Bölüm 20
Aile Hayatını Mutlu Kılmak
1. Aile hayatıyla ilgili öğüt almak için Mukaddes Kitaptan daha iyi bir kaynak neden yoktur?
MUKADDES KİTAP, öğretiler açısından hakikati sağlamasının yanında, aile hayatıyla ilgili de sağlam öğütler verir. Bu kitap, günlük hayatın sorunlarıyla nasıl başa çıkabileceğimizi bize gösterir. Aile hayatıyla ilgili daha iyi öğüt bulabileceğimiz başka bir kaynak yoktur; çünkü Mukaddes Kitabın Yazarı Yehova, aynı zamanda evliliğin kurucusu ve aile hayatını düzenleyen Kişi’dir.—Tekvin 2:18, 22.
2. (a) İsa Mesih, karı-koca arasında olması gereken birliğe nasıl dikkat çekti? (b) Bu neyi geliştirmelerini gerektirir?
2 Tanrı ilk erkek ile kadını karı ve koca olarak biraraya getirdiği zaman, aralarında bulunması gereken birliği vurguladı. İsa Mesih buna şu sözlerle dikkat çekti: “Başlangıçtan yaratan onları erkek ve dişi yarattığını, ve: ‘Bunun için insan babasını ve anasını bırakacak, ve karısına yapışacaktır; ve ikisi bir beden olacaktır.’ dediğini okumadınız mı? Şöyle ki, onlar artık iki değil, fakat bir bedendirler.” (Matta 19:4-6) Onlar birbirine rakip olmamalıydı. Sadece aynı evi paylaşan iki tanıdık gibi de olmamalıydılar. Onların “bir beden” olmaları gerekiyordu. Böylece evli eşlerin birbirlerine karşı derin bir sevgi geliştirmeleri ve aynı amaca ulaşmak üzere birlik içinde olmaya gayret etmeleri gerekir.
KARI VE KOCA ARASINDAKİ İLİŞKİ
3. (a) Efesoslular 5:23 kocaların aile içindeki yerini nasıl tanımlar? (b) Bunun anlamı nedir?
3 Evlilik hayatının gerçekten mutlu olması için, eşlerden her biri kendi yerini iyi kavramalıdır. Bunları belirleyen yanlızca yöresel âdetler değildir. Bu yerler, Tanrı’nın Sözü olan Mukaddes Kitapta gösterilmiştir; ve Tanrı’nın erkek ve kadına yaratıldıkları zaman vermiş olduğu niteliklere uygundur. Yehova, erkeği nasıl yarattığını bildiğinden ve göz önünde bulundurduğu amaçtan dolayı, kendi Sözünde şunları kaydettirdi: “Mesih kilisenin başı olduğu gibi, erkek de kadının başıdır.” (Efesoslular 5:23) Bu, aile faaliyetlerini planlayarak ve son kararları verme sorumluluğunu taşıyarak kocanın aileye önderlik etmesi gerektiğini gösterir. Fakat bu, ona ev halkı üzerinde sert ve zalim bir yönetici olma yetkisini vermez.—Koloseliler 3:19.
4. İsa’yı takip eden kocalar kimin mükemmel örneğini incelemeli ve bundan nasıl yararlanmalıdırlar?
4 Her ne kadar birçok erkek sevgisizce reislik ediyorsa da, İsa’nın takipçisi olan kocalar bundan kaçınmalıdır. Onlar, İsa Mesih’in kendi cemaati üzerinde nasıl reislik ettiğini dikkatle incelemeli, sonra da bu mükemmel örneği izlemelidirler. Efesoslular 5:27’de kocalara şu öğüt veriliyor: “Onun uğruna kendisini teslim edip kiliseyi sevdiği gibi, karılarınızı sevin.” Bunu yaparlarsa, karılarından fazla şeyler talep etmeyecekler; fakat aile meselelerini herkesi rahatlatacak şekilde ele alacaklardır.—Matta 11:28-30.
5. (a) İsa’nın takipçisi bir kadın, kocasına hangi açıdan bakmalıdır? (b) Eğer bir kadın kocasından daha zekiyse, bu niteliğini nasıl yararlı şekilde kullanabilir? (c) Titus 2:4, 5’te belirtilmiş olduğu gibi, evli kadınların sorumlulukları nelerdir?
5 Kadına gelince, onun da “kocasına hürmet et”mesi gerekiyor. (Efesoslular 5:33) Tanrı, önderlik etmek üzere kocasını yetkili kıldığından, kadın kocasının reisliğine istekle tabi olmakla ailenin mutluluğuna büyük bir katkıda bulunabilir. (Koloseliler 3:18) Eğer, bazen olduğu gibi, kadın kocasından daha zekiyse, bu niteliğini onunla rekabet etmek veya yaptıklarını küçümsemek için değil, kocasının reis olarak görevlerini yerine getirebilmesinde onu desteklemek üzere kullanabilir. (Süleymanın Meselleri 12:4) Kadının aile hayatıyla ilgili olarak yapabileceği çok şey vardır. Mukaddes Kitap, yerinde olarak evli olan kadınları, “Allahın kelâmına küfrolunmamak için . . . . kocalarını seven, çocuklarını seven, temkinli, iffetli, evde işleyen, iyi ve kendi kocalarına tâbi olma”ya ısrarla teşvik etmektedir. (Titus 2:4, 5) Bu görevleri yerine getiren kadın ve anne ailesinin kalıcı sevgisini, saygısını kazanır.—Süleymanın Meselleri 31:10, 11, 26-28.
6. (a) Bazı kocalar eşleriyle ilgili hangi şeyleri dikkate almayı unutup sorunların doğmasına neden oluyorlar? (b) I. Petrus 3:7’de kocalara hangi öğüt veriliyor?
6 Birçok ailede kocanın, karısının duygusal yapısını ve kadınlara özgü yaradılışını dikkate almaması yüzünden sorunlar başgösteriyor. Koca, karısının olaylara bakış açısının farklı olduğunun bilincinde olmalıdır. Kadının duyguları olaylara farklı tepkiler verir. Bir kadın, kocasıyla aynı dayanma gücüne sahip değildir. Bu nedenle kocalara ilham edilmiş şu öğüt veriliyor: “Daha zayıf kaba, ve hayat inayetinin hemvarislerine hürmet eder gibi, kadına hürmet ederek karılarınızla beraber akıl dairesinde oturun.” (I. Petrus 3:7) Bir koca bu şekilde davranırsa, evde karşılıklı anlayış ve güven ruhunun gelişmesine yardım etmiş olur.
7. (a) İbraniler 13:4’te yazılmış olan sözlerin uygulanması, bir evde güvenlik duygusunun yaratılmasına nasıl yardım eder? (b) İsa’nın bir takipçisinin cinsel ilgisi sadece kiminle sınırlı olmalıdır? Neden?
7 Dünyevi insanlar arasında, evlilik bağı dışındaki cinsel arayışlar nedeniyle evliliğin tehlikeye düşmesi yaygındır. Fakat Tanrı’nın Sözüne uygun yaşayanlar, yürek sızısına ve üzüntüye yol açan böyle hareketlerden korunurlar. Mukaddes Kitap, kolayca anlaşılabilir bir dille şöyle uyarır: “Evlilik herkes arasında onurlu ve evlilik yatağı lekesiz olsun; çünkü fuhuş ve zina işleyenlere Tanrı hükmedecektir.” (İbraniler 13:4) Mukaddes Kitap ahlaksızlığa izin vermez. Tanrı’nın hizmetçisi olmak isteyenler, temiz bir yaşam sürmelidir. (I. Selânikliler 4:3-8) Cinsel ilgilerini resmen evli oldukları eşleriyle sınırlamalıdırlar ve bu şekilde davranmak konusunda Tanrı’nın önünde sorumludurlar. (Süleymanın Meselleri 5:15-21) Kadın ve erkek suça götüren ayartmalardan kaçınabilmek için, birbirlerine yardım etmeye istekli olmalıdırlar. Bunu, bencil olmayan şekilde birbirlerini düşünerek yapabilirler.—I. Korintoslular 7:3-5.
8. (a) Evliliğin başarılı olması için, ailede öncelikli öneme sahip şey ne olmalı? (b) Öyleyse hangi şey ailenin yaşam tarzının bir parçası olmalıdır?
8 Aynı zamanda evliliğin, ele aldığımız tanrısal prensiplere gerçekten uygun olarak yürütülebilmesi için, düzenli olarak ruhi konular üzerinde de durulmalıdır. Yehova Tanrı’ya tapınma, ailede öncelikli öneme sahip olmalıdır. Daha çok maddi şey elde etmek veya zevk peşinde koşmak için harcanan çabalar yüzünden bir kenara bırakılmamalıdır. (Luka 8:11, 14, 15) Ailece dua etmek ve düzenli olarak yapılan aile Mukaddes Kitap incelemesi, her ailenin yaşam biçiminin bir parçası olmalıdır. Evinizde bu konuda bir düzenleme yapıyor musunuz?
ÇOCUKLARI TANRISAL YOLDA YETİŞTİRMEK
9. Çocuk yetiştirmekle ilgili sorunlar başarıyla nasıl çözülebilir?
9 Çocuklar dünyaya geldiği zaman, sevgi dolu ana-babaların en içten arzusu, onların iyi bir hayat yaşamalarını sağlamaktır. Fakat bu kolay değildir. Bu yolda ilerlerken birçok sorunlar ortaya çıkar. Bunlar ancak Tanrı’nın Sözündeki öğütler uygulanarak çözülebilir.—Süleymanın Meselleri 22:6; Tesniye 11:18-21.
10. (a) Gıda, giyim ve barınaktan başka hangi şey de çocuklar için hayati bir ihtiyaçtır? (b) Bu ne zaman sağlanmalıdır?
10 Çocuklar için yeterli gıda, temiz giyim ve yaşanabilecek hoş bir ev sağlamak, genellikle çok vakit ve çaba gerektirir. Fakat Mukaddes Kitap, ana-babaların yükümlülüklerinin kesinlikle bununla bitmediğini tekrar ve tekrar gösteriyor. Çocukları ailece yapılan Tanrı’nın Sözünü inceleme programına düzenli olarak dahil etmek hayatidir. (Mezmur 78:5-7) Fakat ana-babaların çocuklarla sadece düzenli olarak yapılan bu inceleme sırasında değil, diğer zamanlarda da Yehova ve O’nun yolları hakkında konuşmaları gerekir. (Tesniye 6:6, 7) Bu yapılırsa, çocuklar hayatın her alanında Tanrı’nın iradesini dikkate almayı öğrenir.
11. Çocuklara Tanrı’nın Sözünü öğretme sorumluluğu başta kime düşer ve Mukaddes Kitap bunu nasıl belirtir?
11 Çocuklara bu öğretimi verme sorumluluğu, Mukaddes Yazılara göre başta aile reisi olarak babaya düşer. Kendisi bu konuda düzenlemeler yaparsa ve bizzat çocuklara öğretmekte önderlik ederse, tüm aile birbirine daha da yakınlaşacaktır. Aynı zamanda, çocuklar büyük ihtiyaçları olan eğitimi de böylece almış olacaklar. Bu nedenle Efesoslular 6:4’te yazılı şu sözleri yürekten kabul etmek önemlidir: “Ve sizler, babalar, çocuklarınızı kızdırmayın; fakat onları Yehova’nın disiplini ve zihni denetleyen öğüdüyle yetiştirmeye devam edin.”—Süleymanın Meselleri 4:1’e de bakın.
12. Ana-babaya itaat etme meselesi neden hafife alınmamalıdır?
12 Öğretilmesi gereken “Yehova’nın disiplin”ine, çocuğun ana-babasına itaat etme yükümlülüğü de dahildir. Bu mesele hafife alınmamalıdır; çünkü çocuğun ebedi hayatı söz konusudur. (Efesoslular 6:1-3) Çocukların ana-babalarına itaat etmesini talep eden Tanrı’dır. Ana-babalar sabır ve tutarlılıkla çalışarak bu gerçeği çocuklarının zihnine ve yüreğine iyice yerleştirirlerse akıllıca davranmış olurlar.—Koloseliler 3:20, 23, 24.
13. Mukaddes Yazıların Süleymanın Meselleri kitabı doğru olmayan şeyi kasten yapan çocukların davranışını düzeltmenin gereğini nasıl belirtiyor?
13 Bazen, çocuğa sadece hangi şeyin doğru olduğunu söylemek yetmez. Eğer bir çocuk yanlış olduğunu bildiği bir şeyi kasten yaparsa, bu meselenin ciddiyetini anlaması için daha etkili önlemler almak gerekir. Mukaddes Kitap hikmetle şunları söyler: “Akılsızlık, çocuğun yüreğinde bağlıdır; onu kendisinden tedip değneği uzaklaştırır.” (Süleymanın Meselleri 22:15) Çocuklar, miras alınan nakâmillik nedeniyle kötü olanı yapmaya eğilimli olarak doğarlar; bu nedenle davranışlarının düzeltilmesi gerekir. Çocuğunu seven bir ana-baba bunu ihmal etmez. Süleymanın Meselleri 13:24’te dendiği gibi: “Değneğini esirgiyen oğlundan nefret eder, fakat onu seven vaktinde tedip eder.”
14. İsa’nın takipçilerinin ailesinde çocuklar nasıl disiplin edilmelidir; bu hangi iyi sonuçları meydana getirir?
14 Sevgiyle verilen disiplin çocuğun ebedi iyiliği içindir. Bu disiplin öfkeyle parlayarak veya bağırıp tehditler savurarak yapılmamalı; çünkü bu İsa’nın takipçilerine özgü bir yöntem değildir. (Efesoslular 4:31, 32) Ana-babalar kararlı fakat aynı zamanda aklı başında bir davranış sergilemelidirler. Onlar görünüşte adil olmamalı—çünkü çocuklar bunu hemen fark ederler—fakat dürüstçe ve samimi olarak iyi bir örnek oluşturmalıdırlar. Böyle davranırlarsa, evlerinin anlaşılmaz kaprislerle veya geçici ruh halleriyle değil, Tanrı’nın adil prensipleriyle yönetildiğini çocukların fark etmelerine yardım etmiş olacaklar. Böylece çocuklarda, haksız yere ceza görme korkusu olmayacak; onlar verilen ceza ile doğru davranış kurallarını çiğnemek arasında ilişki kurabilecekler.
15. (a) Yalancılık, hırsızlık ve cinsel ahlaksızlık hakkında çocuklara neler öğretilmelidir? (b) Ana-babalar, çocukları uzakta yaşadıkları zaman bile doğru olanı yapmaları için onları nasıl yetiştirebilirler?
15 Çocuklarla ailece ciddi şekilde ele alınması gereken adil Mukaddes Kitap prensiplerine Tanrısal ahlak standartlarıyla ilgili olanlar da dahildir. Örneğin, “yalanı her seven ve yapan”dan Yehova’nın iğrendiği çocuklara öğretilmelidir. (Vahiy 22:15; Süleymanın Meselleri 6:16-19) Çocuklar, hırsızlığı her şekliyle Tanrı’nın ahlak standartlarının çiğnenmesi olarak görmelidirler. (Efesoslular 4:28; Romalılar 13:9, 10) Gençler, cinsel ahlaksızlığa ve buna yol açabilecek şeylere karşı, anlayabilecekleri şekilde uyarılmalıdırlar. (Efesoslular 5:5; Süleymanın Meselleri 5:3-14) Evde, okulda ve oyun oynarken ortaya çıkan çeşitli sorunları ailece görüşün. Tanrı’yı memnun eden davranış tarzını gösteren Mukaddes Kitap ayetleri üzerinde birlikte mantık yürütün. Bu şekilde çocuklar Mukaddes Kitabı kendi hayatlarında uygulamayı öğrenecekler. Bu, onları koruyacaktır; hatta ana-babalarından uzakta oldukları zaman bile, aldıkları öğütler onlara yol gösterecektir.—Süleymanın Meselleri 6:20-24.
16. (a) Mukaddes Kitap kötü arkadaşların etkisi hakkında ne diyor? (b) Ana-babalar, çocuklarının arkadaş seçimi konusunda nasıl hikmetle davranabilirler?
16 Arkadaş seçimi konusunda da dikkatli bir özen gereklidir. Arkadaşlıkların insan yaşamı üzerindeki etkisi çok büyüktür. Yararlı ilişkilerin etkisi iyidir; fakat “kötü arkadaşlıklar yararlı alışkanlıkları bozar.” (I. Korintoslular 15:33) Bu gerçek, Mukaddes Kitapta tekrar tekrar örneklenmiştir. (Tekvin 34:1, 2; Sayılar 25:1, 2) Çocuklar arkadaş seçiminin çok ciddi bir konu olduğunun bilincinde olmayabilirler; fakat ana-babalar bunu kavramalıdır. Bu nedenle, çocuklarının arkadaş seçimini ana-babaların sevgiyle denetlemeleri hikmetli bir davranıştır. Bu arkadaşlar sadece oyun arkadaşlarıyla sınırlı değildir; aynı zamanda okudukları şeyler, izledikleri filmler ve televizyon programları da söz konusudur.—Filipililer 4:8.
17. Başka hangi şeyler aile hayatının gerçekten doyum verici olmasına yardım edecektir?
17 Gerçekten doyum verici bir aile hayatı için, sadece zararlı şeylerden kaçınmak yetmez. Ailece, yararlı ve sevinç veren şeyleri birlikte yapmak da gereklidir. Eğer aile üyelerinin her biri diğerlerini dikkate almadan kendi hayatını yaşarsa, aile hayatının doğurduğu gerçek sevinç kaybolur. Fakat ailece yapıcı müzakereler gerçekleştirilirse, birlikte planlar yapılırsa ve herkes bunların uygulanması için çalışırsa, aile birlik içinde olacaktır. (Süleymanın Meselleri 15:22) Ailede sevgi varsa, bunu başarmak zor değildir; ve Tanrı’yı gerçekten tanıyan ve O’nun ruhuna sahip olan insanların birbirlerini sevmeleri doğaldır.—I. Yuhanna 4:7, 8; Galatyalılar 5:22, 23.
AİLEDEKİ GÜÇLÜKLERİ HALLETMEK
18. Koloseliler 3:12-14’te verilen öğüt, ailede ortaya çıkabilecek güçlükleri halletmek üzere bize nasıl yardım edebilir?
18 Mutlu bir ailede bile bazen güçlükler ortaya çıkabilir. Bunlar çok defa nakâmillikten veya yaşadığımız dünyanın getirdiği baskılardan doğar. Aile üyeleri arasında sürtüşmeler başgösterirse, ne yapılması gerekir? Eğer hepimizin nakâmil olduğunu unutmazsak, çözüm yolunu bulmak pek zor değildir. İlham edilmiş şu öğüdü sadece aile dışında değil, aile içinde de uygulamalıyız: “İmdi birbirinize karşı sabrederek, ve eğer birinin başkasına karşı bir şikâyeti varsa, Rabbin size bağışladığı gibi böylece siz de biri obirine bağışlıyarak, Allahın mukaddes ve sevgili seçilmiş olanları gibi, merhamet yüreğini, iyiliği, alçak gönüllülüğü, hilmi, tahammülü, ve bunların hepsinin üzerine, kemalin bağı olan sevgiyi giyinin.”—Koloseliler 3:12-14; Süleymanın Meselleri 10:12; 19:11’e de bakın.
19. Çocuklar arasında bir anlaşmazlık olursa, baba veya anne gerçekten yararlı şekilde ne yapabilir?
19 Çok ciddi görünen özel bir sorun ortaya çıkarsa, sevgiyle bağışlama yolunu hazırlamak üzere belirli adımlar atılabilir. Örneğin, çocuklar kavga ederlerse, ana-babadan biri onlarla oturup sorunun ne olduğunu dinleyerek onları yakışır şekilde özür dilemeye ve bağışlamaya teşvik edebilir. Böyle durumlarda Mukaddes Kitaptan biraz önce okuduğumuza benzer ayetlerin birlikte gözden geçirilmesi yararlıdır.
20. Karı-koca arasında güçlükler ortaya çıkarsa, hangi şeyler güçlüğü halletmeye yardım etmez, fakat hangi şeyler yardım eder?
20 Eğer sorun karı-koca arasındaysa, bunu çocuklara belli etmemeleri kesinlikle en iyi yoldur. Dostlara ve komşulara yapılan şikâyetler de durumu düzeltmeyecektir. Bazen bir kimse çok incitilmiş olabilir; fakat bağırıp çağırmak durumu düzeltmez. (Süleymanın Meselleri 29:22) Aynı zamanda karı-koca birbirleriyle günlerce konuşmazlarsa, bu, sadece sorunun daha da büyümesine yol açacaktır. İsa’nın takipçilerinin yöntemi, barışı tekrar sağlamaya kesinlikle kararlı olup, sorunu birlikte görüşmektir. Suçlu olan karşı taraf olsa bile, iyilikle davranarak barışmayı kolaylaştırabilirsiniz. Eğer siz hatalıysanız, alçakgönüllülükle özür dileyin. Bunu geciktirmeyin; sorunu vakit geçirmeden ele alın. “Öfkenizin üzerine güneş batmasın.”—Efesoslular 4:26; Matta 18:21-35’e de bakın.
21. (a) Evlilikteki sorunların çözüm yolu boşanma mıdır? (b) Mukaddes Kitaba göre bir kimsenin yeniden evlenmesine izin veren tek boşanma nedeni nedir?
21 Her ne kadar boşanma dünyada çok yaygınsa da, Mukaddes Kitap boşanmayı sorunların çözümü olarak tavsiye etmez. Evlilik ömür boyu süren ve hafife alınmaması gereken bir bağdır. (Romalılar 7:2) Tanrı’nın Sözü, İsa’nın bir takipçisinin tekrar evlenebilmesi için yalnızca bir boşanma nedenini kabul eder. Bu, zinadır. Bu durumda, boşanmaya ya da boşanmamaya karar vermek suçsuz olan eşe kalmıştır. (Matta 5:32) Bununla beraber, sadece şüphe yüzünden boşanmaya asla kalkışılmamalıdır; açık ve kesin deliller olmalıdır.
22. Eğer bir kimse Tanrı’nın kanunlarını öğrenmeden önce boşanmakta acele etmişse ve şimdi başka bir eşle yaşıyorsa, Yehova’ya hizmet etmek istediği takdirde ne yapması gerekir?
22 Bazıları geçmişte Tanrı’nın adil taleplerini öğrenmeden önce boşanmakta acele etmişse ve şimdi başka bir eşle yaşıyorsa, ne yapabilirler? Zamanı geriye çevirip hayatlarını yeniden yaşamaları imkânsızdır. Fakat eğer Yehova Tanrı’ya hizmet etmek isterlerse, şimdiki evliliklerinin hükümet tarafından yasal olarak kaydedilmesini sağlamalıdırlar. Geçmişte yaptıkları için af dilemek üzere Tanrı’ya dua etmeleri gerekir. Bundan sonra, Tanrı’nın evlilikle ilgili talepleriyle uyum içinde yaşamak üzere çok çaba göstermelidirler.
23. (a) Mukaddes Kitap, sorunlar ortaya çıkınca iman etmeyen eşten ayrılmayı tavsiye ediyor mu? (b) İman eden eş ailedeki durumu iyileştirmek için neler yapabilir ve sonuç ne olabilir?
23 Eşiniz, sizinle birlikte Tanrı’nın Sözünü incelemek ve sorunlarınızı Mukaddes Kitap prensiplerine göre görüşmek istemezse, ne olacak? Mukaddes Kitap yine de, sorunlardan kolayca kurtulmak amacıyla ayrılmaya değil, birlikte kalmaya teşvik ediyor. Mukaddes Kitabın bizzat sizin ne yapmanız gerektiğine dair söylediklerini uygulayarak, evdeki durumun düzelmesi için elinizden geleni yapın. İsa’nın takipçilerine özgü davranış tarzınızla, zamanla eşinizi kazanabilirsiniz. (I. Korintoslular 7:10-16; I. Petrus 3:1, 2) Ve eğer sevgi dolu sabrınız bu şekilde ödüllendirilirse, bu sizin için büyük bir nimet olacak.
24. Özet olarak aile hayatını nasıl daha mutlu kılabilirsiniz?
24 Aile hayatını daha mutlu kılmak için, her evde yapılabilecek çok şey vardır. Mukaddes Kitabın öğüdünü uygulayın; iyi sonuçlar elde edeceksiniz. Ailedeki her üyenin sevgiyle diğerlerinin refahını araması, aile bağlarını kuvvetlendirilecek. (Koloseliler 3:14) Her şeyden önce, mutluluğunuzu ebedi hayatla ödüllendirebilecek olan Yehova Tanrı’nın zengin nimetlerine hep birlikte kavuşabilmek üzere, birlik içinde hakiki tapınmaya katılın.—Süleymanın Meselleri 3:11-18.
[Sayfa 176’daki resim]
Düzenli olarak yapılan aile Mukaddes Kitap incelemesi, her ailenin yaşam biçiminin bir parçası olmalıdır