Otomatik Navigasyon

YABANCI bir şehirde yol bulmanın ne kadar zor olduğunu herhalde bilirsiniz. Peki denizciler uçsuz bucaksız okyanuslarda yollarını nasıl bulabilir? Bir denizci varmak istediği yere göre konumunu bilmiyorsa elinde sadece pusula olması işe yaramaz. Denizciler ancak 1730’larda sekstant ve deniz kronometresinin icat edilmesinden sonra bulundukları noktayı tam olarak belirleyebildiler ve haritada rotalarını çıkarabildiler. Buna rağmen saatlerce hesaplama yapmaları gerekiyordu.

Günümüzde pek çok ülkede sürücüler Küresel Konumlama Sistemine (GPS) bağlı nispeten ucuz cihazlar kullanarak yollarını buluyor. Bu cihaza varmak istediğiniz adresi giriyorsunuz. Cihaz tam olarak nerede bulunduğunuzu ekranda gösteriyor. Sonra gitmek istediğiniz yere dek size yol gösteriyor. Acaba bu sistem nasıl çalışıyor?

Navigasyon sistemi yaklaşık 30 uyduya bağlıdır. Her uydu kendi konumunu ve –saniyenin birkaç milyarda biri hata payıyla– zamanı gösteren sinyaller yayar. Cihaz birkaç uydu sinyalini tespit ederek bu sinyallerin sizin alıcınıza ulaşmasının ne kadar zaman aldığını hesaplar. Bu bilgiyle konumunuzu saptayabilir. Bunu yapabilmek için gerçekten çok karmaşık hesaplamalar gerekir. Navigasyon cihazı birkaç saniye içinde, her biri binlerce kilometre uzakta olan ve farklı yönlere doğru, saniyede kilometrelerce hızla yol alan üç uyduyla kendi arasındaki mesafeyi hesaplar.

Profesör Bradford Parkinson ve Profesör Ivan Getting, GPS’i 1960’ların başında icat etti. Bu sistem aslında askeriye için geliştirildiyse de sonradan halkın kullanımına açıldı ve 1996’da tamamen çalışır duruma geldi. Bir GPS alıcısı teknoloji harikasıdır. Fakat otomatik navigasyon cihazı gerçekten yeni bir icat mı?

[Sayfa 8’deki resim tanıtım notu]

Yerküre: NASA fotoğrafı

Önce Doğada Vardı

“Göklerdeki leylek bile kendisi için belirlenmiş zamanı iyi bilir” (Yeremya 8:7).

YEREMYA peygamber 2.500 yıldan fazla zaman önce göçmen leyleklerden söz etmişti. Göç eden canlılar bugün de insanda şaşkınlık uyandırıyor. Örneğin somon balıkları okyanusta binlerce kilometre yüzerek doğdukları akarsuya döner. Deniz kaplumbağaları da inanılmaz yolculuklar yapar. Örneğin Endonezya’da yumurtlayan dev bir deniz kaplumbağasının 20.000 kilometre yol kat ederek Oregon (ABD) kıyısına göç ettiği görülmüştür. Bu deniz kaplumbağaları yuva yapmak için genellikle Endonezya’daki aynı bölgeye geri döner.

Bazı canlılar, göçmen hayvanlarınkinden çok daha çarpıcı bir yön bulma yeteneğiyle yuvalarına döner. Örneğin araştırmacılar Büyük Okyanusun ortasındaki küçük bir adadan 18 albatrosu alıp uçakla binlerce kilometre uzağa, okyanusun batı ve doğu kıyılarına yakın çeşitli yerlere götürdüler. Birkaç hafta içinde kuşların çoğu yuvalarına geri döndü.

Benzer şekilde, güvercinler de anestezi etkisi altında ya da dönen variller içinde 150 kilometreden uzağa, hiç bilmedikleri yerlere götürüldü. Buna rağmen birkaç kez havada daire çizdikten sonra konumlarını saptayıp yuvalarının bulunduğu yöne döndüler. Araştırmacılar güvercinlere görüşlerini bulanıklaştıran lensler taktığında bile kuşlar yuvalarını bulabildi. Dolayısıyla bu kuşların, önemli navigasyon bilgilerinin hangi yönden geldiğini saptayarak, yuvalarına göre konumlarını hesapladığına inanılıyor.

Kuzey Amerika’nın uçsuz bucaksız bölgelerindeki kral kelebekleri, 1.500 kilometreden fazla yol kat ederek Meksika’daki küçük bir bölgeye göç ederler. Daha önce Meksika’ya hiç gelmemiş olsalar da, yollarını bulur ve genellikle önceki yıl büyük büyük anne babalarının konduğu aynı ağaçlara konarlar. Araştırmacılar bunun sırrını hâlâ çözemiyor.

Bizim kullandığımız otomatik navigasyon cihazları tamamen uydulara bağlıyken, anlaşılan birçok hayvan yön bulmak için çeşitli yöntemler kullanıyor. Bunlar arasında manyetik alanları saptamak için yeryüzü şekillerini ve güneşi gözlemlemek, belirgin koku ve seslerden yararlanmak vardır. Biyoloji profesörü James L. Gould şöyle diyor: “Yaşamları yön bulmaya bağlı olan hayvanların çoğu, ihtiyaçlarından çok daha fazla donanıma sahiptir. . . . Genelde bu hayvanların birden fazla yön bulma yöntemi vardır. Hangi yöntem en güvenilir bilgiyi veriyorsa onu kullanırlar.” Hayvanların yön bulma yeteneğinin karmaşıklığı araştırmacıları şaşırtmaya devam ediyor.