Yehova’ya Güvenin

“Ümidim sensin, ya Rab Yehova; gençliğimden beri güvendiğim sensin.”—MEZMUR 71:5.

1. Davud adındaki genç çoban kimin meydan okumasına cevap verdi?

ÜÇ METRE boyundaki adam karşılarına dikilmiş duruyordu. İsrail ordusundaki her askerin onun karşısına çıkmaktan korkması doğaldı! Filistî dev Golyat, İsrail ordusuna haftalardır her gün, sabah, akşam meydan okuyor, “benimle dövüşecek birini çıkarın karşıma!” diye haykırıyordu. Sonunda, onun meydan okumasına, bir asker değil, genç bir çocuk cevap verdi. Davud adındaki bu genç çoban, rakibinin devasa cüssesi karşısında çok ufak kalıyordu. Herhalde kilosu, Golyat’ın zırhından ve silahlarından bile hafifti! Buna rağmen devin karşısına çıktı ve unutulmaz bir cesaret simgesi oldu.—I. Samuel 17:1-51.

2, 3. (a) Davud Golyat’ın karşısına cesaretle nasıl çıkabildi? (b) Yehova’ya güvenebilmek için atmamız gereken hangi iki adımı inceleyeceğiz?

² Davud bu cesareti nereden buldu? Davud’un, yaşamının daha ilerki yıllarında yazdığı anlaşılan bazı sözlerini ele alalım: “Ümidim sensin, ya Rab Yehova; gençliğimden beri güvendiğim sensin.” (Mezmur 71:5) Evet, genç Davud Yehova’ya kesinlikle güveniyordu. Golyat’ın karşısına dikilip şunları dedi: “Sen kılıçla, ve mızrakla ve kargı ile üzerime geliyorsun; fakat ben meydan okuduğun İsrail dizilerinin Allahı, ordular RABBİNİN ismile senin üzerine geliyorum.” (I. Samuel 17:45) Golyat müthiş gücüne ve silahlarına güvenirken, Davud sadece Yehova’ya güveniyordu. Evrenin egemen Rabbi Davud’un tarafında olduğuna göre, onun dev cüsseli ve tepeden tırnağa silahlı da olsa bir insandan korkması için bir neden var mıydı?

³ Davud hakkında yazılanları okurken “keşke Yehova’ya güvenim daha güçlü olsaydı” diyor musunuz? Herhalde birçoğumuz bunu diyor. Öyleyse, Yehova’ya tam olarak güvenebilmek için atmamız gereken iki adımı inceleyelim. Birinci adım olarak, bizi Yehova’ya tam anlamıyla güvenmekten alıkoyan bir engeli aşmalıyız. İkinci adım olarak da, Yehova’ya güvenin ne anlama geldiğini öğrenmeliyiz.

İnsanlar Yehova’ya Neden Güvenmiyorlar?

4, 5. Birçok insan neden Tanrı’ya güvenmekte zorluk çekiyor?

⁴ İnsanları Tanrı’ya güvenmekten alıkoyan nedir? Kötülüklerin olması genelde insanların kafasını karıştırır. Birçok kişiye insanlığın çektiği acılardan Tanrı’nın sorumlu olduğu öğretildi. Bir felaket karşısında din adamları, Tanrı’nın o olayın kurbanlarını göğe, yanına “aldığını” söylerler. Üstelik, birçok dinsel lider kader öğretisini, yani Tanrı’nın bu dünyada meydana gelen her olayı, –her felaketi, her kötü işi– önceden belirlediğini öğretir. Tanrı böylesine acımasız olsaydı, O’na güvenmek gerçekten zor olurdu. İman etmeyenlerin zihinlerini karartan Şeytan, bu gibi cin öğretilerini yaymak için can atıyor.—I. Timoteos 4:1; II. Korintoslular 4:4.

⁵ Şeytan insanların Tanrı’ya güvenini yitirmesini istiyor. Tanrı’nın bu düşmanı, acıların gerçek nedenlerini öğrenmemizi istemiyor. Ayrıca biz Kutsal Yazılardan acıların nedenlerini öğrenmiş olsak bile, Şeytan bize öğrendiklerimizi unutturmaya çalışıyor. Bu nedenle bizim dünyada acıların var olmasının üç temel nedenini zaman zaman yeniden gözden geçirmemiz yararlı olur. Bunu yaparsak, Yehova’nın yaşadığımız acılardan sorumlu olmadığına inancımızı pekiştirebiliriz.—Filipililer 1:9, 10.

6. İnsanların acı çekmesinin nedenlerinden biri I. Petrus 5:8’de nasıl belirtiliyor?

⁶ İnsanların çektikleri acıların bir nedeni, Şeytan’ın, Yehova’nın sadık olan toplumunun bütünlüğünü bozmak istemesidir. Şeytan, Eyub’un bütünlüğünü bozmaya çalıştı. Eyub’da başarılı olamadıysa da, bu amacından vazgeçmedi. Bu dünyanın yöneticisi olan Şeytan, Yehova’nın sadık hizmetçilerini ‘yutmaya’ çalışıyor. (I. Petrus 5:8) Yutmaya çalıştığı kişilerin arasında biz de varız! O bizi Yehova’ya hizmet etmekten vazgeçirmek istiyor. Bu amaçla sık sık zulmü körüklüyor. Böyle sıkıntılar gerçi acı veriyorsa da, onlara katlanabilmemiz için geçerli bir neden var. Bunu yapmakla Şeytan’ın yalancı olduğunun ortaya çıkmasına yardımcı oluyor ve böylece Yehova’yı sevindiriyoruz. (Eyub 2:4; Süleymanın Meselleri 27:11) Yehova bize zulümlere katlanabilmemiz için güç verdikçe, bizim de O’na güvenimiz artıyor.—Mezmur 9:9, 10.

7. Galatyalılar 6:7 çekilen acıların hangi nedenini anlamamıza yardımcı oluyor?

⁷ Çekilen acıların ikinci bir nedeni şu ilkeden anlaşılıyor: “Bir adam ne ekerse, onu biçer.” (Galatyalılar 6:7) İnsanlar bazen kötü seçim yaparak ‘ekiyor’ ve sonucunu acı çekerek ‘biçiyorlar.’ Bazıları pervasızca otomobil kullanmak istiyor ve bunun sonucunda kaza yapıyor. Birçokları sigara içmek istiyor ve bunun sonucunda kalp hastalığına ya da akciğer kanserine yakalanıyor. Cinsel yönden ahlaksızlık yapmak isteyenler bunun sonucunda çok defa aile ilişkilerini berbat ediyor, özsaygılarını yitiriyor, cinsel yolla bulaşan hastalıklara yakalanıyor, istemeden hamile kalıyor. Onlar çektikleri bu gibi acılardan Tanrı’yı sorumlu tutabilirler, ama aslında kendi yanlış kararlarının kurbanı olmuşlardır.—Süleymanın Meselleri 19:3.

8. Vaiz 9:11’e göre, insanlar neden acı çekiyor?

⁸ Acıların üçüncü bir nedeni Vaiz 9:11’de belirtiliyor: “Döndüm, ve güneş altında gördüm ki, yarış ayağına tez olanlar için değil, ve cenk yiğitler için değil, ekmek de hikmetliler için değil, zenginlik de anlayışlı adamlar için değil, inayet de bilgili adamlar için değil; çünkü onların hepsini vakit ve tali (beklenmedik olaylar) karşılar.” İnsan bazen sadece yanlış zamanda yanlış yerde oluyor. İster güçlü ister zayıf olalım, sıkıntı ve ölüm hiç beklenmedik bir zamanda bizi yakalayabilir. Örneğin, İsa’nın zamanında Yeruşalim’de, yıkılan bir kulenin altında 18 kişi can vermişti. İsa, Tanrı’nın o kişileri, önceden işlemiş oldukları günahlardan dolayı cezalandırmadığını söyledi. (Luka 13:4) Evet, böyle acılardan Yehova sorumlu değildir.

9. Birçok kimse çekilen acılar hakkında neyi anlamıyor?

⁹ Çekilen acıların bazı nedenlerini anlamak önemlidir. Ne var ki, bu meselenin birçok kimsenin anlamakta zorluk çektiği bir yönü de var: Yehova Tanrı acı çekilmesine neden izin veriyor?

Yehova Acılara Neden İzin Veriyor?

10, 11. (a) Romalılar 8:19-22’ye göre, “yaratılış” neye mahkûm edildi? (b) Yaratılışı amaçsızlığa, tüm çabalarının boşa çıkacağı bir duruma mahkûm edenin kimliğini nasıl saptayabiliriz?

¹⁰ Resul Pavlus’un Romalılara yazdığı mektubun bir pasajı bu önemli konuya ışık tutuyor. Pavlus şunları yazdı: “Yaratılış, Tanrı çocuklarının ortaya çıkmasını büyük özlemle bekliyor. Çünkü yaratılış amaçsızlığa teslim edildi. Bu da yaratılışın isteğiyle değil, onu amaçsızlığa teslim eden Tanrı’nın isteğiyle oldu. Çünkü yaratılışın, yozlaşmaya köle olmaktan kurtarılıp Tanrı çocuklarının yüce özgürlüğüne kavuşturulması umudu vardı. Bütün yaratılışın şu ana dek birlikte inleyip doğum ağrısı çektiğini biliyoruz.”—Romalılar 8:19-22, YÇ.

¹¹ Bu ayetleri anlayabilmek için önce bazı önemli soruların cevaplarını bulmamız gerekir. Örneğin, yaratılışı amaçsızlığa, yani tüm çabalarının boşa çıkacağı bir duruma kim mahkûm etti? Kimileri bunun Şeytan, kimileriyse Âdem olduğunu söyler. Oysa onlar bunu yapmış olamaz. Neden? Çünkü yaratılışı tüm çabalarının boşa çıkacağı bir duruma mahkûm eden, bunu bir ümide dayandırarak yapmıştı. Evet, bunu yapan, sadık kimselerin sonunda ‘yozlaşmaya köle olmaktan kurtulacağı’ ümidini verdi. Böyle bir ümidi ne Âdem ne de Şeytan verebilirdi. Bunu ancak Yehova verebilirdi. Öyleyse, yaratılışı tüm çabalarının boşa çıkacağı bir duruma mahkûm edenin Yehova olduğu açıktır.

12. “Yaratılış” sözcüğüyle ne kastedildiği konusunda hangi karışıklık çıktı, bu soru nasıl cevaplandırılabilir?

¹² Bu pasajda “yaratılış” sözcüğüyle ne kastediliyor? Bazıları “yaratılış” sözcüğüyle hayvanlar ve bitkilerle doğanın tümünün kastedildiğini söyler. Ama acaba “Tanrı çocuklarının yüce özgürlüğüne” kavuşmayı hayvanlar ve bitkiler mi bekliyor? Tabii ki hayır. (II. Petrus 2:12) O halde, “yaratılış” sözcüğüyle sadece insanlık kastedilebilir. Aden’deki isyan yüzünden günah ve ölümden etkilenen ve bir ümide şiddetle ihtiyacı olan, insanlıktır.—Romalılar 5:12.

13. Aden’deki isyanın insanlık için sonucu ne oldu?

¹³ Bu isyan insanlığı hangi duruma düşürdü? Pavlus’un tek bir kelimeyle belirttiği gibi “amaçsız”, yani tüm çabalarının boşa çıkacağı bir duruma.a Bir başvuru kitabı bu sözcüğün, “tasarlandığı amaca uygun çalışmayan bir şeyin amaçsızlığını” anlattığını söylüyor. İnsan, kusursuz, birleşik bir aile halinde cennet yeryüzüne bakarak sonsuza dek yaşamak üzere tasarlanmıştı. Ama bunun yerine , insan acılı ve çoğu kere moral bozucu kısa bir yaşam sürüyor. Eyub’un dediği gibi, “insan ki, kadından doğmuştur, günleri kısadır, ve sıkıntıya doyar.” (Eyub 14:1) Gerçekten ne kadar boş ve “amaçsız!”

14, 15. (a) Yehova’nın insanlığı mahkûm etmekle adil davrandığını nasıl anlıyoruz? (b) Pavlus neden yaratılışın amaçsızlığa kendi “isteğiyle” mahkûm edilmediğini söyledi?

¹⁴ Şimdi en önemli soruya geldik: “Bütün dünyanın Hâkimi” insanlığı bu moral bozucu acı duruma neden mahkûm etti? (Tekvin 18:25) Bunu yapmakla adaletle davranmış oldu mu? Şimdi ilk ana babamızın neler yaptığını hatırlayalım. Onlar Tanrı’ya başkaldırmakla, Yehova’nın egemenliğine birçok yönden meydan okuyan Şeytan’ın tarafına geçtiler. Bu hareketleriyle insanın, Yehova’ya bağlı olmadan, asi bir ruhi yaratığın rehberliğinde kendini yönettiğinde daha iyi bir durumda olacağı iddiasını desteklediler. Yehova asileri mahkûm ederek onlara hak ettikleri karşılığı verdi. İnsanın Şeytan’ın etkisi altında kendisini yönetmesine izin verdi. Bu koşullarda, insanlığı –onlara bir ümit de vererek– tüm çabalarının boşa çıkacağı bir duruma mahkûm etmekten daha adil hangi karar verilebilirdi?

¹⁵ Tabii ki, bu yaratılışın “isteğiyle” olmadı. Biz hiçbir seçme şansımız olmadan günahın ve yozlaşmanın kölesi olarak doğuyoruz. Fakat merhametinden ötürü Yehova, Âdem ile Havva’nın bir süre daha yaşayarak soyları olmasına izin verdi. Onların soyu olan bizler gerçi günah ve ölümün amaçsızlığına mahkûm isek de, Âdem ile Havva’nın yapmadığı şeyi yapma fırsatına sahibiz. Yehova’yı dinleyebilir ve O’nun egemenliğinin haklı ve ideal olduğunu, oysa Yehova olmadan insan yönetiminin ancak acı ve hüsran getirdiğini ve de tüm çabalarının boş olduğunu öğrenebiliriz. (Yeremya 10:23; Vahiy 4:11) Ayrıca, Şeytan’ın etkisi, durumu daha da berbat hale getiriyor. İnsan tarihi bu gerçeklere tanıklık ediyor.—Vaiz 8:9.

16. (a) Bugün dünyada gördüğümüz acıların sorumlusunun Yehova olmadığından neden emin olabiliriz? (b) Yehova sadık insanlığa sevgiyle hangi ümidi verdi?

¹⁶ Açıkça görüldüğü gibi, Yehova’nın insanlığı amaçsızlığa mahkûm etmek için geçerli nedenleri vardı. Acaba bu Yehova’nın, bugün her birimizi etkileyen amaçsızlığın ve acıların nedeni olduğu anlamına mı gelir? Bunu daha iyi anlayabilmek için, durumu bir suçluya adil bir hüküm veren yargıcın durumuna benzetelim. Hükümlü çarptırıldığı cezayı çekerken belki çok sıkıntı yaşayacaksa da, acaba yargıcı çektiği acıların nedeni olmakla suçlayabilir mi? Kesinlikle, hayır! Üstelik, kötülük hiçbir zaman Yehova’dan kaynaklanmaz. Yakub 1:13 şunları der: “Allah kötü şeylerle tecrübe olunamaz, kendisi de kimseyi tecrübe etmez.” Yehova’nın bu mahkûmiyet hükmünün yanı sıra bir ümit de verdiğini unutmayalım. Yehova, Âdem ile Havva’nın soyu yararına, amaçsız yaşamın son bulması ve onların ‘Tanrı çocuklarının yüce özgürlüğüne kavuşabilmeleri’ için sevgiyle düzenlemeler yaptı. Bundan böyle, sadık insanların, yaratılışın yine tüm çabalarının boşa çıkacağı acı bir duruma düşebileceğinden kaygılanmasına sonsuza dek gerek olmayacak. Yehova’nın durumu adaletle ele alması, egemenliğinin haklılığını sonsuza dek kanıtlamış olacak.—İşaya 25:8.

17. Bugün dünyadaki acıların nedenlerini yeniden gözden geçirmenin bize ne yararı olur?

¹⁷ Çekilen acıların nedenlerini gözden geçirirken, kötülüklerden Yehova’yı sorumlu tutmak ya da O’na güvenimizi yitirmek için bir dayanak görüyor muyuz? Tam tersine, bu inceleme Musa’nın şu sözlerini tekrarlamamıza neden oluyor: “Kayadır, onun işi tamdır; çünkü bütün yolları haktır; sadakat Allahıdır, ve haksızlık etmez, sadık ve doğru olan odur.” (Tesniye 32:4) Zaman zaman bu konular üzerinde durup düşünerek onlarla ilgili bilgimizi tazeleyelim. Ancak bu şekilde, denemelerle karşılaştığımızda, Şeytan’ın içimize şüphe tohumları ekmek için gösterdiği çabalara karşı koyabiliriz. Peki, makalenin başında söz edilen ikinci adım için ne demeli? Yehova’ya güvenmek ne anlama gelir?

Yehova’ya Güvenmek Ne Anlama Gelir?

18, 19. Mukaddes Kitap hangi sözlerle bizi Yehova’ya güvenmeye teşvik ediyor; ama bu konuda bazıları hangi yanlış görüşlere sahiptir?

¹⁸ Tanrı’nın Sözü bizi şuna teşvik ediyor: “Bütün yüreğinle RABBE güven, ve kendi anlayışına dayanma; bütün yollarında onu tanı, O da senin yollarını doğrultur.” (Süleymanın Meselleri 3:5, 6) Tanrı’ya güvenimizi pekiştiren ne kadar güzel sözler! Tüm evrende gökteki sevgili Babamız kadar güvenilir birinin olmadığı kuşkusuz. Ne var ki, Süleymanın Mesellerinde yazılı bu sözleri uygulamak, okumak kadar kolay değildir.

¹⁹ Birçok kişi, Yehova’ya güvenmenin ne anlama geldiği konusunda yanlış görüşlere sahiptir. Bazıları bu güvenin sadece yürekte kendiliğinden oluşan bir mutluluk duygusu olduğunu düşünüyor. Başkaları ise anlaşılan, Tanrı’ya güvenin, O’nun bizi her zorluktan koruyacağı, her sorunumuzu halledeceği, bize sıkıntı veren durumları tam beklediğimiz gibi hemen ortadan kaldıracağı anlamına geldiğine inanıyor. Ama böyle görüşler temelsizdir. Güven sadece bir duygu değildir; gerçekçilikten uzak değildir. Yetişkin kişiler için güven, iyice düşünüp taşınarak dikkatli kararlar vermek anlamına da gelir.

20, 21. Yehova’ya güvenmek ne anlama gelir? Örnekleyin.

²⁰ Süleymanın Meselleri 3:5’in ne dediğine tekrar bakalım. Bu sözler Yehova’ya güvenmek ile kendi anlayışımıza dayanmak arasında tezat çizerek bizim her ikisini birden yapamayacağımızı gösteriyor. Acaba bu, akıl gücümüzü kullanmamıza izin verilmediği anlamına mı gelir? Hayır, çünkü bu gücü bize Yehova verdi ve Kendisine hizmet ederken onu kullanmamızı bekliyor. (Romalılar 12:1) Öyleyse acaba kararlarımızı neye dayandırıyoruz? Yehova’nın düşündüğü gibi düşünemediğimizde, bizden sınırsız ölçüde hikmetli olduğundan O’nun bizi yönlendirmesini kabul ediyor muyuz? (İşaya 55:8, 9) Yehova’ya güvenmek, düşüncelerimizin O’nun tarafından yönlendirilmesini istemek anlamına gelir.

²¹ Bunu şöyle örnekleyelim: Otomobilin arka koltuğunda bir çocuk oturuyor. Çocuğun anne babası ön koltukta ve otomobili babası sürüyor. Yolculuk sırasında, yanlış yolda gittiklerinden şüphelenir ya da yolda hava muhalefeti, yolun bozuk olması gibi sorunlarla karşılaşırlarsa, büyüklerine güvenen itaatli bir çocuğun tepkisi ne olur? Arka koltuktan bağırarak otomobili nasıl kullanacağı konusunda babasına talimatlar verir mi? Ana babasının kararlarını sorgular ya da onlar kendisine emniyet kemerini takmasını söylerlerse buna itiraz eder mi? Hayır, ana babası her ne kadar kusurlu insanlar iseler de, çocuk doğal olarak onların bu gibi durumların üstesinden geleceklerine güvenir. Yehova’yı düşünecek olursak, bizim kusursuz bir Babamız var. Özellikle zorluklar karşısında O’na tam anlamıyla güvenmemiz gerekmez mi?—İşaya 30:21.

22, 23. (a) Sorunlar karşısında Yehova’ya neden güvenmeliyiz, bunu nasıl yapabiliriz? (b) Sonraki makalede hangi konu ele alınacak?

²² Bununla birlikte, Süleymanın Meselleri 3:6 bizim sadece zorluklar karşısında değil, ‘bütün yollarımızda Yehova’yı tanımamız’ gerektiğini gösterir. O halde, günlük kararlarımız Yehova’ya güvenimizi yansıtmalıdır. Bir sorun çıktığında umutsuzluğa ve paniğe kapılmamalı ya da meselenin Yehova’nın rehberliğinde en iyi şekilde ele alınmasına itiraz etmemeliyiz. Denemeleri, Yehova’nın egemenliğini desteklemek, Şeytan’ın yalancılığının kanıtlanmasına katkıda bulunmak ve Yehova’yı memnun eden itaat niteliğini ve diğer nitelikleri geliştirmek için önümüze çıkan fırsatlar olarak görmeliyiz.—İbraniler 5:7, 8.

²³ Önümüze ne tür bir engel çıkarsa çıksın, Yehova’ya güvenimizi gösterebiliriz. Bunu, dualarımızla ve Yehova’nın Sözünü ve teşkilatını kendimize rehber alarak yapabiliriz. Bununla birlikte, özellikle günümüz dünyasının getirdiği sorunlar karşısında Yehova’ya acaba nasıl güven gösterebiliriz? Sonraki makalede bu konu ele alınacak.

[Dipnot]

Yehova’ya Güvenmek Ne Anlama Gelir?

18, 19. Mukaddes Kitap hangi sözlerle bizi Yehova’ya güvenmeye teşvik ediyor; ama bu konuda bazıları hangi yanlış görüşlere sahiptir?

¹⁸ Tanrı’nın Sözü bizi şuna teşvik ediyor: “Bütün yüreğinle RABBE güven, ve kendi anlayışına dayanma; bütün yollarında onu tanı, O da senin yollarını doğrultur.” (Süleymanın Meselleri 3:5, 6) Tanrı’ya güvenimizi pekiştiren ne kadar güzel sözler! Tüm evrende gökteki sevgili Babamız kadar güvenilir birinin olmadığı kuşkusuz. Ne var ki, Süleymanın Mesellerinde yazılı bu sözleri uygulamak, okumak kadar kolay değildir.

¹⁹ Birçok kişi, Yehova’ya güvenmenin ne anlama geldiği konusunda yanlış görüşlere sahiptir. Bazıları bu güvenin sadece yürekte kendiliğinden oluşan bir mutluluk duygusu olduğunu düşünüyor. Başkaları ise anlaşılan, Tanrı’ya güvenin, O’nun bizi her zorluktan koruyacağı, her sorunumuzu halledeceği, bize sıkıntı veren durumları tam beklediğimiz gibi hemen ortadan kaldıracağı anlamına geldiğine inanıyor. Ama böyle görüşler temelsizdir. Güven sadece bir duygu değildir; gerçekçilikten uzak değildir. Yetişkin kişiler için güven, iyice düşünüp taşınarak dikkatli kararlar vermek anlamına da gelir.

20, 21. Yehova’ya güvenmek ne anlama gelir? Örnekleyin.

²⁰ Süleymanın Meselleri 3:5’in ne dediğine tekrar bakalım. Bu sözler Yehova’ya güvenmek ile kendi anlayışımıza dayanmak arasında tezat çizerek bizim her ikisini birden yapamayacağımızı gösteriyor. Acaba bu, akıl gücümüzü kullanmamıza izin verilmediği anlamına mı gelir? Hayır, çünkü bu gücü bize Yehova verdi ve Kendisine hizmet ederken onu kullanmamızı bekliyor. (Romalılar 12:1) Öyleyse acaba kararlarımızı neye dayandırıyoruz? Yehova’nın düşündüğü gibi düşünemediğimizde, bizden sınırsız ölçüde hikmetli olduğundan O’nun bizi yönlendirmesini kabul ediyor muyuz? (İşaya 55:8, 9) Yehova’ya güvenmek, düşüncelerimizin O’nun tarafından yönlendirilmesini istemek anlamına gelir.

²¹ Bunu şöyle örnekleyelim: Otomobilin arka koltuğunda bir çocuk oturuyor. Çocuğun anne babası ön koltukta ve otomobili babası sürüyor. Yolculuk sırasında, yanlış yolda gittiklerinden şüphelenir ya da yolda hava muhalefeti, yolun bozuk olması gibi sorunlarla karşılaşırlarsa, büyüklerine güvenen itaatli bir çocuğun tepkisi ne olur? Arka koltuktan bağırarak otomobili nasıl kullanacağı konusunda babasına talimatlar verir mi? Ana babasının kararlarını sorgular ya da onlar kendisine emniyet kemerini takmasını söylerlerse buna itiraz eder mi? Hayır, ana babası her ne kadar kusurlu insanlar iseler de, çocuk doğal olarak onların bu gibi durumların üstesinden geleceklerine güvenir. Yehova’yı düşünecek olursak, bizim kusursuz bir Babamız var. Özellikle zorluklar karşısında O’na tam anlamıyla güvenmemiz gerekmez mi?—İşaya 30:21.

22, 23. (a) Sorunlar karşısında Yehova’ya neden güvenmeliyiz, bunu nasıl yapabiliriz? (b) Sonraki makalede hangi konu ele alınacak?

²² Bununla birlikte, Süleymanın Meselleri 3:6 bizim sadece zorluklar karşısında değil, ‘bütün yollarımızda Yehova’yı tanımamız’ gerektiğini gösterir. O halde, günlük kararlarımız Yehova’ya güvenimizi yansıtmalıdır. Bir sorun çıktığında umutsuzluğa ve paniğe kapılmamalı ya da meselenin Yehova’nın rehberliğinde en iyi şekilde ele alınmasına itiraz etmemeliyiz. Denemeleri, Yehova’nın egemenliğini desteklemek, Şeytan’ın yalancılığının kanıtlanmasına katkıda bulunmak ve Yehova’yı memnun eden itaat niteliğini ve diğer nitelikleri geliştirmek için önümüze çıkan fırsatlar olarak görmeliyiz.—İbraniler 5:7, 8.

²³ Önümüze ne tür bir engel çıkarsa çıksın, Yehova’ya güvenimizi gösterebiliriz. Bunu, dualarımızla ve Yehova’nın Sözünü ve teşkilatını kendimize rehber alarak yapabiliriz. Bununla birlikte, özellikle günümüz dünyasının getirdiği sorunlar karşısında Yehova’ya acaba nasıl güven gösterebiliriz? Sonraki makalede bu konu ele alınacak.

Sıkıntılı Zamanlarda Yehova’ya Tam Anlamıyla Güvenin

“Allah bize sığınacak yer ve kuvvettir; sıkıntıda hemen hazır bir yardımdır.”—MEZMUR 46:1.

1, 2. (a) Hangi örnek, Tanrı’ya güvendiğimizi sadece iddia etmenin yeterli olmadığını gösterir? (b) Tanrı’ya güvendiğimizi neden sadece söylemekle kalmamalıyız?

TANRI’YA güvendiğimizi iddia etmek ile bu güveni davranışlarımızla göstermek birbirinden farklı şeylerdir. Örneğin, uzun zamandır Amerika Birleşik Devletleri’nde basılan banknotların ve madeni paraların üzerinde “Tanrı’ya Güveniyoruz” ifadesi görülüyor.a ABD Meclisi 1956 yılında, bu ifadenin Amerika Birleşik Devletleri’nin ulusal sloganı olduğunu ilan eden bir yasa çıkardı. Ama ne tuhaftır ki, yalnız o ülkede değil dünyanın her yerinde birçok insan, Tanrı’dan çok paraya ve maddi servete güveniyor.—Luka 12:16-21.

² İsa’nın gerçek takipçileri olarak bizler Tanrı’ya güvendiğimizi sadece söylemekle kalmamalıyız. Çünkü işlerden yoksun iman ölüdür. Aynı şekilde bizim de güvenimizi gösteren işlerimiz yoksa, Tanrı’ya güvendiğimizi iddia etmemiz anlamsızdır. (Yakub 2:26) Önceki makalede, Yehova’ya güvenimizi O’na dua ederek, Sözünün bizi yönlendirmesini isteyerek ve teşkilatının rehberliğine güvenerek gösterebileceğimizi öğrendik. Şimdi de, sıkıntılı zamanlarda bu üç adımı nasıl atabileceğimizi görelim.

İşimizi Kaybettiğimizde ya da Gelirimiz Yetersizse

3. Bu kritik “son günlerde” Yehova’nın hizmetçileri de ne gibi ekonomik baskılarla karşılaşıyorlar; Tanrı’nın bize yardıma hazır olduğunu nereden biliyoruz?

³ İçinde yaşadığımız bu kritik “son günlerde” bizler de diğer insanların karşılaştığı ekonomik baskılarla aynen karşılaşıyoruz. (II. Timoteos 3:1) Dolayısıyla kendimizi aniden işsiz kalmış bir durumda bulabiliriz. Ya da çok düşük bir ücretle uzun saatler çalışmaktan başka bir seçeneğimiz kalmayabilir. Bu gibi koşullarda, bakmakla yükümlü olduğumuz kişilerin ihtiyaçlarını karşılamamız çok zorlaşabilir. (I. Timoteos 5:8) Böyle zamanlarda acaba Yüce Tanrı bize yardıma hazır mıdır? Kesinlikle evet! Tabii ki, Yehova bizi bu ortamın bütün zorluklarından koruyacak değil. Ama O’na güvenirsek, Mezmur 46:1’deki sözler bizim için de geçerli olur: “Allah bize sığınacak yer ve kuvvettir; sıkıntıda hemen hazır bir yardımdır.” Öyleyse, ekonomik açıdan sıkıntı çektiğimiz zamanlarda acaba Yehova’ya tam anlamıyla güvendiğimizi nasıl gösterebiliriz?

4. Ekonomik sorunlar karşısında neler için dua edebiliriz; Yehova böyle dualara nasıl karşılık verir?

⁴ Yehova’ya güvenimizi göstermenin bir yolu, O’na dua etmektir. Acaba neler için dua edebiliriz? Ekonomik sorunlar karşısında pratik hikmete her zamankinden çok ihtiyacımız olabilir. O halde, bu hikmeti bize vermesi için mutlaka dua edelim! Yehova’nın Sözü bize şu güvenceyi veriyor: “Eğer sizden birinin hikmeti eksikse, herkese cömertlikle ve tekdir etmeden veren Allahtan istesin, ve kendisine verilecektir.” (Yakub 1:5) Evet, akıllıca kararlar verebilmek ve doğru seçimler yapabilmek için, Tanrı’dan bize hikmet, yani bilgi, anlayış ve ayırt etme yeteneğini iyi kullanabilme gücü vermesini dileyelim. Sevgi dolu Babamız böyle duaları işitip cevaplandıracağına dair bize güvence verir. Kendisine bütün yüreğiyle güvenenlerin yollarını doğrultmaya da hazırdır.—Mezmur 65:2; Süleymanın Meselleri 3:5, 6.

5, 6. (a) Ekonomik baskılarla mücadele edebilmek için, Tanrı’nın Sözünün yardımına neden güvenebiliriz? (b) İşimizi kaybetme durumunda, kaygımızı azaltmak için neler yapabiliriz?

⁵ Yehova’ya güvendiğimizi göstermenin bir başka yolu, O’nun Sözünün rehberliğine başvurmaktır. Yehova’nın Mukaddes Kitapta bulunan hatırlatmalarının çok güvenilir olduğu görülmüştür. (Mezmur 93:5) O’nun ilham ettiği bu kitap, gerçi 1.900 yıldan uzun bir zaman önce tamamlanmışsa da, bize, ekonomik baskılarla daha iyi mücadele etmemize yardımcı olabilen güvenilir öğütler ve derin bir anlayış vermektedir. Şimdi Mukaddes Kitabın hikmet yansıttığını gösteren bazı örnekleri ele alalım.

⁶ Hikmetli Kral Süleyman çok uzun bir zaman önce, çalışan adamın az da yese çok da yese tatlı tatlı uyuduğunu, oysa zenginin mallarının zengini uyutmadığını gözlemledi. (Vaiz 5:12) Sahip olduğumuz şeyleri onarmak, temizlemek, muhafaza edip korumak hem vakit alır hem de paraya mal olur. Bu nedenle, işimizi kaybetme durumunda, yaşam tarzımızı yeniden gözden geçirerek sahip olduğumuz mallardan bize gerçekten gerekli olanlar ile olmayanları ayırmaya çalışabiliriz. Kaygımızı azaltabilmek için bazı değişiklikler yapmamız hikmetli bir davranış olabilir. Örneğin, belki daha küçük bir eve taşınarak ya da gereksiz mallarımızdan kurtularak yaşamımızı sadeleştirmemiz mümkün mü?—Matta 6:22.

7, 8. (a) İsa, kusurlu insanların maddi şeyler için gereksiz yere kaygı çekme eğiliminde olduklarını bildiğini nasıl gösterdi? (Dipnota da bakın.) (b) İsa gereksiz yere kaygı çekmekten kaçınma konusunda hangi hikmetli öğüdü verdi?

⁷ İsa Dağdaki Vaaz’ında şu öğüdü verdi: “Ne yiyeceksiniz, yahut ne içeceksiniz diye hayatınız için, ne giyeceksiniz diye bedeniniz için de kaygı çekmeyin (çekmeyi bırakın).”b (Matta 6:25) İsa kusurlu insanların temel gereksinimlerini sağlamak konusunda doğal olarak kaygı çektiklerini biliyordu. Öyleyse, acaba böyle şeyler için kaygı çekmeyi nasıl bırakabiliriz? İsa öğrencilerine önce krallığı aramaya devam etmelerini söyledi. Ne gibi sorunlarla karşılaşırsak karşılaşalım, yaşamımızda Yehova’ya tapınmaya öncelik vermeye devam etmeliyiz. Bunu yaparsak, günlük gereksinimlerimiz de gökteki Babamız tarafından bize verilecektir. O, bize bunları bir şekilde sağlayacaktır.—Matta 6:33.

⁸ İsa sözüne şu öğüdü vererek devam etti: “Yarın için kaygı çekmeyin; zira yarınki gün kendisi için kaygı çekecektir.” (Matta 6:34) Yarının neler getirebileceği konusunda gereksiz yere kaygı çekmek hikmetli bir davranış olmaz. Bir Mukaddes Kitap bilgini şöyle diyor: “Olacağından korktuklarımız pek ender başımıza gelir.” Mukaddes Kitabın, önceliklerimiz üzerinde odaklanma ve bugünü yarın için kaygı çekmeden yaşama öğüdünü alçakgönüllülükle tutmakla gereksiz kaygılardan kaçınabiliriz.—I. Petrus 5:6, 7.

9. Ekonomik sıkıntı karşısında, ‘sadık ve basiretli kölenin’ hazırladığı yayınlardan ne şekilde yardım alabiliriz?

⁹ Ekonomik sıkıntı karşısında Yehova’ya güvendiğimizi, ‘sadık ve basiretli kölenin’ hazırladığı yayınlardan yardım alarak da gösterebiliriz. (Matta 24:45) Uyan! dergilerinde zaman zaman ekonomik zorluklarla mücadele etmemize yardımcı olacak tavsiye ve öneriler içeren makaleler çıkıyor. Örneğin, 8 Ağustos 1991 tarihli Awake! dergisinde, “İşinizi Kaybettiğinizde Neler Yapabilirsiniz?” başlıklı makalede sıralanan sekiz pratik kural, birçok kişinin işsiz kaldığı dönemde maddi ve duygusal yönden dengesini korumasına yardımcı oldu.c Tabii ki, bu gibi yol gösterici kuralları uygularken, paranın gerçek önemi konusunda doğru bir görüşe sahip olarak dengeyi tutturmak da gerekir. Aynı dergide çıkan, “Paradan Çok Daha Önemlisi” başlıklı makalede işte bu nokta ele alınmıştı.—Vaiz 7:12.

Sağlık Sorunları Sıkıntı Verdiğinde

10. Kral Davud’un örneği, ciddi bir hastalık karşısında Yehova’ya güvenmenin gerçekçi bir davranış olduğunu nasıl gösterir?

¹⁰ Ciddi bir hastalık söz konusu olduğunda Yehova’ya güvenmek gerçekçi bir davranış olur mu? Kesinlikle, evet! Yehova, kendisine hizmet eden hasta kimselere duygudaşlık gösterir. Dahası, onlara yardıma hazırdır. Örneğin, Kral Davud’u ele alalım. Davud, doğru yürekli kişiler hastalandığında Tanrı’nın onlara nasıl davrandığını yazarken herhalde kendisi de ciddi olarak hastaydı. Yehova’nın, hasta döşeğinde yatanlara destek olacağını, hastalıkları sırasında onların yatağını mutlaka düzelteceğini söyledi. (Mezmur 41:1, 3, 7, 8) Davud Tanrı’ya duyduğu kuvvetli güveni hiçbir zaman kaybetmedi ve sonunda iyileşip sağlığına kavuştu. Acaba sağlık sorunları sıkıntı verdiğinde, biz Tanrı’ya güvendiğimizi nasıl gösterebiliriz?

11. Hastalandığımızda gökteki Babamızdan neler dileyebiliriz?

¹¹ Hastalandığımızda Yehova’ya güvenimizi göstermenin bir yolu, bize dayanma gücü vermesi için O’na yalvarmaktır. Durumumuzun elverdiği ölçüde iyileşebilmek için, O’ndan pratik hikmet göstermemize yardımcı olmasını dileyebiliriz. (Süleymanın Meselleri 3:21) Ayrıca, çektiğimiz hastalığa katlanabilmek için sabır ve tahammül göstermemize yardım etmesini de dileyebiliriz. Hepsinden önemlisi Yehova’dan bizi desteklemesini ve her ne olursa olsun, Kendisine sadık kalabilmemiz ve dengemizi kaybetmememiz için bize güç vermesini istemeliyiz. (Filipililer 4:13) Tanrı’ya bütünlüğümüzü korumak, şimdiki yaşamımızı korumaktan çok daha önemlidir. Bütünlüğümüzü korursak, Yüce Tanrı, bize sonsuza dek kusursuz yaşam ve sağlık ödülü verecektir.—İbraniler 11:6.

12. Kutsal Yazılardaki hangi ilkeler tıbbi tedavi gerektiğinde hikmetli kararlar vermemize yardımcı olabilir?

¹² Yehova’ya duyduğumuz güven, bizi pratik rehberlik için Mukaddes Kitaba başvurmaya da yöneltir. Kutsal Yazılarda bulunan ilkeler, tıbbi tedavi gerektiğinde hikmetli kararlar verebilmemize yardımcı olur. Örneğin, Mukaddes Kitabın ruhçuluğu mahkûm ettiğini bildiğimizden, ruhçulukla bağlantısı olan herhangi bir tanı veya tedavi yönteminden sakınırız. (Galatyalılar 5:19-21; Tesniye 18:10-12) Mukaddes Kitabın hikmetinin güvenilir olduğunu gösteren bir başka ilke de şudur: “Saf kişi her söze inanır, ihtiyatlı olansa attığı her adımı hesaplar.” (Süleymanın Meselleri 14:15, YÇ) Bu nedenle, tıbbi bir tedaviyi kabul edip etmemek üzerinde düşünürken, söylenen ‘her söze inanmak’ yerine, güvenilir bilgi aramamız hikmetli bir davranış olur. Böyle “sağduyu” gösterirsek, önümüze konulan seçenekleri dikkatle tartarak bilgiye dayanan bir karar verebiliriz.—Titus 2:12, YÇ.

13, 14. (a) Gözcü Kulesi ve Uyan! dergilerinde, sağlık konusunda bilgilendirici ne gibi makaleler çıkıyor? (17. sayfadaki çerçeveye bakın.) (b) Uyan! dergisinin Şubat 2001 tarihli sayısında kronik bir hastalıkla mücadele konusunda hangi öğüt verildi?

¹³ Yehova’ya güvenimizi, sadık kölenin hazırladığı yayınlardan araştırma yaparak da gösterebiliriz. Gözcü Kulesi ve Uyan! dergilerinde zaman zaman çok çeşitli sağlık sorunları ve hastalıklar hakkında bilgilendirici makaleler çıkıyor.d Bazen bu dergilerde çeşitli rahatsızlıklar, hastalıklar ve sakatlıkların üstesinden gelebilen kişilerin öykülerini anlatan makaleler de yayımlanıyor. Ayrıca bazı makalelerde, Kutsal Yazılardan, kronik sağlık sorunlarıyla yaşamayı öğrenmek konusunda pratik öğütler ve öneriler de sunuluyor.

¹⁴ Örneğin, Şubat 2001 tarihli Uyan! dergisinde “Hastalar İçin Teselli” kapak konulu makaleler çıktı. Bu makalelerde, Mukaddes Kitabın yardımcı ilkelerinin yanı sıra, uzun yıllar kendilerini iş yapamaz duruma getiren hastalıklarla mücadele eden, dolayısıyla konu hakkında bilgileri olan kişilerle yapılan söyleşiler sayesinde edinilen bilgiler de sunuldu. “Hastalıkla Mücadelenizde Nasıl Başarılı Olabilirsiniz?” başlıklı makalede, “Hastalığınız hakkında ne öğrenebilirseniz öğrenin” öğüdü verildi. (Süleymanın Meselleri 24:5) Kendinize başkalarına yardım etme hedefi gibi erişilebilir hedefler koyun, ama başkalarının eriştiği hedeflere sizin belki aynen erişemeyeceğinizin de farkında olun. (Resullerin İşleri 20:35; Galatyalılar 6:4) Kendinizi toplumdan soyutlamayın. (Süleymanın Meselleri 18:1) Size yapılan ziyaretleri hoş bir deneyim haline getirin. (Süleymanın Meselleri 17:22) Hepsinden önemlisi, Yehova’yla ve cemaatle sıkı bir bağ kurup bu ilişkiyi sürdürün. (Nahum 1:7; Romalılar 1:11, 12) Yehova’nın bize teşkilatı kanalıyla güvenilir bir rehberlik sağlamasına minnettar değil miyiz?

Bedensel Bir Zayıflık Sürüyorsa

15. Resul Pavlus kusurlu bedenin zayıflıklarıyla yaptığı mücadeleyi nasıl kazanabildi; biz hangi güvenceye sahibiz?

¹⁵ Resul Pavlus bedeninde iyi bir şeyin barınmadığını yazdı. (Romalılar 7:18) Pavlus, kusurlu bedenin arzu ve zayıflıklarıyla mücadelenin ne denli zor olabildiğini kendi deneyiminden biliyordu. Bununla birlikte, bu mücadeleyi kazanabileceğine de inanıyordu. (I. Korintoslular 9:26, 27) Acaba bunu nasıl başardı? Yehova’ya tam anlamıyla güvenerek. Bu nedenle şunu dedi: “Ne zavallı adamım! Bu ölüm bedeninden beni kim kurtaracak? Rabbimiz İsa Mesih vasıtası ile Allaha şükür!” (Romalılar 7:24, 25) Bizim için ne denebilir? Biz de bedensel zayıflıklarımızla mücadele halindeyiz. Bu mücadeleyi yaparken, hiçbir zaman başarılı olamayacağımıza inanıp güvenimizi kaybetmemiz kolaydır. Oysa Pavlus gibi biz de kendi gücümüze değil Yehova’ya gerçekten güvenirsek Yehova bize de yardım eder.

16. Bir süredir devam eden bir bedensel zayıflığımız varsa, Yehova’dan ne dilemeliyiz; zayıflığımız yeniden baş gösterirse ne yapmalıyız?

¹⁶ Bir süredir devam eden bir bedensel zayıflığımız varsa, Yehova’ya dua ederek güvenimizi gösterebiliriz. O’ndan mukaddes ruhunu dilemeli, hatta bunun için O’na yalvarmalıyız. (Luka 11:9-13) Ruhunun bir meyvesi olan özdenetimi gösterebilmek için de Tanrı’dan özellikle yardım isteyebiliriz. (Galatyalılar 5:22, 23) Eğer bizdeki zayıflık yeniden baş gösterirse ne yapmalıyız? Mücadeleden asla vazgeçmeyelim. Merhametli Tanrımıza alçakgönüllülükle dua ederek O’ndan bağışlanma ve yardım dilemekten asla usanmayalım. Yehova vicdan azabının ağırlığı altında ezilen kırık yüreği asla reddedip geri çevirmez. (Mezmur 51:17) Eğer pişman olup içtenlikle yalvarırsak, Yehova bizim ayartmalara karşı koyabilmemize yardım eder.—Filipililer 4:6, 7.

17. (a) Mücadele ettiğimiz belirli bir zayıflığa karşı Yehova’nın neler hissettiğini derin düşünmek neden yararlıdır? (b) Şu konularda mücadele ederken hangi ayetleri zihnimize yerleştirebiliriz: Çabuk öfkelenme huyumuzu düzeltebilmek; dilimizi kontrol altına alabilmek; sağlıksız eğlencelere duyduğumuz eğilime karşı koyabilmek?

¹⁷ Yardım almak için Sözünü araştırarak da Yehova’ya güvenimizi gösterebiliriz. Kule Kitapları Yayın İndeksi ile Gözcü Kulesi ve Uyan! dergilerinin yıl sonu sayılarında çıkan Konu İndeksleri’nden yararlanarak, ‘mücadele ettiğim bu zayıflık karşısında Yehova ne hissediyor?’ sorusuna yanıt arayabiliriz. Yehova’nın bu konuda neler hissettiğini derin düşünerek O’nu memnun etme arzumuzu pekiştirebiliriz. Böylece biz de O’nun hissettiklerini hissetmeye, nefret ettiklerinden nefret etmeye başlayabiliriz. (Mezmur 97:10) Bazı kardeşler, mücadele ettikleri belirli bir zayıflıkla ilgili ayetleri ezberlemeyi yararlı buldular. Acaba çabuk öfkelenme huyumuzu düzeltebilmek için mi mücadele ediyoruz? Öyleyse, Süleymanın Meselleri 14:17 ve Efesoslular 4:31 gibi ayetleri zihnimize yerleştirebiliriz. Dilimizi tutmakta zorluk mu çekiyoruz? Süleymanın Meselleri 12:18 ve Efesoslular 4:29 gibi ayetleri ezberleyebiliriz. Sağlıksız eğlencelere eğilimimiz mi var? Efesoslular 5:3 ve Koloseliler 3:5 gibi ayetleri anımsamaya çalışabiliriz.

18. Utancın bizi bir zayıflığımızı yenebilmek için ihtiyarlardan yardım istemekten alıkoymasına neden izin vermemeliyiz?

¹⁸ Cemaatlerdeki ruhla tayin edilmiş ihtiyarlardan yardım istemek de Yehova’ya güvenimizi göstermenin başka bir yoludur. (Resullerin İşleri 20:28) Zaten Mesih aracılığıyla Yehova, hediye olan bu insanları, sürüsünü korumaları ve onlara bakmaları için verdi. (Efesoslular 4:7, 8, 11-14) Gerçi bir zayıflıkla mücadele edebilmek için ihtiyarlardan yardım istemek kolay olmayabilir. Utanabilir ya da ihtiyarların gözünden düşeceğimizden korkabiliriz. Oysa bu ruhen olgun erkeklerin kendilerinden yardım isteme cesareti gösterdiğimiz için bize saygı duyacakları kuşkusuzdur. Zaten ihtiyarlar sürüyle ilgilenirken Yehova’nın niteliklerini yansıtmaya gayret ederler. Onların Tanrı’nın Sözünden verdikleri rahatlatıcı pratik öğütler ve yönlendirici açıklamalar, belki bizim, zayıflığımızı yenebilmek için tam ihtiyaç duyduğumuz sözler olabilir.—Yakub 5:14-16.

19. (a) Şeytan ne şekilde bu dünyada yaşamın amaçsız olduğunu düşündürtmek istiyor? (b) Güven ne sağlar; ne yapmaya kesin kararlı olalım?

¹⁹ Şeytan’ın, vaktinin az kaldığını bildiğini hiçbir zaman unutmayalım. (Vahiy 12:12) O, cesaretimizi kırmak ve bizi vazgeçirmek için, bu dünyada yaşamın amaçsız olduğunu düşünmemizi istiyor. Romalılar 8:35-39’da söylenenlere bütün kalbimizle güvenelim: “Mesihin sevgisinden bizi kim ayıracaktır? elem mi, yahut sıkıntı mı, yahut eza mı, yahut kıtlık mı, yahut çıplaklık mı, yahut tehlike mi, yahut kılıç mı? . . . . Zira eminim ki, ne ölüm, ne hayat, ne melekler, ne reislikler, ne şimdiki şeyler, ne gelecek şeyler, ne kudretler, ne yükseklik, ne derinlik, ne başka bir mahlûk Rabbimiz Mesih İsada olan Allahın sevgisinden bizi ayırmağa kadir olacaktır.” Yehova’ya büyük bir güven ifade eden ne şahane sözler! Böyle bir güven sadece bir duygu değildir. Bu güven, bizim günlük yaşamımızda iyice düşünerek mantıklı kararlar vermemizi de sağlar. Öyleyse, sıkıntılı zamanlarda Yehova’ya tam anlamıyla güvenmeye kesin kararlı olalım!

[Dipnotlar]