Tinhla Ta Bibele Nehemia 1:1-13:31

Vugandzeri Bya Ntiyiso Bya Hlula

Vugandzeri bya ntiyiso bya hlula hi goza leri tekiwaka ni ntshembo lowu nga tsekatsekiki eka Yehova. Wolowo i mongo wa buku ya Nehemiya. I mhaka leyi nga ni matimba ya ku pfuxetiwa ka rirhangu ra Yerusalema ehansi ka vukongomisi lebyi nga ni matimba bya Nehemiya.

Buku leyi yi hlanganisa nkarhi wo tika, lowu eka wona mavhiki ya 70 ya malembe lama yisaka eku humeleleni ka Mesiya a ma ri kusuhi ni ku sungula. (Daniel 9:24-27) Ndzimana yo sungula ni mhaka ya munhu wo sungula swi kombisa Nehemiya kahle a ri mutsari wa yona. Buku leyi yi yisa mhaka ya Ezra emahlweni, yi amukela marungula lama twananaka ehenhleni ka malembe ya 12 endzhaku ka swiendlakalo leswi rhekhodiweke hi Ezra.

Loko hi ri karhi hi hlaya mhaka leyi, hi vona ndlela leyi hlamarisaka leyi Yehova a kunguhataka swiendlakalo ha yona leswaku ku rhandza ka yena ku endleka. Hi vona ndlela leyi a tiyisaka ni ku chavelela malandza yakwe lama tshembekaka ha yona.

Nhlomulo Wa Yerusalema

Hlaya Nehemia 1:1-2:20. Nehemiya, mutameri wa xinwelo xa hosi ya Persia, a xiya leswaku marhangu ya Yerusalema ya ha mbindzimuka ni leswaku vanhu va kona “va le nhlomulweni lowukulu.” A ri eku vavisekeni lokukulu, Nehemiya u yisa mbilu ya yena eka Yehova hi xikhongelo lexi terisaka vusiwana. Mbitsi ya yena yi voniwa hi hosi, kutani yi pfulela Nehemiya ndlela yo ya eYerusalema ku ya pfuxeta rirhangu ra muti.

◆ 1:1—Leri a ku ri lembe rihi xana?

Leri a ku ri lembe ra vu-20 ra Hosi Artakserkses (Longimanus). (2:1) Leswi Chislev (November—December) a yi vekiwe emahlweni ka Nisan (March-April) eka marungula lawa, swi le rivaleni leswaku tihosi ta Persia, a ti hlaya lembe rin’wana ni rin’wana ra ku fuma ka tona ku sukela eku sunguleni ku ya fika emakumu, kumbe ku sukela enkarhini lowu kahle-kahle tisunguleke ku tshama exiluvelweni ha wona. Vumbhoni lebyi tshembekaka bya matimu ni vuprofeta bya Bibele lebyi hetisekeke byi komba eka 455 B.C.E. tanihi lembe leri Nisan ya lembe ra vu-20 ra ku fuma ka Artakserkses ri welaka eka rona. Xisweswo, mhaka ya Nehemiya yi sungula eku heleni ka 456 B.C.E., naswona xileriso xo pfuxeta rirhangu ra Yerusalema xi humesiwe hi ximun’wana xa 455 B.C.E.

◆ 2:4—Xana lexi a xi ri xikhongelo xo hetelela xo titsan’wa ke?

Doo, hikuva xiyimo lexi hlaseriweke xa Yerusalema a yi ri nhloko-mhaka ya swikhongelo swa Nehemiya “nhlekanhi ni v̌usiku” nkarhi wo leha. (1:4, 6) Loko a nyikiwe nkarhi wo byela Hosi Artakserkses hi ta ku navela ka yena ku pfuxeta marhangu ya Yerusalema, Nehemiya u tlhele a khongela, xisweswo a endla leswi ana se a a swi endlile hi ku phinda-phinda. Nhlamulo leyi tsakisaka ya Yehova yi humese xileriso xo pfuxeta marhangu ya muti.

Dyondzo Eka Hina: Nehemiya u langute eka Yehova leswaku a kuma vukongomisi. Loko hi kongomane ni makungu yo tika, na hina, hi fanele ku “chivirika eku khongeleni” ivi hi endla hi ku pfumelelana ni vuleteri bya Yehova.—Varhoma 12:12.

Rirhangu Ri Akiwile Hambi Ku Ri Na Rhengu

Hlaya 3:1-6:19. Loko ku akiwa ka rirhangu ku sungula, valala va rhuketerile va tlhela va hleka. Endzhakunyana, va xungeta ku va hlasela. Handle ko chavisiwa Nehemiya u khutaze vatirhi a ku: “Mi anakanya Hosi le’yikulu [Yehova] le’yi tšhav̌isaka.” Hafu ya vona yi yima yi rindza hi matlhari ni vurha, van’wana a va tirha va khome matlhari. Ku nga khathariseki nxungeto ni marhengu man’wana, Vayuda va hete rirhangu hi masiku ya 52!

◆ 3:5—A va ri vamani “v̌akulu” lava xana?

A va ri Vayuda lava tivekaka exikarhi ka vaaki kumbe khale ka vaaki va Tekoa, doroba leri nga eka timayele ta khume (16 km) edzongeni wa Yerusalema. “Vakulu” lava entiyisweni a va tikukumuxa ngopfu lerova va nga titsongahata kutani va tirha ehansi ka joko ra valanguteri lava hlawuriweke hi Nehemiya.—Ringanisa Yeremia 27:11.

◆ 4:17—Xana a va tirhisa ku yini hi voko rin’we?

Vaaki lava tirhisaka maribye a va fanele ku tirhisa mavoko ya vona hinkwawo entirhweni wa vona. Vona a va ri ni matlhari ya vona etinyongeni ta vona. (4:18) Varhwali va mindzwalo a va ta khoma tlhari hi voko rin’wana ivi va seketela mindzwalo ya thyaka kumbe maribye emakatleni ni le tinhlokweni ta vona.—Genesa 24:15, 45.

◆ 5:7—Hikwalaho ka yini bindzu a ri hoxile?

Leswi a swi tshova Nawu wa Yehova hi ku kongoma. (Levitika 25:36; Deuteronoma 23:19) “Ku av̌anyisa ka ḍana,” loko ku kambisisiwa hi n’hweti, a ku ta va tiphesente ta 12 hi lembe. (5:11) Vanhu ana se a va ri eku xanisekeni lokukulu hikwalaho ka ndlala ni ndzuvo wo tika wa Persia. (5:3, 4) Hambi swi ri tano, van’wankumi lava pfumalaka tintswalo va lave vuyelo lebyi tlakukeke eka vamakwavo lava nga swisiwana.

◆ 6:5—Hikwalaho ka yini ri ri “papila leri phurunuriweke”?

Mapapila ya xihundla hakanyingi a ya nghenisiwa eminkwameni leyi lemiweke hi vukheta. Xisweswo ku rhumela ka Sanbalat “papila leri phurunuriweke” ku nga ha va ku endleriwe ku rhukana. Kumbe, leswi vuhehli lebyi nga endzeni ka “papila leri phurunuriweke” a byi ta hlayiwa hi van’wana, a nga ha va a tshembe leswaku Nehemiya a a ta khomiwa hi gome lerova a suka eYerusalema ku ta tisula ku lumbetiwa. Kumbe Sanbalat a nga ha va a tshembe ni leswaku papila rero a ri ta endla mpfumawulo wo tano lerova Vayuda a va ta yimisa ntirho wa vona.

Dyondzo Eka Hina: A hi fanelanga ku langutisa ntirho wo tika tanihi lowu tsongahataka ku xiximeka ka hina kutani hi tlhelela endzhaku ku fana ni “v̌akulu” va Vatekoa. Kambe ke, hi fanele ku tinyikela ku fana ni Vatekoa lava tolovelekeke lava tirheke ntirho lowu phindhiweke.—Nehemia 3:5, 27.

Vugandzeri Bya Ntiyiso Byi Pfuxetiwile

Hlaya 7:1-10:39. Ntirho hinkwawo wu endleriwa xikongomelo xin’we: ku pfuxeta vugandzeri bya ntiyiso. Endzhaku ka loko ku hlayiwa ka vanhu ku endliwile, vanhu va hlengeletana ku ta yingisa Ezra ni Valevhi loko va hlaya ni ku hlamusela Nawu. Endzhaku ko ‘kuma vutlhari’ hi ndlela yoleyo, va tlangela Nkhuvo wa Mintsonga hi ntsako. Vanhu va titsona swakudya ni ku tivula swidyoho swa vona, naswona ku tekiwa magoza yo lulamisa swihoxo leswi.

◆ 7:6—Hikwalaho ka yini nxaxameto lowu wu hambana ni wa Ezra?

Timhaka leti hinkwato ta swi pfumela sweswo, handle ka mahlonga ni vayimbeleri, ku vuye ntsengo wa 42 360. (Ezra 2:64, 65; Nehemia 7:66, 67) Kambe ku ni ku hambana eka nhlayo ya lava vuyeke emindyangwini yo karhi. Lexi tsakisaka, Ezra na Nehemiya va tirhise tindlela to hambana-hambana to hlengeleta minxaxameto ya vona. Hi xikombiso, un’wana a nga ha va a xaxamete lava tsaleriweke ku vuya, kasi un’wana a tsala lava hakunene va vuyeke. Vaprista van’wana ni van’wana a va tsandzeka ku tiva vakokwa wa vakokwa va vona. (7:64) Leswi swi nga ha hlamusela mhaka leyi ha yona nhlayo ya ku xaxametiwa ka vanhu yi nga wu engeteliki ntsengo lowu tsariweke wa 42 360.

◆ 8:8—Xana ‘nhlamuselo a yi nghenisiwa’ njhani eNawini?

Entiyisweni, handle ka ku tirhisa ku hlamusela lokunene ni ku vula marito hi ku kandziyisa, Ezra ni vapfuni va yena va hlamusele Nawu ni ku tirhisa misinya ya Nawu leswaku vanhu va twisisa ku antswa. Tibuku leti sekeriweke eBibeleni na minhlangano ya Timbhoni ta Yehova na yona yi tirha ku ‘hlamusela’ Rito ra Xikwembu.

◆ 9:1—Hikwalaho ka yini Vaisrayele a va ambala maxuka layo khwaxa ni ku tithyakisa xana?

Ku ambala maxuka layo khwaxa—xiambalo lexi nga ni mavala ya ntima lexi endliweke hi voya bya mbuti—a wu ri mfungho wa nhlomulo. Hi ku fanana, ku tichela misava kumbe minkuma anhlokweni kumbe emirini a swi kombisa ku rila loku enteke kumbe ku titsongahata. (1 Samuel 4:12; 2 Samuel 13:19) Vayuda a va ku phofulanga ku vaviseka ka vona ni ku xiya swidyoho swa vona hi ku titsongahata. Leswi a swi landzeriwa hi ‘kontraka’ yo tivula swidyoho, ‘lunghiselelo leri tshembekaka.’ (9:38) Hi ku fanana, hi fanele ku xiya ni ku tivula swidyoho swa hina hi ku titsongahata loko hi ta hlayisa vuxaka bya hina na Xikwembu.—1 Yohane 1:6-9.

◆ 10:34—Xana magandzelo ya tihunyi a ya lerisiwile eNawini?

Doo, kambe tihunyi to tala a ti laveka leswaku ku ta tshiveriwa ndzilo ealtarini. Entiyisweni, vanethenimi lava a va nga ringananga—mahlonga ya tempele lama nga riki Vaisrayele lama a ya ri “vapanḍeri va tihunyi”—va kumeke exikarhi ka lava va vuyeke. (Yoxuwa 9:23, 27) Kutani ku tiyisa ku hangalasiwa ka tihunyi minkarhi hinkwawo, vuhlolotwana byi endliwile ku vona leswaku i ntlawa wa rixaka rihi lowu faneleke ku tisa tihunyi hi nkarhi wo karhi.

Dyondzo Eka Hina: “Ku ṭaka ka Yehova” ku ve kona hi ku kuma vutlhari eRitweni ra Xikwembu, hi ku ku tirhisa ka munhu hi xiyexe, ni ku amukela vukongomisi bya le tilweni. (8:10) Hi ku fanana, Timbhoni ta Yehova ti tlangela ntikelo wa dyondzo ya munhu hi xiyexe, ku va kona eminhlanganweni minkarhi hinkwayo, ni vutirheli bya nsimu ku hlayisa ntsako.

Ku Khangula Loku Tsakisaka

Hlaya 11:1-12:47. Leswaku Yerusalema yi hambeta yi ri xivindzi xa vugandzeri bya ntiyiso, yi lava vanhu vo tala. Handle ka vapfuneti, vuhlolotwana bya endliwa leswaku un’wana eka vanhu van’wana ni van’wana va khume lava tshamaka ehandle ka doroba va rhurhela edorobeni. Endzhaku rirhangu ra muti ri khanguriwa hi nxaxamelo lowu tsakisaka wa vanhu. Magandzelo lamakulu ya nyikeriwa, naswona ntsako wa vanhu wu twiwa ni le kule.

◆ 11:2—Hikwalaho ka yini vapfuneti a va “katekisiwa”?

Ku siya rifuwo ra ndzhaka kutani va rhurhela eYerusalema a ku ta va lava ku lahlekeriwa ko karhi ni swihinga swin’wana. Lava va tshamaka edorobeni va nga ha va va hlaseriwe hi makhombo yo hambana-hambana. Ehansi ka swiyimo swo tano, van’wana va langute vapfuneti va ri lava faneriwaka hi ku dzunisiwa naswona handle ko kanakana va khongele Yehova leswaku a va katekisa.

◆ 12:27—Rirhangu ri khanguriwe rini xana?

Rirhangu ri hetiwe hi siku ra vu-25 ra n’hweti ya vutsevu, Elul, hi 455 B.C.E., naswona ku hlengeleta loku xiyekaka ku ve kona hi n’hweti leyi landzelaka. (6:15; 8:2; 9:1) Ku khangula kumbexana ku landzele hi ku hatlisa tanihi ku chaputa ka xiendlakalo lexi tsakisaka.

Dyondzo Eka Hina: Moya wa ku pfuneta ni wa ku kombisa ku nkhensa eka Yehova hi risimu ni vuyimbeleri a wu chavelela. Namuntlha, etinhlengeletanweni na le ka swiendlakalo swin’wana, Timbhoni ta Yehova ti pfuneta hi mintirho ya tona leswaku ti pfuna van’wana ivi ti yisa ku dzuneka eka Xikwembu hi mbilu hinkwayo.

Thyaka Ri Hlantswiwile

Hlaya 13:1-31. Loko a vuya eka pfhumba ro ya ehubyeni ya Persia, Nehemiya a tivisiwa leswi humeleleke loko a nga ri kona. A teka goza ra xihatla ro lulamisa swirhalanganya.

◆ 13:3—I vamani lava vumbeke ‘ntshungu lowu hlanganeke’ xana?

‘Ntshungu lowu hlanganeke’ entiyisweni a wu katsa valuveri vo tano vo fana ni va-Moab, va-Amoni, ni hafu ya vana lava tswaleriweke Vaisrayele hi valuveri. (13:1, 2) Leswi swi kombisiwa hi mhaka ya leswaku eku sunguleni Vayuda va hlongole vasati va vona va valuveri ni vana va vona. (Ezra 10:44) Nakambe Vayuda va tlhele va teka vavasati va valuveri, kutani leswi swi endle leswaku swi va swa nkoka ku hambanisa vavasati lava va valuveri ni vana va vona evanhwini, eka tiko hi roxe ni le ka malunghelo ya vugandzeri ni vanhu va Yehova.—Nehemia 13:23-31.

Dyondzo Eka Hina: Vayuda lava xandzukeke i xikombiso lexi tsundzuxaka eka hina. Hi fanele ku tshama hi hitekile eku Iwisaneni na ku phasiwa hi rifuwo, nthyakiso ni vugwinehi.

Nkarhi na nkarhi, buku ya Nehemiya yi kandziyisa nawu wa leswaku “loko Yehova a nga aki yindlu, la’v̌a yi akaka va tikaratela ŝa hav̌a.” (Psalma 127:1) Dyondzo ya masungulo eka hina hi leswaku emiakweni ya hina hinkwayo, hi ta humelela loko hi katekisiwa hi Yehova ntsena. Naswona ku katekisiwa koloko ku tiseketele hi ku rhangisa ka hina vugandzeri bya ntiyiso evuton’wini bya hina.