Kaç “İşaya” Var?

7. Birçok bilgin İşaya’nın yazarlığından nasıl şüphe duyuyor, neden?

⁷ Birçok bilginin, adını taşıyan kitabı İşaya’nın yazdığından şüphe duymasının bir nedeni peygamberlik konusudur. Bu eleştirmenler, kitabın sonraki kısmının MÖ altıncı yüzyılda, ya tam Babil sürgünü sırasında ya da ondan sonra yaşayan biri tarafından yazılmış olması gerektiği fikrinde ısrar ediyorlar. Onlara göre, Yahuda’nın harap edilişiyle ilgili bildirilenler olayların gerçekleşmesinden sonra yazıldıklarından, aslında peygamberlik değillerdir. Bu eleştirmenler, İşaya kitabının 40. babından sonrasında Babil’den, saltanat süren dünya gücü ve İsrailoğulları’ndan oradaki tutsaklar olarak söz edildiğine de işaret ediyorlar. Bu nedenle, onların mantığına göre, İşaya kitabının sonraki kısmını her kim yazdıysa bunu o çağda, yani MÖ altıncı yüzyılda yapmış olmalıdır. Acaba böyle bir mantığın dayandığı sağlam bir temel var mı? Kesinlikle yok!

8. İşaya’nın yazarlığından ne zaman şüphe duyulmaya başlandı, bu konudaki şüphecilik nasıl yayıldı?

⁸ İşaya’nın yazarlığı MS 12. yüzyıla dek tartışma konusu olmadı. Bu tartışmayı ilk ortaya atan, Yahudi yorumcu Abraham İbn Ezra idi. Encyclopaedia Judaica “Onun İşaya üzerine yorumunda” şunları bildirdiğini yazar: “[Abraham İbn Ezra] kitabın 40. babından başlayan ikinci yarısının, Babil Sürgünü sırasında ve Sion’a dönüşün ilk döneminde yaşayan bir peygamberin yapıtı olduğunu söyler.” İbn Ezra’nın görüşleri 18. ve 19. yüzyıllarda bazı bilginler tarafından benimsendi. Bu kişilerden biri olan Alman teolog Johann Christoph Doederlein’ın İşaya kitabı üzerine bir eleştirel yorum kitabı 1775’te yayımlandı ve 1789’da ikinci baskısı yapıldı. New Century Bible Commentary’de şunlar kayıtlıdır: “En tutucularının dışında bütün bilginler şimdi Doederlein’ın ileri sürdüğü varsayımı . . . . yani İşaya kitabının 40-66. baplarında bulunan peygamberliklerin sekizinci yüzyılda yaşayan İşaya peygamberin değil, çok sonraları ortaya çıkan birinin sözleri olduğunu kabul ediyorlar.”

9. (a) İşaya kitabı nasıl didik didik incelendi? (b) Bir Mukaddes Kitap yorumcusu İşaya’nın yazarlığı konusunda yapılan tartışmaları nasıl özetler?

⁹ Bununla birlikte, İşaya kitabının yazarı hakkındaki şüpheler bu kadarla kalmadı. “İkinci İşaya” kuramı üçüncü bir yazarın da işe karışmış olabileceği düşüncesini doğurdu. Sonra İşaya kitabı daha da didiklenip parça parça edildi.a Öyle ki, bilginlerden biri 15. ve 16. bapları kim olduğu bilinmeyen bir peygambere mal ederken, bir diğeri 23-27. bapların yazarı üzerine şüphe düşürdü. Yine bir başkası, 34. ve 35. baplardaki sözleri İşaya’nın kaleme almış olmasının olanaksız olduğunu söyledi. Neden? Çünkü oradaki malzeme, zaten sekizinci yüzyılın İşaya’sından başka birine mal edilmiş olan 40-66. baplardaki malzemeye çok benzemektedir. Mukaddes Kitap yorumcusu Charles C. Torrey bu mantıktan çıkan sonucu kısaca özetler: “Bir zamanların büyük ‘Sürgün Peygamberi’ küçültüle küçültüle çok önemsiz bir kişi haline getirilmiş ve kitabının parçaları arasında neredeyse kaybolmuştur.” Bununla birlikte, tüm bilginler İşaya kitabının böyle didik didik edilmesinden yana değillerdir.

Tek Kişinin Yazdığına İlişkin Kanıtlar

10. İfadelerdeki tutarlılığın İşaya kitabını tek kişinin yazdığını nasıl kanıtladığına ilişkin bir örnek verin.

¹⁰ İşaya kitabının sadece tek bir yazarın yapıtı olduğu fikrinde direnmek için sağlam nedenler var. Bir dizi kanıt, ifadelerdeki tutarlılıkla ilgilidir. Örneğin, ‘İsrail’in Kuddûsu’ ya da ‘Kutsalı’ ifadesi, İşaya kitabının 1-39. baplarında 12 kez ve 40-66. baplarında 13 kez geçmesine rağmen, İbranice Kutsal Yazıların geri kalan kısmında Yehova hakkındaki bu tanıma sadece 6 kez rastlanır. Kutsal Yazıların diğer yerlerinde pek ender kullanılan bu ifadenin İşaya kitabında tekrar tekrar kullanılması, onun tek kişi tarafından yazıldığına kanıttır.

11. İşaya kitabının 1-39. ve 40-66. bapları arasında ne gibi benzerlikler var?

¹¹ İşaya kitabının 1-39. baplarıyla, 40-66. bapları arasında başka benzerlikler de vardır. Her iki kısımda da doğum ağrıları çeken bir kadın ve “yol” gibi aynı belirgin mecazlar sık sık kullanılmıştır.b Aynı zamanda “Sion”dan da tekrar tekrar söz edilir; bu terim 1-39. baplarda 29 kez ve 40-66. baplarda 18 kez geçer. Aslında “Sion” terimi İşaya kitabında Mukaddes Kitabın hiçbir yerinde olmadığı kadar sık geçer. The International Standard Bible Encyclopedia’nın dediği gibi, bu kanıtların “kitaba kazandırdığı karakter”, iki, üç ya da daha fazla yazarın varlığı halinde “çok zor açıklanacaktı.”

12, 13. Yunanca Kutsal Yazılar, İşaya kitabının tek bir yazarın yapıtı olduğunu nasıl gösterir?

¹² İşaya kitabının sadece tek bir yazarı olduğuna ilişkin en sağlam kanıt ilhamla yazılan Yunanca Kutsal Yazılarda bulunmaktadır. Bu Yazılar birinci yüzyılda yaşayan Hıristiyanların İşaya kitabının tek bir yazarın yapıtı olduğuna inandıklarını açıkça gösterir. Örneğin Luka, şimdi İşaya kitabının 53. babında, yani günümüzdeki eleştirmenlerin “İkinci İşaya”ya mal ettikleri kısımda bulunan malzemeyi okumakta olan Habeşli bir memurun başından geçenleri anlatır. Ama o, eleştirmenlerin iddialarının tersine Habeşli’nin “İşaya peygamberi okumakta” olduğunu söyler.—Resullerin İşleri 8:26-28.

¹³ Diğer bir örnek olarak İncil yazarı Matta’yı ele alalım. Matta, şimdi İşaya 40:3’te bulunan peygamberlik sözlerinin Vaftizci Yahya’nın hizmetiyle nasıl gerçekleştiğini açıklar. Matta bu peygamberliği kimin yazdığını söyler? Kimliği bilinmeyen “İkinci İşaya”nın mı? Hayır, yazarın “İşaya peygamber” olduğunu bildirir.c (Matta 3:1-3) Başka bir olayda, İsa bir rulodan şimdi İşaya 61:1, 2’de bulunan sözleri okur. Bu olayı anlatan Luka ona “İşaya peygamberin kitabı”nın verildiğini belirtir. (Luka 4:17) Pavlus ise Romalılar’a yazdığı mektupta İşaya kitabının hem ilk hem de sonraki kısımlarına değinir, ama bunların yazarının aynı kişi olmadığına ilişkin en küçük bir imada bulunmaz. (Romalılar 10:16, 20; 15:12) Birinci yüzyıldaki Hıristiyanların, İşaya kitabının iki, üç ya da daha fazla kişi tarafından yazıldığına inanmadığı açıktır.

14. Lût Gölü Ruloları, İşaya’nın yazarlığı konusunu nasıl aydınlığa kavuşturur?

¹⁴ Lût Gölü Ruloları’nın (birçoğu İsa’dan önceki zamanlara tarihlendirilen eski belgeler) ortaya koyduğu kanıtı da ele alalım. İşaya Rulosu adıyla tanınan ve MÖ ikinci yüzyıla tarihlendirilen İşaya kitabının bir elyazması, eleştirmenlerin kitabın 40. babından sonrasını İkinci İşaya’nın yazdığına ilişkin iddiasını çürütür. Nasıl mı? Şimdi 40. bap olarak bildiğimiz bölümün ilk cümlesi, bu eski belgede bir sütunun son satırında başlayıp sonraki sütunda biter. Yazıcı o kısımda yazarın sözümona değiştiğinden ya da kitabın bölümlendiğinden kesinlikle habersizdir.

15. Birinci yüzyılın Yahudi tarihçisi Flavios İosephos, İşaya’nın Koreş’le ilgili peygamberlikleri konusunda ne der?

¹⁵ Son olarak da, birinci yüzyılın Yahudi tarihçisi Flavios İosephos’un tanıklığını ele alalım. İosephos, İşaya kitabındaki Koreş (Kyros) ile ilgili peygamberliklerin MÖ sekizinci yüzyılda yazılmış olduğunu belirtmekle kalmaz, aynı zamanda Koreş’in bu peygamberliklerden haberi olduğunu da söyler. İosephos’un yazdığına göre, “Koreş bunları İşaya’nın iki yüz on yıl önce yazmış olduğu peygamberlik kitabını okuduğu için biliyordu.” İosephos, Koreş’in, “yazılanları yerine getirmek için çok kuvvetli bir arzu ve tutkuya” kapıldığını yazar. Ona göre, Koreş’in bu peygamberlikler hakkında edindiği bilginin Yahudileri anayurtlarına göndermek istemesine katkısı olmuş olabilir.—Jewish Antiquities, Kitap XI, bölüm 1, paragraf 2.

16. Eleştirmenlerin, İşaya kitabının sonraki bölümünde Babil’in saltanat sürmekte olan dünya gücü olarak tanıtıldığına ilişkin iddiası hakkında ne denebilir?

¹⁶ Daha önce de belirtildiği gibi, eleştirmenlerden birçoğu İşaya kitabının 40. babından sonrasında, Babil’den saltanat sürmekte olan dünya gücü, İsrailoğulları’ndan da sürgünde yaşayan kimseler olarak söz edildiğine işaret ediyor. Bu, o kısmın yazarının MÖ altıncı yüzyılda yaşadığını göstermez mi? Göstermeyebilir. Çünkü İşaya kitabının 40. babından önceki kısımlarda bile, Babil’in bazen saltanat sürmekte olan dünya gücü olarak tanımlandığı bir gerçektir. Örneğin, İşaya 13:19’da Babil ‘ülkelerin süsü’ ya da Today’s English Version’a göre “krallıkların en güzeli” olarak adlandırılır. Bu sözlerin peygamberlik anlamı taşıdığı açıktır, çünkü Babil aradan bir yüzyılı aşkın bir zaman geçinceye dek dünya gücü haline gelmedi. Eleştirmenlerden biri İşaya’nın 13. babını başka bir yazara mal ederek bu sözde sorunu ‘çözer.’ Aslında, Mukaddes Kitap peygamberliğinde ilerde olacak olaylardan sanki olup bitmiş gibi söz edildiğine oldukça sık rastlanır. Bu yazınsal yöntem sayesinde bir peygamberliğin kesinlikle yerine geleceği çok etkili bir şekilde vurgulanır. (Vahiy 21:5, 6) Gerçekten de ancak gerçek peygamberlikler veren bir Tanrı “yenileri ben bildiriyorum; onlar meydana çıkmadan önce size işittiriyorum” diyebilir.—İşaya 42:9.

Güvenilir Bir Peygamberlik Kitabı

17. İşaya kitabının 40. babından sonrasında görülen üslup değişikliğinin nedeni nasıl açıklanabilir?

¹⁷ Şu halde kanıtlar neye işaret ediyor? İşaya kitabının ilhamla yazmış tek bir yazarın yapıtı olduğuna. Tüm kitap yüzyıllar boyunca iki veya daha fazla değil, tek bir yapıt olarak kaldı ve böylece elimize ulaştı. Gerçi bazı kimseler İşaya kitabının üslubunun 40. baptan sonra biraz değiştiğini söyleyebilirse de, İşaya’nın en az 46 yıl Tanrı’nın peygamberi olarak hizmet ettiği unutulmamalı. Bu süre içinde mesajının içeriğinin ve ifade tarzının değişmesi beklenmelidir. Gerçekten de, İşaya Tanrı’dan sadece ciddi hüküm uyarıları bildirme görevi almamıştı. Onun aynı zamanda Yehova’nın “Teselli edin, kavmımı teselli edin” sözlerini iletmesi de gerekiyordu. (İşaya 40:1) Tanrı’nın 70 yıllık sürgünden sonra Yahudiler’in anayurtlarına geri gönderilecekleri vaadi, Kendisine ahitle bağlı kavmi gerçekten teselli edecekti.