağmen, Noel’in kutlanmasına da bir itirazları olmadığı açıktır. Aslına bakılırsa, genelde onların bu kutlamada Batı ülkelerinden daha da coşkulu oldukları görülüyor. Örneğin, Hong Kong’da yaşayanların çoğu Budacı ya da Taocu olmasına karşın bu kent, coşkun Noel kutlamalarıyla ünlüdür. Nüfusun yalnızca yüzde 0,1’inin kendisini Hıristiyan olarak adlandırdığı Çin’de bile Noel hızla popüler hale geliyor.

Noel neden Uzakdoğu’da böylesine yaygın çapta kutlanıyor? Hıristiyan olduğunu söyleyenlerin çoğunun İsa’nın doğum günü olarak gördüğü Noel, neden İsa’yı Mesih olarak kabul etmeyen insanlarca da kutlanıyor? İsa’nın gerçek takipçileri de onların Noel hakkındaki görüşlerini örnek almalı mı? Noel’in, Uzakdoğu’nun eski ülkelerinden Kore’de nasıl popüler hale geldiğini incelerken bu soruların cevaplarını alacağız.

Noel Neden Uzakdoğu’da Bile Kutlanıyor?

ESKİ bir Doğu inancı, Noel’in Aziz Nikolaos’unu, yani Noel Baba’yı anımsatır. Bu Çovangşin adlı birine yönelik Kore inanışıdır ve benzer bir inanışa bazı Çinlilerde ve Japonlarda da rastlanabilir.

Çovangşin, eski Kore ateş tapınmasında, ocak tanrısı ve ateş tanrısı olarak görülürdü. (Eski devirlerde Koreliler yanan kömürleri sönmemesi için dikkatle taşırlardı.) Bu tanrının, bir yıl boyunca aile üyelerinin davranışlarını gözledikten sonra mutfak ocağı ve bacadan göğe çıktığına inanılırdı.

Çovangşin’in Aralık ayının 23. günü göklerin kralına rapor verdiği düşünülürdü. Onun yıl sonunda baca ve ocaktan geri dönüp, her birinin davranışlarına göre ödüller ya da cezalar getirmesi beklenirdi. Onun döndüğü gün tüm aile mutfakta ve evin başka yerlerinde mumlar yakardı. Bu ocak tanrısının kırmızı giysiler içindeki resimleri de Noel Baba’ya benzemektedir. Evin gelininin geleneksel bir çift Kore çorabı örüp kış gündönümünde kayınvalidesine vermesi de âdetti. O tarihten sonra günler uzadığı için, bunu yapması kayınvalidesi için uzun bir ömür dilediği anlamına geliyordu.

Yukarıda anlatılanlarla Noel arasında benzerlikler görülmüyor mu? Öyküler ve âdetler benzeşiyor: baca, mumlar, armağanlar, çoraplar, kırmızı giysiler içinde yaşlı bir adam ve tarih. Yine de, Noel’in Kore’de böyle kolayca benimsenmesinin nedenini sırf bu benzerlikler açıklamaz. Bu inanç, Noel’in Kore’ye girdiği sıralarda neredeyse ortadan kalkmış durumdaydı. Aslında bugün çoğu Koreli, bir zamanlar böyle bir inancın olduğunu bile bilmez.

Bununla birlikte, bu örnek, kış gündönümü ve yıl sonu ile bağlantılı âdetlerin tüm dünyaya farklı yollarla nasıl yayıldığını anlatır. MS dördüncü yüzyılda, Roma imparatorluğunda sözü geçen kilise, güneş tanrısının doğumunu kutlayan putperest Roma şenliği Saturnalia’nın adını değiştirerek Noel’in bir kısmı haline getirdi. Noel kutlaması yerel âdetlerin farklı bir etiketle yeniden canlanması demekti. Bu nasıl mümkün oldu?

Armağanların Rolü

Armağan verme âdeti hep var olmuştur. Koreliler de çok uzun zamandan beri birbirlerine armağan vermekten sevinç duymuşlardır. Bu, Noel kutlamasının Kore’de yaygınlaşmasının nedenlerinden biriydi.

II. Dünya Savaşından sonra, Kore’ye yerleştirilen ve halkla ilişkilerini güçlendirmek isteyen ABD askerleri, kiliselerde buluşuyor ve orada armağanlar ve yardım malzemeleri dağıtıyorlardı. Bunu özellikle de Noel Günü yapıyorlardı. Birçok çocuk sırf meraktan kiliselere gitti ve çikolatayla ilk orada tanıştı. Tahmin edileceği gibi, onlardan birçoğu gelecek Noel’i artık iple çekiyordu.

Bu çocuklar için Noel Baba, kafasında kırmızı ponponlu külahı olan bir Amerikan askeriydi. Süleymanın Meselleri 19:6, ‘herkes armağanlar veren adama dost olur’ der. Evet, armağan vermenin çok etkili olduğu kanıtlanmıştır. Fakat bu ayetten de anlaşılabileceği gibi, böyle armağanlar kalıcı bir dostluğun garantisi değildir. Kore’de de, kiliseyle ilgili deneyimleri çocukluk yıllarındaki çikolata tadından başka bir anlam taşımayan insanlar çoktur. Yine de Noel unutulmadı. Kore ekonomisinin hızla büyümesinin yanı sıra, ticari zihniyet de gelişti ve Noel’de armağanlar verme âdeti, tüketicileri harcamaya özendirmek üzere basit bir vasıta oldu. İş dünyası kârını artırmak için Noel’i kullandı.

Bu gerçek, bugün Uzakdoğu’daki Noel kutlaması hakkında belli bir anlayış verir. Noel’deki alışveriş çılgınlığı hedeflenerek yeni yeni ürünler geliştirilir. Reklam çalışmaları yaz ortasında başlar. Bütün Noel armağanları, tebrik kartları ve kaset-CD satışının desteğiyle satış rakamları yıl sonunda zirvededir. Reklam dünyası, Noel arifesinde evde kalan ya da hiçbir armağan alamayan orta halli bir gençte rahatsızlık hissi yaratır.

Noel günü yaklaşırken, Seul’deki mağazalar ve alışveriş merkezleri armağanlar almaya gelen insanlarla dolup taşar ve aynı görüntü başka Uzakdoğu kentlerinde de yaşanır. Trafik sıkışır. Oteller, iş merkezleri, restoranlar ve barlar müşterilerle dolar taşar. Her yerde bangır bangır müzik sesleri duyulabilir. Noel arifesinde, çöplüğe dönmüş caddelerde sarhoş erkek ve kadınlar dolaşır.

İşte, aslında Noel budur. Uzakdoğu’nun Noel’i artık sözde Hıristiyanlarca sürdürülen bir bayram günü değildir. Başka yerlerde olduğu gibi Kore’de de, Hıristiyan âlemine ait bu bayramın sürdürülmesine önderlik eden, ticaret dünyası olmuştur. Öyleyse, İsa Mesih’in tutumuyla hiç bağdaşmayan Noel’in tek sorumlusu ticaret dünyası mıdır? İsa’nın gerçek takipçileri bu önemli meseleye daha derinlemesine bakma ihtiyacı duyarlar.

Seul’ün merkezinde bir iç çamaşırı mağazası, vitrininde iç çamaşırlarıyla süslenmiş bir Noel ağacı sergilediği için televizyon haberlerine konu oldu. Bu olayda Noel atmosferi açıkça görülüyordu; fakat Mesih’e hoşgeldin işareti taşıyan herhangi bir şey yoktu.

[Sayfa 7’deki resim]

Kore’nin Seul kentinin merkezinde Noel arifesi