1. Adım

Rehberlik İçin Doğru Yere Başvurun

Neden bu adımı atmalısınız? Bir anne ya da baba yeni doğan bebeğini ilk defa kucağına aldığında çoğunlukla karmaşık duygulara kapılır. Britanya’da yaşayan Brett adında bir baba “Yüreğim sevinç ve hayranlıkla doldu” diyor. “Ama aynı zamanda ağır bir sorumluluk duygusuna kapıldım ve babalık görevi için hazırlıksız olduğumu hissettim.” Arjantin’de yaşayan Monica da şöyle diyor: “Küçük kızımın ihtiyaçlarını karşılayabilecek miyim diye çok endişelendim. Kendi kendime ‘Acaba onun ilerde sorumluluk sahibi bir yetişkin olmasını sağlayabilecek miyim?’ diye sordum.”

Bu ana babaların sevinç ve korkuları size tanıdık geliyor mu? Çocuk yetiştirmek kuşkusuz bir insanın yapabileceği görevler arasında en yorucu olanlardan biridir ve insanı çileden çıkarabilir; fakat aynı zamanda büyük doyum verir ve uğruna harcanan her çabaya değer. Bir babanın da dediği gibi, “çocuğunuzu yetiştirirken sadece tek atımlık barutunuz var.” Ana baba olarak çocuklarınızın sağlığı ve mutluluğu üzerinde çok büyük etkiniz olduğundan, daha iyi bir anne veya baba olmak için kendinizi güvenilir bir rehbere muhtaç hissediyor olabilirsiniz.

Neden zor? Anlaşılan çocuk yetiştirme konusunda herkesin verecek bir öğüdü var. Geçmişte yeni çocuk sahibi olan ana babalar, kendi ana babalarının örneğine ya da dinsel inançlarına güvenip onları rehber alırlardı. Ancak şimdi birçok ülkede aile birliği bozuluyor ve din toplum üzerindeki etkisini yitiriyor. Bunun sonucunda birçok ana baba rehberlik için uzmanlara başvuruyor. Bu uzmanlardan bazılarının sözleri sağlam ilkelere dayanıyor. Bazılarının öğütleri ise çelişkili oluyor ve kısa sürede modası geçiyor.

Çözüm: Çocuk yetiştirme konusunda en bilgili Kişinin, yani insanın Yaratıcısı olan Yehova Tanrı’nın rehberliğine başvurun (Elçiler 17:26-28). O’nun Sözü olan Mukaddes Kitapta, daha iyi bir ana baba olmanıza yardım edecek net öğütler ve kendinize pay çıkarabileceğiniz örnekler bulunur. Tanrı şöyle vaat eder: “Sana öğüt vereceğim; gözüm senin üzerinde olacak” (Mezmur 32:8).

Tanrı ana babaların mutlu çocuklar yetiştirmelerine yardımcı olmak için nasıl öğütler verir?

[Sayfa 3’teki pasaj]

“Bütün yüreğinle RABBE güven, ve kendi anlayışına dayanma” (Süleyman’ın Meselleri 3:5).

2. Adım

Evde Sevgi Dolu Bir Ortam Yaratın

Neden bu adımı atmalısınız? Çocukların sevgiye ihtiyacı var. Sevgi görmezlerse sağlıklı gelişemezler. Antropolog M. F. Ashley Montagu 1950’lerde şöyle yazmıştı: “İnsanın gelişmek için ihtiyaç duyduğu şeyler arasında en önemlisi sevgidir. Sağlık, neredeyse tamamen sevgi görmeye bağlıdır; bu özellikle de yaşamın ilk altı yılı için geçerlidir.” Çağdaş araştırmacılar da Montagu’nün şu sözlerine katılıyor: “Yeterince sevgi görmemek çocuklara ciddi zararlar veriyor.”

Neden zor? İçinde yaşadığımız bu sevgisiz ve bencil dünya, aile bağlarını geriyor (2. Timoteos 3:1-5). Çocuk yetiştirmek ekonomik ve duygusal açıdan baskı oluşturur ve bu, evliliklerde var olan sorunları daha da artırabilir. Örneğin, bir karı koca iletişim kurmakta zaten zorlanıyor olabilir. Bir de çocukları cezalandırma ve ödüllendirme konusunda görüş ayrılıkları yaşadıklarında aralarındaki gerginlik daha da artabilir.

Çözüm: Sık sık ailece vakit geçirmek için program yapın. Eşler baş başa vakit geçirmek için de plan yapmalı (Amos 3:3). Çocuklar yattıktan sonra zamanı iyi değerlendirin. Televizyonun, bu değerli anları elinizden almasına izin vermeyin. Birbirinize sevginizi ifade ederek evliliğinizde romantizmi koruyun (Süleyman’ın Meselleri 25:11; Neşideler Neşidesi 4:7-10). Eşinizde sürekli hata aramak yerine, onu övmenin yollarını arayın (Mezmur 103:9, 10; Süleyman’ın Meselleri 31:28).

Çocuklarınıza onları sevdiğinizi söyleyin. Oğlu İsa’yı sevdiğini açıkça söyleyen Yehova Tanrı ana babalara örnektir (Matta 3:17; 17:5). Avusturya’da yaşayan Fleck adında bir baba şöyle diyor: “Çocukların bazı çiçeklere benzediğini anladım. Bazı küçük bitkiler ışık ve ısı için nasıl güneşe dönüyorsa, çocuklar da sevgi görmek ve ailelerinin değer verilen üyeleri olduklarını hissetmek için ana babalarının gözünün içine bakıyorlar.”

Çocuğunuzu ister eşinizle birlikte, isterse de tek başınıza yetiştiriyor olun, aile üyelerinizin Tanrı’ya ve birbirlerine karşı sevgi geliştirmesine yardım ederseniz, aile hayatınızı daha iyi bir hale getirebilirsiniz.

Tanrı’nın Sözü, ana baba olarak sahip olduğunuz yetki hakkında ne diyor?

[Sayfa 4’teki pasaj]

“Sevgi, birliğin kusursuz bağıdır” (Koloseliler 3:14).

3. Adım

Yetkinizi Kullanın

Neden bu adımı atmalısınız? Ana babalarla ilgili bir dergiye göre araştırmalar şu sonuca varıyor: “Çocuklarını sevip onlarla ilgilenen, fakat aynı zamanda koydukları kesin sınırları koruyarak yetkilerini kullanan ana babaların yetiştirdiği çocuklar, çok yumuşak ya da aşırı katı ana babaların yetiştirdiği çocuklara göre okulda daha başarılılar, insanlarla daha iyi ilişkiler kuruyorlar, kendileri hakkında daha olumlu duygulara sahipler ve genel olarak daha mutlular” (Parents).

Neden zor? Çocuklar, onlar üzerinde yetkinizi kullanma hakkınıza bebekliklerinden yetişkinliklerine kadar karşı çıkarlar. Parent Power! kitabının yazarı John Rosemond şöyle diyor: “Ana babaların yetkilerini kullanmaktan korkacağı ve pes edeceği durumları çocuklar kolaylıkla fark eder. Patronun kim olduğu konusunda, eğer ana babalar kontrolü ele almazsa bunu çocuklar yapacaktır.”

Çözüm: Çocuğunuzu kendinizden uzaklaştıracağınızı veya içine kapanmasına yol açacağınızı düşünüp yetkinizi kullanmaktan korkmayın. Ailenin Kurucusu olan Yehova Tanrı, ailede alınan kararlarda çocukların ana babalarıyla eşit söz hakkına sahip olmasını amaçlamadı. O, bunun yerine yetkiyi ana babalara verdi ve çocuklara “Ana babanızın sözünü dinleyin” diye emretti (Efesoslular 3:14, 15; 6:1-4).

Fakat bu, yetkinizi kullanırken zorbalık edeceğiniz anlamına gelmez. Bu konuda nasıl dengeli olabilirsiniz? Yehova’yı örnek alarak. O, yarattığı insanları isteğini yapmaya zorlama yetkisine sahip olsa da, iyi niteliklerimize takdirini göstererek bizden bunu yapmamızı rica eder. Yehova şöyle diyor: “Keşke emirlerimi iyi dinliye idin! O zaman selâmetin [barışın] ırmak gibi . . . . olurdu” (İşaya 48:18). Yehova hastalıklı bir korku duyduğumuz için değil, O’nu sevdiğimiz için Kendisine itaat etmemizi ister (1. Yuhanna 5:3). Talepleri makuldür ve O’nun ahlak standartlarına göre yaşarsak bundan yarar göreceğimizi bilir (Mezmur 19:7-11).

Ana baba olarak sahip olduğunuz yetkiyi korkmadan ve dengeli şekilde nasıl kullanabilirsiniz? İlk olarak, Tanrı’nın sizden bunu talep ettiğine ikna olmanız gerek. İkinci olarak, Tanrı’nın ahlak standartlarına göre yaşamanın hem siz hem de çocuklarınız için en iyisi olduğundan emin olmalısınız (Romalılar 12:2).

Peki yetkinizi günlük hayatta nasıl kullanacaksınız?

[Sayfa 5’teki pasaj]

“Oğlunu terbiye et, . . . . ve senin canına lezzet verecektir” (Süleyman’ın Meselleri 29:17).

4. Adım

Kurallar Belirleyin ve Çiğnendiğinde Cezalarını Hemen Uygulayın

Neden bu adımı atmalısınız? Georgia Üniversitesi’nde sosyolog olan Ronald Simons şöyle diyor: “Gerçek şu ki, önlerine net kurallar konan ve bu kuralları çiğnediklerinde tutarlı şekilde terbiye edilen çocukların daha iyi bir hayatı oluyor. Yoksa, yalnızca kendilerini düşünen, bencil, mutsuz çocuklar haline geliyorlar ve çevrelerindeki herkesi de mutsuz ediyorlar.” Tanrı’nın Sözü şöyle der: “Seven baba özenle terbiye eder” (Süleyman’ın Meselleri 13:24, YÇ).

Neden zor? Çocuklarınızın davranışları hakkında makul kurallar belirlemek ve bunları uygulamak zaman, çaba ve sebat ister. Anlaşılan çocukların böyle kurallara meydan okumaya doğal bir eğilimleri var. İki çocuk yetiştiren Mike ve Sonia bu durumu çok iyi özetliyor. Şöyle diyorlar: “Çocuklar her insan gibi kendilerine özgü düşüncelere, arzulara sahip ve günah işlemeye doğuştan eğilimlidir.” Bu ana baba kızlarını canı gibi seviyor, ancak şu gerçeği de kabul ediyor: “Bazen çocuklar çok inatçı ve bencil olabiliyor.”

Çözüm: Yehova’nın eski İsrail toplumuna davranış tarzını örnek alın. Yehova’nın onlara sevgisini gösterme yollarından biri, uymalarını beklediği kanunları net şekilde belirtmekti (Çıkış 20:2-17). O, bu kanunlar çiğnendiğinde uygulanacak cezaları da açıkladı (Çıkış 22:1-9).

Öyleyse, çocuklarınızın uyması gerektiğini düşündüğünüz kuralların yazılı bir listesini yapmaya ne dersiniz? Bazı ana babalar böyle bir listeyi birkaç kuralla sınırlamayı, örneğin aşağı yukarı beş kural koymayı tavsiye ediyor. Dikkatle seçilmiş kurallardan oluşan kısa bir liste daha iyi akılda kalır ve uygulanmasını sağlamak daha kolaydır. Kuralların yanına onları çiğnemenin sonuçlarının ne olacağını da yazın. Cezalar makul olsun ve onları uygulayabileceğinizden emin olun. Kuralları ailece düzenli olarak gözden geçirin; böylece, siz de dahil, ailedeki herkes kendisinden bekleneni tam olarak aklında tutabilir.

Eğer kurallar çiğnenirse, belirlediğiniz sonuçları hemen uygulayın ve bunu sakin, kararlı ve tutarlı şekilde yapın. Ancak, eğer kızgınsanız çocuğunuzu terbiye etmeden önce sakinleşene dek bekleyin (Süleyman’ın Meselleri 29:22). Fakat cezayı ertelemeyin. Çocuğunuzla pazarlık etmeyin. Eğer bunu yaparsanız, çocuğunuz kurallarınızı ciddiye almanın gerekmediğini düşünecektir. Tıpkı Mukaddes Kitabın dediği gibi: “Mademki kötü işe karşı hüküm çabuk yapılmıyor, âdem oğullarının yüreği bundan ötürü kötülük etmek için kendi içlerinde cesaret buluyor” (Vaiz 8:11).

Yetkinizi başka ne şekilde çocuklarınızın yararına kullanabilirsiniz?

[Sayfa 6’daki pasaj]

“Evet dediyseniz Evet olsun, Hayır dediyseniz Hayır olsun” (Matta 5:37).

5. Adım

Program Yapın ve Ona Bağlı Kalın

Neden bu adımı atmalısınız? Yetişkinlerin hayatında düzenli faaliyetler büyük rol oynar. İş, ibadet, hatta dinlenme için bile genellikle kurulu bir düzenleri vardır. Ana babalar çocuklarına zamanlarını nasıl kullanacakları konusunda bir plan yapmayı ve bu plana bağlı kalmayı öğretmezlerse onlara zarar vermiş olurlar. Ayrıca psikoloji profesörü Dr. Laurence Steinberg şöyle diyor: “Araştırmalar, kurallara ve bir programa sahip olmanın, çocuğun kendini güvende hissetmesini sağladığını, ona özdenetim ve özgüven kazandırdığını gösteriyor.”

Neden zor? Hayat bir koşuşturma içinde geçiyor. Birçok ana baba saatlerce çalıştığı için, çocuklarıyla düzenli olarak vakit geçirmeye çok az fırsat bulabiliyor. Bir program yapmak ve ona bağlı kalmak, çocuklar buna uymaya başta direneceği için, hem kararlılık hem de özdenetim ister.

Çözüm: Mukaddes Kitabın “her şey uygun ve düzenli biçimde olsun” öğüdünü ilke edinin (1. Korintoslular 14:40). Örneğin birçok ana baba akıllıca davranarak, çocukları çok küçükken sabit bir yatma saati belirliyor. Ancak yatma zamanı zevkli hale getirilmeli. Yunanistan’da yaşayan, iki kız çocuk annesi Tatiana şöyle diyor: “Çocuklar yatağa girince onları sevip okşuyorum ve onlar okuldayken neler yaptığımı anlatıyorum. Sonra onlara o gün neler yaptıklarını anlatmak isteyip istemediklerini soruyorum. Kendilerini rahat hissediyorlar. Çoğunlukla bana içlerini açıyorlar.”

Tatiana’nın kocası Kostas da kızlarına hikâyeler okuyor. O şöyle diyor: “Hikâyeyle ilgili yorumlar yapıyorlar ve çoğunlukla sohbet onların kişisel olarak kaygılandıkları konulara geliyor. Fakat sadece neye üzüldüklerini anlatmalarını istersem, bu hiçbir zaman işe yaramıyor.” Elbette çocuklar büyüdükçe yatma saatinde ayarlamalar yapmanız uygun olur. Ancak eğer onlarla bu şekilde vakit geçirmeyi sürdürürseniz, çocuklarınız muhtemelen böyle bir ortamda size içlerini açmaya devam edecek.

Buna ek olarak, ailelerin günde en az bir kez birlikte yemek yemeyi alışkanlık edinmeleri de akıllıca olacaktır. Bu alışkanlığın oturması için yemek zamanlarının biraz esnek tutulması gerekebilir. İki kız babası Charles, “Bazen işten eve geç geliyorum” diyor. “Karım kızlara açlıklarını bastırmak için atıştırmalık bir şeyler verse de, mutlaka herkesin ailece yemek yiyeceğimiz zamanı beklemesini sağlar. O gün yaptıklarımızı anlatırız, Mukaddes Kitaptan bir ayet inceleriz, sorunlarımız hakkında konuşuruz ve birlikte güleriz. Bu alışkanlığın aile mutluluğumuz için önemini ne kadar vurgulasam az.”

Bu konuda başarılı olmak için, ailece yaptığınız faaliyetleri daha çok şeye sahip olma uğruna ihmal etmemelisiniz. Mukaddes Kitabın ‘nelerin daha önemli olduğunu saptayın’ öğüdünü uygulayın (Filipililer 1:10).

Ana babalar çocuklarıyla aralarındaki iletişimi güçlendirmek için başka ne yapabilirler?

[Sayfa 7’deki pasaj]

“Her şey uygun ve düzenli biçimde olsun” (1. Korintoslular 14:40).

6. Adım

Çocuğunuz Duygularını Açıklarken Dinleyin

Neden bu adımı atmalısınız? Çocuklar neler hissettiklerini, hayatlarındaki en önemli kişiler olan ana babalarının bilmesini ister ve buna ihtiyaç duyar. Eğer çocuklar duygularını dile getirdiğinde ana babalar onların sözlerini önemsememeyi alışkanlık haline getirirse, çocuklar muhtemelen içlerini açamayacak, hatta belki de doğru şekilde düşünemedikleri sonucuna varacak.

Neden zor? Çocuklar duygu ve düşüncelerini abartılı sözlerle ifade etmeye eğilimlidir. Gerçi çocukların bazı sözleri ana babaları tedirgin eder. Örneğin hayal kırıklığına uğramış bir çocuk “Ölmek istiyorum” diyebilir.a Bu durumda ana babanın ilk tepkisi “Saçma sapan konuşma!” olabilir. Bir ana baba, çocuğunun olumsuz duygu ve düşüncelerini karşı çıkmadan dinlediği takdirde, onları mazur görmüş olacağını düşünüp kaygılanabilir.

Çözüm: Mukaddes Kitabın “Herkes dinlemeye hevesli olsun, fakat konuşmakta ve gazaplanmakta acele etmesin” öğüdünü uygulayın (Yakub 1:19). Yehova Tanrı’nın, birçok sadık hizmetçisi olumsuz duygularını dile getirdiğinde onları dinlediğini, hatta Mukaddes Kitaba kaydettirdiğini unutmayın (Tekvin 27:46; Mezmur 73:12, 13). Örneğin Eyub ağır sıkıntılar yaşarken ölmek istediğini söylemişti (Eyub 14:13).

Eyub’un duygu ve düşüncelerinden bazılarının düzeltilmesi gerektiği açıktı. Ama Yehova, Eyub’un duygu ve düşüncelerine karşı çıkmak ya da konuşmasını engellemek yerine, yüreğindekileri dökmesine sabırla izin vererek onu onurlandırdı. Eyub’u ancak ondan sonra nazikçe düzeltti. İsa’nın takipçisi bir baba şöyle diyor: “Yehova dua yoluyla yüreğimdekileri O’na dökmeme izin verdiğine göre, sanırım ben de çocuklarımın hem olumlu hem de olumsuz duygularını benimle paylaşmasına izin vermeliyim.”

Bir dahaki sefere çocuğunuza “Böyle saçma şeyler söyleme!” ya da “Nasıl böyle düşünürsün!” demek yerine, İsa’nın şu ünlü kuralını hatırlayın: “İnsanların size nasıl davranmasını istiyorsanız, siz de onlara öyle davranın” (Luka 6:31). Örneğin, iş yerinizde muhtemelen kendi hatanız yüzünden hayal kırıklığına uğradığınızı ya da kötü davranışlara maruz kaldığınızı düşünün. Yakın bir arkadaşınıza içinizi döküp artık o işe tahammül edemediğinizi söylüyorsunuz. Arkadaşınızın ne yapmasını isterdiniz? Durumu abarttığınızı, sorunun zaten sizden kaynaklandığını söylemesini mi? Yoksa, “Bu senin için zor olmalı. Zor bir gün geçirmişsin” demesini mi tercih ederdiniz?

Hem çocuklar hem de yetişkinler, öğüt veren kişinin onları ve yüz yüze oldukları zorlukları gerçekten anladığını hissederlerse, verilen öğüdü çok daha kolay kabul ederler. Tanrı’nın Sözü “Bilgenin aklı diline yön verir, dudaklarının ikna gücünü artırır” der (Süleyman’ın Meselleri 16:23, YÇ).

Verdiğiniz öğütleri çocuklarınızın ciddiye almasını sağlamak için ne yapabilirsiniz?

[Dipnot]

[Sayfa 8’deki pasaj]

“Dinlemeden cevap vermek, insan için sefahet ve utançtır” (Süleyman’ın Meselleri 18:13).

7. Adım

Örnek Olarak Öğretin

Neden bu adımı atmalısınız? Sözler çoğunlukla sadece bilgi verir, davranışlarsa çok daha etkili bir öğretim aracıdır. Örneğin ana babalar çocuklarına saygılı ve dürüst olmaları gerektiğini söyleyebilirler. Ancak eğer birbirlerine ve çocuklarına bağırır, yükümlülüklerinden kurtulmak amacıyla yalan söylerlerse, çocuklarına yetişkinlerin böyle davranması gerektiğini öğretmiş olurlar. Yazar Dr. Sal Severe, ana babaları taklit etmenin “çocukların en etkili öğrenme yollarından biri” olduğunu söylüyor.

Neden zor? Ana babalar kusurludur. Elçi Pavlus “hepsi günah işledi ve hiç kimse Tanrı’nın yüce niteliklerini yansıtamadı” diye yazmıştı (Romalılar 3:23). Öğrenci Yakub da sözlerimizi kontrol etme konusunda ‘hiçbir insanın, dili ehlileştiremeyeceğini’ söylemişti (Yakub 3:8). Bunun yanı sıra, çocuklar sık sık ana babalarının sabrını zorlayabilir. Normalde sakin ve kendine hâkim biri olan iki çocuk babası Larry, “Çocuklarım yüzünden ne kadar kolay öfkelendiğimi görünce şaşırıp kaldım” diyor.

Çözüm: Kusursuz değil iyi örnekler olmaya çalışın. Ara sıra yaptığınız hataları, çocuklarınıza yapıcı dersler vermek için kullanın. İki çocuk babası Chris şöyle diyor: “Kendimi tutamayıp çocuklarıma öfkelendiğimde ya da onları olumsuz yönde etkileyen kötü bir karar verdiğimde, hatamı kabul edip özür dilerdim. Bu, çocuklarıma ana babaların da hatalar yaptığını ve hepimizin davranışlarımızı düzeltmek için çaba harcamamız gerektiğini öğretti.” Daha önce adı geçen Kostas da şöyle diyor: “Fark ettim ki, kendimi tutamayıp öfkelendiğimde özür dilemem sayesinde, kızlarım da hatalar yaptıklarında özür dilemeyi öğrendiler.”

Yehova Tanrı Mukaddes Kitapta şu öğüdü veriyor: “Çocuklarınızı sinirlendirmeyin, fakat onlara Yehova’nın yol gösteren düşünüşünü aşılayarak, O’nun terbiyesiyle yetiştirin” (Efesoslular 6:4). Yetki sahibi birinin söyledikleriyle yaptıklarının birbiriyle çelişmesi yetişkinleri nasıl sinirlendirirse çocukları da o kadar, hatta daha fazla sinirlendirir. Bu nedenle her günün sonunda kendinize şu soruları sormanız yararlı olabilir: ‘Eğer gün boyunca hiçbir şey söylemeseydim, çocuklarım davranışlarımdan hangi dersleri alırdı? Bu dersler, onlara sözlerimle öğretmeye çalıştıklarımla aynı mı?’

[Sayfa 9’daki pasaj]

“Başkasına öğreten sen, kendine öğretmez misin?” (Romalılar 2:21).

[Sayfa 9’daki resimler]

Bir anne ya da baba özür dilediğinde çocuk da özür dilemeyi öğrenir