Ximilana Xo Hlamarisa Lexi Ponaka

HI MUTSARI WA XALAMUKA! ENAMIBIA

LAHA eMakwandzasini ya Namibia, edzonga-vupela-dyambu bya Afrika, moya wa kona wu tengile. Ku lo paa, exibakabakeni. Loko dyambu ri ya ri tlakuka, ni maxelo ya kona ma ya ma tlakuka, ma hisa swinene. Leyi i ndhawu ya ritshuri leri kukuriwaka hi moya. Hi sale hi tikhome xihlaya loko hi yi languta. Nhulu liya ya matluka ya rihlaza i yini? Loko hi langutisisa, hi kume leswaku hi vona xin’wana xa swimilana swo hlamarisa emisaveni—lexi vuriwaka Welwitschia mirabilis. Rito lero hetelela ra vito leri i rito ra Xilatini leri vulaka “ku hlamarisa.”

Ximilana lexi xa welwitschias xi kumeka enhoveni, etindhawini ta makwandzasi ta Angola na Namibia. Xi hambane ngopfu ni swimilana swin’wana lerova van’wasayense va xi teka xi ri muxaka wo hlawuleka swinene. Chris Bornman, u tsale leswi ebukwini yakwe leyi nge Welwitschia—Paradox of a Parched Paradise: “Eka swimilana swa kwalomu ka 375 000 leswi vanhu va swi tivaka, ku hava ximilana xin’wana lexi hlamarisaka ku fana ni Welwitschia; naswona ku hava ximilana xin’wana lexi vanhu va kumeke swi tika swonghasi ku xi kumela ntlawa wa xona ku fana ni lexi.”

Ximilana lexi vuriwaka welwitschias xi languteka ku fana ni nhulu ya matluka lama fumbaneke ekhutwini ra murhi, kambe ximilana lexi xi ni matluka mambirhi ntsena. Matluka lawa ma pandziwa hi moya kutani ma vonaka onge ma tele. Hi Xibunu vito leri nyikiweke ximilana lexi ri vula leswi, “matluka mambirhi lama nga fiki.” Vito leri ra faneleka hakunene! Minkarhi yin’wana maxelo ma fika eka 40°C ninhlikanhi, naswona nivusiku xirhami xi vuyisa ni n’wingi evukatini, ku hava ni mirhi yo hunguta moya wa matimba lowu hungaka. Hambileswi swimilana swo tala swi titshegeke ngopfu hi timitsu ta swona leswaku swi tswonga mati emisaveni, kambe a swi tano hi ximilana lexi xa welwitschia. ENamibia mpfula leyi naka a yi endli ni 25 wa timilimitara hi lembe, naswona minkarhi yin’wana ku hundza malembe yi nga si na! Ehansi ka swiyimo swo tano, ximilana xa welwitschia xi ya emahlweni xi ri karhi xi kula naswona matluka ya xona ma tshama ma ri ya rihlaza. Se ku hundze nkarhi wo leha van’wasayense va nga swi twisisi leswaku swi endlekisa ku yini leswi. Swi vonaka onge matluka ya welwitschia ma tswonga nkunghwa ya ni mixo leyi taka ni moya lowu sukaka le timbuweni ta tiko.

Welwitschia a yi dzudzi matluka naswona a yi hlukisi lamantshwa. Matluka ya yona lamambirhi ma hambeta ma kula, vutomi bya ximilana lexi hinkwabyo. Tluka rin’wana loko ri phutsuluriwa, ri kumeke ri lehe 8,8 wa timitara. Ehleketa leswaku a ku ta endleka yini loko tluka leri a ri nga fi! Magazini wa sayense lowu vuriwaka Veld & Flora wu ri: “Emalembeni lawa ximilana lexi xa welwitschia xi hanyaka wona, xi nga ha humesa tluka leri leheke [225 wa timitara].” Kambe, xana ximilana lexi xi nga hanya malembe yo tarisa xileswi hakunene? The World Book Multimedia Encyclopedia ya tiyisekisa: “Ximilana xa welwitschia a xi kuli hi ku hatlisa naswona xi tala ku hanya malembe ya 1 000 ku ya eka 2 000.”

Kunene ximilana lexi xi pona hi ndlela yo hlamarisa. I yini lexi pfunaka ximilana lexi xo hlawuleka leswaku xi kota ku hanya malembe yo tala swonghasi exiyin’weni xo tika hi ndlela leyi emananga? Kahle-kahle, swi vangiwa hi Yehovha Xikwembu, Musunguri ni Muvumbi la tlhariheke hi ku helela ku nga yena a endlaka “ximila lexi nga ta tirhisiwa hi vanhu.”—Pisalema 104:14.