Vuprofeta Bya Daniyele—Milorho Leyi Ku Khumbaka
“Wa tiva, ndzi tlhelela endzhaku eka vaprofeta va wena va khale eka Testamente ya Khale ni swikombiso leswi vhumbaka Armagedoni, kutani ndzi tikuma ndzi vilela loko—loko hi ri rixaka leri nga ta vona sweswo swi humelela. A ndzi tivi loko ku ri leswaku u xiyile byin’wana bya vuprofeta byebyo sweswinyana, kambe entiyisweni, hakunene byi hlamusela minkarhi leyi hi hundzaka eka yona.”—U.S. Presidente Ronald Reagan.
PRESIDENTE Reagan a hi yena munhu ntsena loyi a hlamaleke loko minkarhi leyi hi hanyaka eka yona ku ri leyi vhumbiweke eka vuprofeta bya Bibele. Timiliyoni tin’wana nakambe ti chavisiwile hi ndlela ya sweswi ya swiyimo swa misava leswi fambelanaka ni vuprofeta bya Matsalwa. Hambi swi ri tano, vuprofeta lebyi a byi vhumbi ntsena nkarhi lowu nga lawulekiki wa ntshikilelo kambe mafambiselo lamantshwa yo lulama ya swilo lama nga ta landzela hi ku hatlisa.
Nhloko-mhaka leyi yi pfula nongonoko, yi hlamusela minkandziyiso ya mune leyi landzelelanaka ya Xihondzo xo Rindza, leyi endleriweke ku ku tsundzuxa hi muprofeta un’wana wo tano wa khale, loyi vito ra yena a a ri Daniyele. U nga ha va u n’wi tiva. A a ri Muyuda la xiximekaka. Loko a ha ri muntshwa, Daniyele u yisiwe evuhlongeni eBabilona, loyi a dyondzisiweke exigodlweni xa Nebukadnetsar, hosi ya vumbirhi ya mfumo wa Neo-Babilona. Leswi a ku ri eku heleni ka lembe xidzana ra vunkombo B.C.E., emahlweni ka ndzoviso wa Yerusalema. Daniyele u tshame evuhlongeni ku fikela loko Babilona yi wa hi 539 B.C.E., leri endzhaku ka rona a tirheke exigodlweni xa vafumi vo sungula va Medo-Persia. Enkarhini wa ku yisiwa kakwe evuhlongeni u hlamusele milorho naswona u vile ni swivono leswi huhuteriweke leswi khumbaka siku ra hina. Ina, wena ni ndyangu wa wena ma katseka eka leswi Daniyele a swi vhumbeke.
Milorho Ni Swivono Swa Vuprofeta
Kahle-kahle, milorho ni swivono swa buku ya Daniyele i vuprofeta bya nkarhi wo koma ni nkarhi wo leha. I matimu ya misava lama tsariweke ka ha ri emahlweni. Swi nyika swivono swa le mahlweni swa matimba swa ku Iwisana ka mimfumo ya vanhu, vafumi ni mimfumo ya tipolitiki ku sukela enkarhini wa Daniyele ku famba ni matimu ku fikela “e mikarini ya makumu.”—Daniel 8:17, 19.
Ku hetiseka ka vuprofeta bya nkarhi wo koma ku fanele ku hlohlotela ntshembo wa hina eka vuprofeta bya nkarhi wo leha lebyi fikaka enkarhini wa hina. Xana swin’wana swa vuprofeta lebyi bya nkarhi wo leha i yini?
Xin’wana a ku ri norho wa murhi lowukulu lowu tsemiweke kutani wu kulekiwa hi “mikari ya ntlhanu na mimbiri,” kumbe malembe, wu nga si pfumeleriwa leswaku wu hluka nakambe. (Daniel 4:10-17) Eku hetisekeni ka wona ka nkarhi wo koma vuprofeta lebyi byi tirhe eka Hosi Nebukadnetsar, loyi a veke na norho wa kona. Endzhaku ka lembe rin’we, mufumi loyi u ‘tsemiwile,’ ngopfu-ngopfu hi vuvabyi bya mianakanyo. Hi malembe ya nkombo a a hanya tanihi xivandzana xa nhova. Kutani, “e ku heleni ka masiku wolawo” lama vhumbiweke, Nebukadnetsar u hanyile emiehleketweni ni ku kuma xiluvelo xakwe. (Daniel 4:28-37) Ku ya hi The International Standard Bible Encyclopedia, swihlovo swa khale swi kombisa leswaku Nebukadnetsar u ve a vabya eku heleni ka ku fuma kakwe. Kambe norho lowu nakambe a wu ri na ku hetiseka ka nkarhi wo leha, tanihi leswi nhloko-mhaka leyi landzelaka eka nxaxamelo lowu yi nga ta swi kombisa.
Vuprofeta byin’wana bya nkarhi wo koma eka buku ya Daniyele byi lunghiseleriwe hi ku tsariwa loku hlamarisaka ekhumbini ra holo ya nkhuvo laha ntukulu wa Nebukadnetsar Belshatsar ni tihosana takwe a va endla nkhuvo kona. (Daniel, ndzima 5) A va nyamisa swibya swo hlawuleka leswi tekiweke etempeleni ya Yehova eYerusalema. Ehansi ko huhuteriwa, Daniyele u hlamuserile mahungu wolawo ya ku avanyisa ka Xikwembu. Naswona eku hetisekeni, “hi byona v̌usiku byebyo” Babilona yi wa kutani “Belšatsar, hosi ya v̌a-Kaldea, a dlawa” tanihi laha swi vuriweke ha kona hi n’wamatimu wa Mugriki Xenophon. (Daniel 5:30) Kambe namuntlha ku na ku tsala ekhumbini ka mafambiselo ya sweswi layo biha ya swilo. Nakambe, leswi swi ta hlamuseriwa eka nhloko-mhaka ya nxaxamelo lowu.
Ku Pfuriwa “E nkarini Wa Makumu”
Ku ya eku heleni ka buku yakwe ya vu-profeta, Daniyele u rhekhode mahungu lawa lama a ma kumeke eka ntsumi: “Kutani wena, Daniel, funengeta timhaka leto, u lemela buku leyi e ku yisa nkarini wa makumu; la’v̌o tala v̌a ta yi šiya, kutani ku tiv̌a ku ta engeteleka.”—Daniel 12:4.
Namuntlha “v̌utii bya ntiyiso” bya ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele hakunene byi tele. Ku twisisa loku ku andzeke ku khorwise timiliyoni ta swichudeni swa Bibele leswi tiyimiseleke leswaku hakunene hi hanya “e nkarini wa makumu” ni leswaku Mfumo wa Xikwembu wa vululami wu tshinele. (Daniel 2:44) Ku komba ntiyiso wa buku ya Daniyele emhakeni leyi, Soncino Books of the Bible ya hlamusela: “Ku hlula ko hetelela ka vululami, ni vuyelo bya kona eku tlhomiweni ka Mfumo wa Xikwembu, i mhaka leyikulu eka Daniyele.”
Xana u langutele “ku hlula ko hetelela ka vululami”? Loko swi ri tano, milorho ni swivono swa vuprofeta bya Daniyele i swa nkoka eka wena. Nhloko-mhaka leyi landzelaka yi ta ku tivisa swin’wana swa leswi naswona yi ta kombisa vumbhoni lebyi kombaka leswaku Daniyele i buku leyi nga ni ntiyiso ya vuprofeta.