Xingheniso

“Ndzi kulele emutini lowutsongo wa xifundza-nkulu xa le n’walungwini,” ku hlamusela Dauda wa le Sierra Leone. “Loko ndza ha ri mufana, ndyangu wa ka hina a wu lwela nsimu ni ndyangu wun’wana. Leswaku ku lulamisiwa mhaka leyi, ku vitaniwe mungoma. U nyike wanuna un’wana xivoni, kutani a n’wi funengeta hi lapi ro basa. Hi ku hatlisa wanuna loyi a funengetiweke hi lapi u sungule ku rhurhumela ni ku dzuka nyuku. Loko a languta exivonini, u huwelerile a ku: ‘Ndzi vona mukhalabye a tshinela! U ambale swiambalo swo basa. U lehile naswona u dyuharile, u ni timpfu, naswona u famba a korhamilenyana.’

“A a ku ri Kokwana wa xinuna! Kutani u sungule ku ka a nga ha lawuleki ivi a huwelela a ku: ‘Loko mi nga kholwi leswi ndzi swi vulaka, tanani mi tivonela hi n’wexe!’ A ku vanga na un’we wa hina loyi a veke ni xivindzi xo endla sweswo! Mungoma u n’wi miyetile hi ku n’wi xuva hi murhi wa vungoma wa matluka ni mati, lowu a a wu khome hi xikutsu.

“Loko a vulavula hi ku tirhisa wanuna loyi a nga ni xivoni, ‘Kokwana wa xinuna’ u vule leswaku nsimu leyi i ya ndyangu wa ka hina. U byele kokwana wa mina wa xisati leswaku u fanele ku tirha nsimu leyi handle ko karhateka. Ndyangu lowun’wana wu ku pfumerile ku avanyisa loku. Mhaka leyi lulamisiwile.”

Mintokoto yo tano yi tolovelekile eAfrika Vupela-dyambu. Tanihi leswi eswiphen’wini swin’wana swa misava, timiliyoni ta ntsandza-vahlayi ti kholwa leswa­ku vanhu lava feke va hundzela exivandleni xa moya, laha va kotaka ku xiya ni ku hlohlotela vutomi bya vanhu lava nga emisaveni. Xana sweswo i ntiyiso? Xana vafi va hanya hakunene? Loko swi nga ri tano, i vamani lava va tivulaka mimoya ya vafi? Ku tiva tinhlamulo ta swivutiso leswi i swa nkoka swinene. I mhaka ya vutomi ni rifu.